— Не хачу страціць цябе зноў, — шэпча ён. — Я думаў пра цябе столькі гадоў, і вось ты прыйшла.
— Мне таксама бракавала цябе, — шэпча яна ў адказ. — Таму я не вытрывала і прыйшла сама. Ты павінен быў сам мяне знайсці.
— Але цяпер я цябе не адпушчу, — кажа ён, абдымаючы яе так, быццам жанчына напраўду вось-вось пакіне яго. — Анна. Анна.
А яна робіцца бязважкай, лёгкай, як тэатральны ветрык-скавыш. Спачатку ён перастае адчуваць ейнае цела ў сваіх руках, потым некуды адлятаюць непаўторны водар скуры, змяшаны з водарам горкай парфумы. Апошнім знікае ейны голас. Музыка сціхае, уся тэатральная зала разам з публікай ператвараецца ў аксамітна-пунсовае месіва. Ён расплюшчвае вочы і зноў бачыць пустую залу, пустую яміну і разгорнутую партытуру «Дона Джавані» ў сябе на каленях.
Заслона.
АКТ ПЕРШЫ
Сцэна І
Сад каля дома Камандора. Ноч. Лепарэла адзін. Ён пільнуе гаспадара, які прабраўся ў пакой донны Анны, і скардзіцца на сваё жыццё. Лёкай кажа пра тое, што яму хочацца таксама быць гаспадаром, мець мілосныя прыгоды і забаўляцца, а не чакаць сіньёра пад вокнамі ў любое над вор' е і ў любую пару сутак. Потым з'яўляюцца дон Джавані і донна Анна, потым — Камандор.
№ 1: Інтрадукцыя.
— Што яшчэ за Анна?! Га?
Нехта трэс яго за плечы, вельмі інтэнсіўна трэс. Пачуўшы над вухам высокі жаночы галасок, які ў гутарцы быў не такім прыемным, як у спевах, Грынкевіч канчаткова прачнуўся. І адразу ўсведаміў: яго злавілі. Ні на чым, але ж усё адно трэба было выкручвацца.
— Дык што за Анна?!
Ён моўчкі адклаў партытуру, злавіў дзяўчыну за талію, пасадзіў да сябе на калені і закрыў ейны сімпатычна прыпухлы роцік кіношна доўгім пацалункам. Яму патрэбны быў хоць караценькі люфцік, каб зусім вызваліцца ад мроі ды вярнуцца ў рэчаіснасць.
— І-і-і-ра, ну ты як дзіця малое, далібог. Сніў цябе. Быццам ты на сцэне, у гэтай партыі, — адказаў ён, гледзячы на дзяўчыну сумленна-адданым позіркам і накручваючы прадку ейных валасоў сабе на палец. — І потым, што ты хочаш ад мужыка, ад музыканта, калі ён учора да ночы пакланяўся шкляному богу.
Грынкевіч не ўтрымаўся і расшпіліў верхні гузік на ейнай блузцы.
— Ты што! Тут зараз будзе натоўп людзей. — Ірына падскочыла, як варам аблітая, і села праз крэсла ад Грынкевіча. — Залу адчынілі, бо яе мыць збіраюцца, а ты сюды прыйшоў чамусьці. Пыталася ва ўсіх, дзе ты, павіншаваць хацела. Ніхто не ў курсе, галоўны на цябе крычыць, бо ты, парася, з рэпетыцыі ўцёк. А тут прыбіральшчыкі кажуць, быццам ты ў зале спіш. Прыходжу. Бачу, што сапраўды спіш ды ў сне дырыгуеш. Мармычаш нешта сабе пад нос. Вырашыла цябе пяшчотна разбудзіць, каб не вырываць з каралеўства мрояў, блін. А ты мяне Аннай называеш.
— А ты раўнівая, — з задавальненнем адзначыў Грынкевіч і паклаў ёй руку на калена, сягнуўшы праз крэсла. — Але было б да каго... Калі ўбачымся, сонца маё?
