Амаль два тыдні Ганс ніяк не мог вырвацца з часці. Ён, пакінуўшы тады на ферме прадукты, лічыў, што старая накінулася на іх, як галодны воўк. Ён таксама б не здзівіўся, калі б і Анет зрабіла тое ж, як толькі ён выйшаў за парог. Такія ўжо гэтыя французы: любяць падсілкавацца за чужы кошт. Слабы народ, бездапаможны. Безумоўна, Анет ненавідзіць яго, яшчэ як ненавідзіць! - але свініна ёсць свініна, а сыр ёсць сыр.
Ганс ніяк не мог выкінуць Анет з галавы. Яе агіда яго вельмі злавала. Ён прывык падабацца жанчынам. Вось цікава было б, каб і яна ўрэшце пакахала яго. Ён жа ў яе першы. Студэнты з Мюнхена за куфлем піва казалі, што па-сапраўднаму моцна жанчына кахае таго, хто яе спакусіў, - потым яна пачынае любіць само каханне. Звычайна, выбраўшы сабе дзяўчыну, Ганс ведаў, што яна з ім пойдзе. Ганс сам сабе ўсміхнуўся, вочы яго гарэлі загадкавым бляскам.
Нарэшце яму зноў выпала пабываць на ферме. Ён узяў з сабой сыру, масла, цукру, бляшанку кілбасных кансерваў і паехаў туды на матацыкле. Але гэты раз яму не пашанцавала ўбачыць Анет. Яна працавала з бацькам на полі. Маці была на дварэ. Яна ўбачыла ў руках у Ганса пакунак, і вочы яе заблішчэлі. Яна запрасіла Ганса на кухню. Рукі ў яе дрыжалі, пакуль развязвала пакунак, а калі ўбачыла, што ён прывёз, у вачах з'явіліся нават слёзы.
- Ты вельмі добры, - сказала яна.
- Можна сесці? - спытаўся ён далікатна.
- Сядай, сядай. - Старая зірнула ў акно. Ганс зразумеў, што яна баіцца, каб раптам не вярнулася з поля дачка. - Можа, шкляначку віна вып'еш?
- Ахвотна.
Ён скеміў адразу, што прагнасць да ежы прымусіла старую добра да яго ставіцца. Фермерыха, безумоўна, на яго баку. Ён па-змоўніцку зірнуў на старую.
- Ну, як свініна - добрая?
- Даўно такой не ела.
- Другі раз, як прыеду, прывязу яшчэ. А Анет спадабалася свініна?
- Яна нічога не ўзяла. Хутчэй, кажа, з голаду памру, чым вазьму.
- Глупства.
- Вось і я ёй тое самае казала. Калі ўжо, кажу, ёсць ежа, дык еш, няма чаго нос адварочваць, гэтак справу ўсё адно не паправіш.
Так яны мірна гаманілі, Ганс тым часам не спяшаючыся пацягваў віно. Ён даведаўся, што фермерыху завуць мадам Пер'е. Ён спытаўся, ці ёсць у яе яшчэ дзеці. Фермерыха ўздыхнула. Няма. Быў у яе сын, але яго яшчэ ў пачатку вайны мабілізавалі, і ён загінуў. Яго не забілі на фронце, ён памёр ад запалення лёгкіх у шпіталі ў Нансі.
- А, - сказаў Ганс. - Шкада.
- Можа, яно і лепей. Ён жа быў вельмі падобны на Анет. Усё роўна прапаў бы, не вытрымаў бы ганьбы паражэння. - Яна зноў глыбока ўздыхнула. - Ай, дарагі, нам жа здрадзілі, праз гэта ўсё так і здарылася.
- І навошта вы кінуліся дапамагаць палякам? Што яны вам?
- Праўда, праўда. Калі б мы не перашкаджалі вашаму Гітлеру, дазволілі захапіць Польшчу, ён бы нас не зачапіў.
Развітваючыся, Ганс сказаў, што калі-небудзь яшчэ загляне.
- І пра свініну я не забудуся, - дадаў ён.
Гансу пашанцавала. Ён атрымаў заданне не менш як два разы на тыдзень ездзіць у гарадок па справах і такім чынам мог часцей наведвацца на ферму. Ганс узяў сабе за правіла ніколі не прыязджаць туды з пустымі рукамі. Але з Анет у яго нешта не клеілася. Ён імкнуўся дамагчыся яе прыхільнасці, карыстаючыся тымі няхітрымі прыёмамі, супраць якіх, як навучыў Ганса яго мужчынскі вопыт, не кожная жанчына выстаіць. Але Анет з'едліва кпіла з яго спроб. Сцяўшы губы, калючая, непрыступная, яна так глядзела на Ганса, быццам быў ён самым кепскім чалавекам на свеце. Абураны Ганс гатовы быў схапіць яе за плечы і так трасянуць, каб дух з яе вытрасці.
Аднаго разу Ганс, калі Анет была дома адна і, як звычайна, памкнулася выйсці, загарадзіў ёй дарогу.
- Пачакай. Я хачу пагаварыць з табой.
- Гавары. Што ж, я безабаронная жанчына.
- Вось што я хачу табе растлумачыць. Як нам казалі, я магу тут застацца яшчэ надоўга. Жыццё ў вас, французаў, лепшае не стане, наадварот - яшчэ пагоршыцца. А я магу нечым памагчы. Чаму ты не хочаш зразумець, як твае бацькі?
