Доказаў, дарэчы, нягледзячы на апантаны і люты пераслед уладаў, большала з кожным днём. І калі знішчыць іх часам разам з іх носьбітамі ў непасрэдным рэальным жыцці цалкам было не-
магчыма, то ў Сусветным Сеціве яны станавіліся агульнавядомымі.
Я ведаў, што нават калі ўсе супрацоўнікі праваахоўных органаў і сілавых структур будуць кінуты на кантроль за тым Сецівам, яно ўсё роўна застанецца бескантрольным месцам, дзе любы чалавек, часам не называючы сябе, можа выказаць сваю думку і выклікаць тым самым не толькі просты роздум, а і нянавісць неабмежаванай аўдыторыі да асобных постацей ці сацыяльных груп, якія блакіравалі ўсе пошукі да праўды.
Так, мой бацька таемна збіраў доказы, і з некаторага часу я з цікавасці і пачуцця супраціву таксама працягваў яго справу, укараніўшы ў Сеціва некалькі з іх. Вось толькі, ці прывядзе ўся гэта дзейнасць да чагосьці істотнага? Асабіста я не надта спадзяваўся, але тая невыносная бездань, за якой усіх нас можа чакаць, і я ўсё больш упэўніваўся ў тым, што чакае больш чым неспадзяванае і нават катастрафічнае ўзрушэнне, ужо незваротна прыцягвала мяне.
“Чаму вы самі не выкарыстоўваеце вашу знаходку як магчымасць? — пацікавіўся я, — урэшце не прадасцё яе з выгодай?” “Яна, мяркую, хуткаплынная. Сёння ёсць, а заўтра — хто ведае. Да яе патрэбны адпаведны — навуковы каментар, а ў нас, каб разабрацца ва ўсім, не хапае ведаў, а вось ваш бацька збіраў і сістэматызаваў іх, і лагічна тое, што тыя веды ён камусьці перадаў. Як вы думаеце — каму?”
“Я ўсяго толькі дробны чыноўнік. Смяцяр. Дый тое ў мінулым.” “Дастаткова зірнуць на вас адзін раз, каб упэўніцца ў тым, што вы здольны на большае,” — ска-зала жанчына.
“Дзякую за камплімент, — адказаў я, тым не менш адчуўшы, як раптам мяне злёгку кінула ў жар, — але цяпер я заняты пошукамі працы ў правінцыі. Калі я не знайду яе праз Сеціва, то ўсё роўна буду вымушаны туды з’ехаць. Мяне выселілі за сто першы кіламетр, і ў мяне заканчваюцца грошы.”
Упершыню за ўвесь час нашай гутаркі мужчына па імені Платон няўцямна, але з доляй цікавасці, зірнуў на мяне.
“Усё гэта вы знойдзеце ў нас,” — заўважыў ён.
“Дзе — у вас? Канкрэтызуйце.” “ У Новым Эдэме. Да яго якраз кіламетраў сто пяцьдзесят.”
Вось яно што. Я ў думках зазірнуў у мапу, уявіўшы наш раён (а ў мяне выдатная фатаграфічная памяць) і віртуальна знайшоў амаль побач з горадам паселішча з прэтэнцыёзнай назвай, якая, вядома, маскіруе яе сапраўдны змест, а хутчэй за ўсё гэта звычайны, населены стракатым элек-таратам, сельскагаспадарчы і дробнапрамысловы кластэр, куды раз-пораз улады скіроўвалі і скіроўваюць цяпер, як мяне, людзей, у добранадзейнасці якіх з іх боку маюцца сумненні.
“Вы прапануеце мне аплату за невядома якія паслугі, але ці здольны я выканаць іх, і наколькі реальная будзе ўзнагарода? — пасля непрацяглага роздуму пацікавіўся я. — Вы ўсё пралічылі?” “Гэта будзе залежаць ад вас самога. Вам, калі дазволяць абставіны і вы здолееце — трэба будзе зняць адпаведную стужку на камеру, пракаменціраваць гэта, вынікаючы з вашых ведаў, астатняе ж, у прыватнасці, продаж стужкі, мы бяром на сябе.”
“І на якую суму я павінен разлічваць?” — зноў спытаў я ў гасцей. “Калі ўсё выйдзе па-нашаму, вы не пашкадуеце, — сказала жанчына. — Ёсць людзі, якія купяць прапанаванае намі, разам, вядома, з рызыкай, і за неблагія грошы.”
“Вам так важна вызначыць той доказ?” — замест адказу спытаў я.
