- Бачыш, што ты тады нарабіў.
- Я б ніколі не падумаў, што яна... Чаму вы мне раней нічога не сказалі?
Яна пачала расказваць. Без горычы, нават не вінавацячы, быццам тое, што здарылася, - звычайная жыццёвая справа, - ну, калі б карова здохла ў час ацёлу ці моцны мароз прыхапіў фруктовыя дрэвы і загубіў ураджай, - беды, якія трэба прымаць пакорліва і маўкліва. Пасля таго страшнага вечара Анет праляжала некалькі дзён у ложку з высокай тэмпературай, трызніла амаль увесь час, ускрыквала, кідалася некуды бегчы. Прывезці доктара не маглі - свайго ж вясковага прызвалі ў армію. У Суасоне засталіся толькі два ўрачы, абодва старыя - да фермы ім не дабрацца. Дый урачам наогул забаранілі пакідаць межы горада. Потым тэмпература спала, але Анет было кепска, - яна не магла ўстаць з ложка, а калі нарэшце ўстала, была зусім бледная, нядужая. Прайшоў адзін месяц, потым другі, мінулі ўсе тэрміны, але месячных у Анет не было. Першая адчула нядобрае мадам Пер'е. Яна распытала ў Анет. Абедзве жахнуліся, але ўсё ж такі пакуль не былі ўпэўненыя, што Анет цяжарная. Вырашылі бацьку нічога не казаць. Калі мінуў і трэці месяц, яны ўжо не сумняваліся... Анет зацяжарала.
У іх быў старэнькі «сітраэн», якім яшчэ да вайны мадам Пер'е два разы на тыдзень вазіла прадукты на рынак у Суасон, але з часу нямецкай акупацыі прадуктаў на продаж заставалася гэтак мала, што і патрэбы не было ганяць машыну. Дый бензіну дастаць было цяжка. Цяпер жа неяк заправілі машыну і паехалі ў горад. У Суасоне ім сустракаліся толькі нямецкія машыны, па вуліцах разгульвалі нямецкія салдаты, шыльды былі на нямецкай мове, а звароты да насельніцтва, падпісаныя камендантам горада, - на французскай. Амаль на ўсіх крамах віселі замкі.
Яны зайшлі да старога, знаёмага ім урача, і той пацвердзіў іх падазрэнні. Доктар быў шчыры католік і не захацеў дапамагчы дзяўчыне. У адказ на іх слёзы ён паціснуў плячыма.
- Ты не адна, - сказаў ён Анет. - Il faut souffrir*. Яны ведалі, што ў горадзе ёсць яшчэ адзін доктар, і пайшлі да яго. Пазванілі. Ім доўга ніхто не адчыняў. Нарэшце выйшла жанчына ў чорнай сукенцы. Калі яны спыталіся, ці дома доктар, яна заплакала. Немцы арыштавалі яго за тое, што ён масон, і цяпер трымаюць як заложніка; у кафэ, якое звычайна наведвалі нямецкія афіцэры, узарвалася бомба, у выніку - два забітыя, некалькі параненых. Калі да вызначанага часу вінаватыя не з'явяцца, усіх заложнікаў расстраляюць. Жанчына, здавалася, была добрая, і мадам Пер'е ёй пра сваю бяду расказала.
* Трэба скарыцца (франц.).
- Нягоднікі, - сказала жанчына. Яна спагадліва паглядзела на Анет. - Беднае дзяўчо.
Жанчына напісала ім адрас акушэркі, дадаўшы, што яны могуць спасылацца на яе. Акушэрка дала нейкія лекі. Ад гэтага лякарства Анет зрабілася так дрэнна, што яна ўжо думала, што памірае, але лекі не дапамаглі. Анет засталася цяжарная.
Усё гэта мадам Пер'е расказала Гансу. Нейкі час той маўчаў.
- Заўтра нядзеля, - сказаў ён. - Заўтра я не заняты. Заеду да вас. Прывязу што-небудзь смачнае.
- Мы пагублялі ўсе іголкі. Ты б мог дастаць?
- Паспрабую.