Са старымі ў Ганса і сапраўды справы пайшлі на лад. Не сказаць каб стары быў з ім надта ветлівы, ставіўся ён да Ганса пакуль што сурова і адчужана, але ўсё ж такі далікатна. Ён нават папрасіў неяк Ганса прывезці крыху тытуню і, калі той адмовіўся ўзяць з яго грошы, шчыра падзякаваў. Стары цікавіўся навінамі з Суасона і прагна чытаў газеты, што прывозіў Ганс. Ганс, сам фермераў сын, нядрэнна разбіраўся ў гаспадарцы і мог слушна пагаварыць пра фермерскія клопаты. Ферма ў Пер'е была добрая, не дужа вялікая, але і не такая ўжо малая, з вадой зручна - тут недалёка цёк шырокі ручай, быў і сад і выган. Ганс уважліва слухаў старога, калі той скардзіўся, што не хапае рабочых рук, няма ўгнаення, жывёлу і гаспадарчы інвентар у яго пазабіралі і ўсё на ферме ідзе прахам.
- Ты пытаешся, чаму я не магу зразумець, як мае бацькі? Глядзі!
Анет туга абцягнула на жываце сукенку і так стаяла перад Гансам. Ён вачам сваім не паверыў. Тое, што ён раптам убачыў, ашаламіла яго. Кроў прыліла да шчок.
- Ты цяжарная?!
Яна села на крэсла і, паклаўшы галаву на рукі, заплакала так, быццам сэрца яе рвалася на часткі.
- Ганьба, якая ганьба! - паўтарала яна.
Ганс кінуўся да яе, паспрабаваў абняць і супакоіць.
- Дарагая мая!
Яна ўскочыла на ногі і адпіхнула яго.
- Не чапай мяне! Ідзі! Ідзі! Няўжо табе мала таго, што ты са мною зрабіў?
Яна выбегла з пакоя. Ганс некалькі хвілін стаяў адзін. Навіна яго вельмі ўсхвалявала.
Галава Ганса пухла ад думак, калі ён няспешна вяртаўся ў Суасон. Дабраўшыся да казармы, ён лёг на ложак і доўга ляжаў з шырока расплюшчанымі вачыма; гадзіна ішла за гадзінаю, а ён ніяк не мог заснуць. Ганс бачыў перад сабой Анет, яе агрубелую постаць. Яна здавалася яму цяпер маленькай, бездапаможнай, калі сядзела ля стала і плакала, душачыся слязьмі. Гэта ж яго дзіця выношвала яна.
Ён быў задрамаў, але раптам сон як рукой зняло. Неспадзяваная думка ашаламіла яго з раптоўнай і знішчальнай сілай гарматнага залпа: ён кахае Анет. Думка гэтая глыбока ўзрушыла Ганса, нейкі час ён разважаў, спрабуючы знайсці тлумачэнне. Бясспрэчна, ён часта думаў пра Анет, але зусім інакш. Яму проста хацелася, каб яна пакахала яго. Ён адчуе тады сябе сапраўдным пераможцам, калі яна сама дасць яму тое, што ён некалі ўзяў сілай. Але ніколі ў яго і думкі не было, што Анет можа стаць яму нечым іншым, чым тыя жанчыны, з якімі ён меў справы раней. І не такая ўжо яна прыгожая, хутчэй наадварот: звычайная, непрыкметная. Але адкуль жа гэта дзіўнае пачуццё, што болем адгукаецца ў сэрцы? Ганс ведаў: гэта каханне, і ў яго на душы стала радасна і светла; такога шчасця ён яшчэ не ведаў. Яму хацелася абняць яе, прыгалубіць, хацелася пацалаваць кожную слязінку ў яе вачах. Яго, здавалася, ужо не цягнула да яе як да жанчыны, ён толькі хацеў суцешыць яе, каб яна ўсміхнулася ў адказ, - дзіва, ён ніколі не бачыў яе ўсмешкі; ён хацеў бы зазірнуць ёй у вочы, у гэтыя цудоўныя, прыгожыя вочы, каб погляд яе зрабіўся мяккі і пяшчотны.
Тры дні Гансу не выпадала выбрацца з Суасона, і ўсе гэтыя тры дні і тры ночы ён думаў пра Анет і дзіця, якое яна народзіць. Урэшце ён усё ж такі знайшоў магчымасць паехаць на ферму. Ганс хацеў пагаварыць з мадам Пер'е сам-насам. Яму пашанцавала: ён спаткаў яе на дарозе недалёка ад фермы. Яна, відаць, збірала сухое галлё ў лесе і цяпер вярталася дадому з вялікай вязанкай на спіне. Ганс спыніў матацыкл. Ён ведаў, што фермерыха ветлівая з ім толькі таму, што ён прывозіць прадукты, але гэта пакуль што яго мала кранала; дзякуй богу за тое, што яна ставіцца да яго цяпер добра і будзе далікатная з ім, пакуль можна з яго што-небудзь выцягнуць. Ганс растлумачыў, што хоча пагаварыць з ёю, і папрасіў яе пакласці вязанку на зямлю. Дзень быў шэры, па небе плылі хмары, але было не холадна.
- Я ўсё ведаю пра Анет, - сказаў Ганс.
Яна здрыганулася.
- Як ты дазнаўся? Яна нізашто не хацела, каб ты ведаў.
- Яна сама мне сказала.