“А вам? — жорстка пацікавілася жанчына па імені Мойра. —
Хіба вы навічок у гэтай справе? Хіба ваш бацька не загінуў у пошуках ісціны? І хіба наш метад — не адзіны сродак, каб змяніць становішча такіх, як мы з вамі? Калі ўсё Сеціва будзе мільгацець доказамі, то каму яны сунуць тады ў нос сваю ідэйную барацьбу?
Яны пачнуць нервавацца і рабіць памылкі.” “Хто — яны?” — пацікавіўся я.
“”Бессмяротнікі”. Уся іх несвядомая раць”.
“А-а, — сказаў я. — “Людзі-цені?” “Вы так іх называеце?” “Не толькі я”.
“Няхай так: “людзі-цені”. Гэта даволі вобразна і нават трапна”.
“Іх зашмат, а паслухаюць іх, а не нас, — заўважыў я. — Што ім, урэшце, усе доказы разам? Сістэма пакуль самадастатковая.”
“А хіба вам самому не цікава зірнуць на тую ісціну зблізу?
Перакуліць яе, так бы мовіць, пан-цырам уніз і паказытаць голае пуза?”
Я змоўчаў. Вядома, мне было цікава. Праўда, цікавасць мая абудзілася толькі ў апошні час. Раней я жыў як усе: вучыўся, зай-
маўся спортам, служыў у войску, нават ваяваў, працаваў з да-
статковайпаспяховасцю,кабнеякпрасунуццапакар’ернайлесвіцы наверх, але мяне заўсёды міжволі цягнула да невядомага, таго, што ўпарта хавала таямніцу, і аднойчы я збочыў па гэтай незнаё-
май і рызыкоўнай сцежцы, якая і вядзе, як я з часам упэўніваўся ўсё больш і больш, да той самай бездані, куды, як некалі казаў старажытны філосаф, так карціць кінуць позірк асобнаму чала-
веку. Вядома, з Сеціва і не толькі, а і з асабістага роздуму, я ведаў пра так званых “людзей-ценяў”. У аснове яе дамінаваў аргумент аб Сімуляцыі, упершыню выказаны ў дваццатым стагоддзі трансгуманістамі і даследчыкамі Нікам Бострамам, Робінам Хансанам і Бары Дайнтанам, а потым і іх эпігонамі. Галоўная ідэя аргумента, на думку Бострама, напрыклад, заключалася, ці не памыляюся ў тым, што “калі мы не лічым, што мы зараз жывём у най сімуляцыі, то ў нас няма падстаў верыць, што нашы нашчадкі стануць запускаць мноства гістарычных сімуляцый”. Цалкам магчыма, лічыў ён, існаванне сімуліраваных людзей без самасвядомасці, але якія, тым не менш, могуць быць адносна разумнымі, могуць таксама кантралявацца Праграмай і ўвогуле не мець індывідуальнасці. Частка чалавецтва, такім чынам, можа складацца з зомбі ці “людзей-ценяў”, гэта значыць, асоб, якія прасімуліраваныя на ўзроўні, дастатковым толькі дзеля таго, каб поўнасцю прасімуліраваныя не заўважылі нічога падазронага. Прычына, сцярджаў Бострам, для стварэння “людзей-ценяў” з нейкай доляй верагоднасці магчыма толькі адна — іх сімуляцыя аказваецца значна таннейшай, чым сімуляцыя рэальных людзей ці ўсіх людзей разам.
Я збольшага ведаў усё гэта з падрабязных распрацовак бацькі, які часта маніпуліраваў гэтымі вынікамі папярэднікаў. Прысутнічалі там і доказы. Так, дакументальна сцвярджалася ў адной з яго прац, тамографы ў клініках раз-пораз, хоць і рэдка, выяўлялі людзей, якія былі зусім пазбаўлены мозга, але, тым не менш, жылі, як і ўсе: працавалі, мелі сем’і і дзяцей. І далей бацька зрабіў кароткі пратакольны запіс пра аднаго такога чалавека — чыноўніка, сарака чатырох гадоў, чарапная поласць якога была запоўнена вадкасцю і які жыў і працаваў, не выклікаючы аніякіх нараканняў і падазронасці. Выяўлены як носьбіт доказу, ён быў немінуча асуджаны на страту і неўзабаве загінуў пры загадкавых абставінах. І знішчылі яго, па сутнасці свайго, толькі з яўнай паталогіяй, якая неспадзявана кінулася ў вочы ўрачам клінікі, куды той трапіў з нейкай нязначнай хваробай, тыя ж “людзіцені”, рэфлекторна заклапочаныя захаваннем стабільнасці свайго існавання.