Яна ўскінула на спіну вязанку і пацягнулася дамоў. А Ганс вярнуўся ў Суасон.
На другі дзень ён ужо не на матацыкле, а на ўзятым напракат веласіпедзе зноў паехаў на ферму. Пакунак з прадуктамі ён прывязаў да рамы. Сёння пакунак быў большы, чым заўсёды, там ляжала яшчэ пляшка шампанскага.
Да фермы ён пад'ехаў, калі цямнела і ўся сям'я вярнулася пасля работы дадому. Ён увайшоў на кухню. Тут было цёлла і ўтульна. Мадам Пер'е завіхалася ля печы, муж чытаў «Пары суар». Анет цыравала панчохі.
- Вось глядзіце, прывёз вам іголкі, - сказаў Ганс, развязваючы пакунак. - А гэта табе, Анет, на сукенку.
- Мне нічога не трэба.
- Няўжо? - здзівіўся ён. - А ці не настаў час пачынаць шыць адзежу дзіцяці?
- Праўда, Анет, ужо пара, - умяшалася ў гаворку маці, - а ў нас нічога няма. - Анет нават не адарвала вачэй ад работы. Мадам Пер'е прагавіта зірнула на тое, што было ў пакунку. - Шампанскае!
Ганс усміхнуўся.
- Зараз я вам растлумачу, навошта я яго прывёз. У мяне ідэя ёсць. - Нейкую хвіліну ён вагаўся, потым усеўся ў крэсла насупраць Анет. - Далібог, і не ведаю, з чаго пачаць. Я вельмі шкадую, што тады ўсё так здарылася. Але гэта не мая віна, так склаліся абставіны. Ці можаш ты мне дараваць?
Яна з нянавісцю зірнула на яго.
- Ніколі! Чаму ты ўсё цягаешся сюды? Няўжо табе мала, што загубіў мне жыццё?
- Я якраз пра гэта. Можа, і не загубіў. Калі я даведаўся, што ў цябе будзе дзіця, мяне ўсяго быццам перавярнула. Усё цяпер перамянілася. Я ганаруся гэтым.
- Ганарышся? - спыталася яна з'едліва.
- Я хачу, каб ты нарадзіла дзіця, Анет. Я рады, што табе не ўдалося ад яго збавіцца.
- Як толькі ў цябе нахабства хапае гаварыць мне пра такое?
- Ды ты паслухай! Я ж цяпер толькі пра гэта і думаю. Праз якіх паўгода вайна скончыцца. Вясной мы паставім ангельцаў на калені. Абавязкова. Тады мяне дэмабілізуюць, і я ажанюся з табою.
- Ты? Чаму ты?
Праз цёмны загар відаць было, як твар яго зачырванеўся. Ён не мог прымусіць сябе вымавіць гэта па-французску, таму сказаў на нямецкай мове - ён ведаў, што Анет разумее нямецкую:
- Ісh lіеbе dіch*.
* Я кахаю цябе (ням.).
- Што ён гаворыць? - спыталася мадам Пер'е.
- Кажа, што кахае мяне.
Анет адкінула галаву і зайшлася смехам. Яна рагатала, а з вачэй па шчоках вялікімі гарошынамі каціліся слёзы. Мадам Пер'е балюча ўдарыла яе па шчоках.
- Не звяртай увагі, - сказала яна Гансу. - Звычайная істэрыка. У цяжарных бывае.
Анет ледзь узяла сябе ў рукі.
- Я прыхапіў бутэльку шампанскага, адсвяткуем нашы заручыны.
- Вось гэта якраз і крыўдна, - сказала Анет, - што нас перамаглі дурні, бязмозглыя дурні.
Ганс гаварыў далей, але ўжо па-нямецку:
- Я і сам не ведаў, што кахаю цябе, не ведаў да таго часу, пакуль ты не сказала, што ў цябе будзе дзіця. Мяне тады быццам маланка ўдарыла, але думаю, што кахаю цябе ўжо даўно.
- Пра што ён гаворыць? - зноў спыталася мадам Пер'е.
- Вярзе нейкую лухту.