З-за маючых збояў у Праграме “людзі-цені”, лічыў бацька, маглі паступова захапіць кантроль над асобнымі краінамі і ўвогуле над чалавецтвам. Але магчыма і тое, меркаваў ён, што жорсткая канкурэнцыя была адмыслова справакаваная постчалавечай цывілізацыяй ці ўвогуле самой Праграмай. Хоць наўрад ці Праграма магла прадугледжваць такія бесчалавечыя рэчы, як прык-ладам, камуна-бальшавіцкія мутацыі, што больш як стагоддзе таму каштавалі жыцця сотням мільёнаў самых разумных і самадастатковых людзей. З запісаў бацькі я, канешне, ведаў, што адзін з мноства магчымых важных фактараў, матывуючых стварэнне сімуляцыі цывілізацыі, — верагоднае назіранне і аналіз групавых паводзін, а таксама тое, што любыя ідэі аб маральнасці вышэйстаячых істот, альбо тых, хто існуе ў базавай цывілізацыі, з’яўляюцца з нашага боку вы-ключна абстрактнымі: тым не менш, лічыў я ўслед за навукоўцамі і трансгуманістамі мінулага, не маглі ж, у рэшце рэшт, тыя вышэйстаячыя творцы ігнараваць этычныя меркаванні, бо гэта непазбежна прыводзіла б да болю і пакутаў поўнасцю сімуліруемых асоб. Хаця, хто яго ведае, магчыма, тут прадугледжваўся фактар відавай канкурэнцыі ў самай жорсткай яго форме: “людзі-цені” супраць поўнасцю прасімуліраваных. І наўрад мы даведаемся калі-небудзь пра гэта, а магчыма, і ўвогуле нічога не даведаемся. Нічога і ніколі.
“Вы сцвярджаеце, што працавалі з маім быцькам?” — праз паўзу ўдакладніў я, звяртаючыся да жанчыны.
“Нейкі час. Я была яго вучаніцай. Некалькі разоў пасля майго звальнення з працы, мы злістоўваліся. Як мы даведаліся, ён знік у фільтрацыйна-папраўчым лагеры.” “Мне трэба падумаць,” — сказаў я.
“Толькі да заўтрашняга дня. Нам зараз неабходны вашы веды, і мы іх спачатку купім на месцы. У вас будзе жытло і ежа. Цалкам магчыма, што пасля ўсяго ў вас з’явіцца і новая крэдытная картка.
Хоць шмат мы не абяцаем.”
Я паглядзеў ёй у твар і раптам адчуў, як сэрца маё забілася мацней і нават пачало пакалваць у кончыках пальцаў. Я б не сказаў, што жанчына, якая сядзела цяпер насупраць мяне і якую звалі
Мойрай, была прыгожая. Надта шырока расстаўленыя вочы, велікаваты нос, цяжкаваты падбародак. Але ў ёй было нешта незвычайнае, я адчуў гэта адразу і пакляўся б у тым, што маю рацыю.
“Я магу вызначыць, у чым там у вас справа? Дакладна?”
“Мы не рызыкуем растлумачыць. Можа, нечысць, можа, яшчэ нешта. Кажуць, продкі раз-пораз сутыкаліся з такім і ведалі, што рабіць. Цяпер веды згубіліся. Хіба што ваш бацька валодаў імі і перадаў вам. Мы спадзяёмся.”
Урэшце, доўга думаць я не збіраўся. Любая праца ў маім цяперашнім становішчы была рата-вальным сродкам. Я разумеў, што і маім наведвальнікам гэта цяпер добра вядома.
“Заўтра, — тым не менш, паўтарыў я. — Трэба, як кажуць, параіцца з падушкай.” “Вы дасцё нам нумар свайго надалонніка?” — спытала жанчына. “Запішыце,” — праз паўзу прапанаваў я.
“У гэтым няма патрэбы. У Платона выключная памяць. Урэшце, як і ў мяне.”
Я назваў лічбу.
“Спадзяёмся, што мы неўзабаве хутка пабачымся,” — сказала жанчына, якая назвалася Мойрай.
Раптам яе спадарожнік, на імя Платон, зірнуў на гадзіннік і падняўся з крэсла. Я адзначыў, што, нягледзячы на мажнасць, рухі яго былі лёгкія і імклівыя, як у жывёлы з пароды каціных.