Дон Джавані выбягае з палаца Камандора, ён захутаны ў плашч, ягоны твар схаваны пад маскай. Дона Джавані пераследуе донна Анна, яна хапае яго за плашч і гукае служак, каб дапамаглі затрымаць зламысніка.
— Не ведаю. Ён бліжэйшым часам у камандзіроўку паедзе, тады, можа быць. Ці сярод дня.
Грынкевіч узняўся са свайго месца, сеў перад Ірынай на кукішкі і абняў яе калені. Шляхі да адступлення былі адрэзаныя. Ён ведаў, што Ірына не ўмее вытрымліваць даўгія позіркі і здаецца.
— Калі?
— На наступным тыдні. Толькі адпусці.
Ён паклаў галаву на калені дзяўчыны, і яна моўчкі перабірала ягоныя валасы. У такія моманты ён мог сабе сказаць, што робіцца шчаслівым. І ўсё ж гэтая неабходнасць хавацца даводзіла яго да жадання сабраць усе свае ашчаджэнні, улезці ў пазыкі, сесці ў турму на пажыццёвае зняволенне, але наняць ейнаму алігарху кілера. Ці ёсць у свеце опера з сюжэтам, дзе каханак забівае іншага каханка, каб атрымаць хаця б адну сапраўдную ноч з жанчынай? Ноч, без страху быць прыспетымі, каб паходня згасла тады, калі гэтага хочуць закаханыя.
Не, няма такой оперы. Прынамсі, ён такой не памятае.
— Ты дакладна хочаш ставіць «Дона Джавані»?
— запыталася Ірына, спрабуючы прыгладзіць ягоныя ўскалмачаныя валасы і такім чынам надаць абліччу Грынкевіча эстэтычны выгляд.
Ён не чакаў гэтага пытання. Думаў, што Іра пачне даставаць яго допытамі, калі ён нарэшце пастрыжэцца. Гэта больш лагічна — для натуральнай бландынкі, вядома ж.
— Але ж! Вельмі хачу!
— А ты не баішся?
Ірына цяпер сама спыніла на ім доўгі позірк. Грынкевіч зразумеў, што яна мела на ўвазе.
Камандор з'яўляецца на сцэне са шпагай і ліхтаром у руцэ. Ён кажа дону Джавані, каб той спыніўся і біўся з ім на шпагах. Джавані адказвае, што адмаўляецца ад выкліку.
У тэатры горада N, дзе Грынкевіч працаваў ужо восьмы сезон, бытаваў забабон, варты не пачатку XXI, а хіба канца XVI стагоддзя: маўляў, нельга ўводзіцца ў спектакль замест чалавека, які раптоўна памёр. Казалі, не так даўно «Барыса» ціхай сапай знялі з рэпертуару пасля таго, як разбіўся на машыне асноўны выканаўца галоўнай партыі. У трупе заставаўся толькі адзін бас, які ведаў партыю, але ён быў адзін. На замену ж ніхто ісці не пагадзіўся. І адміністрацыя, як ні дзіўна, ні на каго ціснуць не стала, хоць звычайна ў такіх пытаннях была рашучай, як алігарх Брынцалаў у сваіх мастацкіх густах.
«Дона Джавані» меліся выпусціць у канцы мінулага сезона, бо акурат сёлета спаўнялася дзвесце пяцьдзясят гадоў з дня нараджэння Моцарта. Вельмі важна было, каб культурная грамадскасць расійскага горада N зарэкамендавала сябе больш культурнай, чым нават грамадскасць аўстрыйскага горада Зальцбурга. У праект пад кодавай назвай «Адзначым год Моцарта з расійскім размахам» уклалі нейкія гранты ад Міністэрства культуры. Знайшлі таксама мясцовых фундатараў, што адразу выдалі грошы.
У дзень народзінаў славутага венскага класіка ў кабінеце дырэктара запахла новай скураной мэбляй, прывезенай на замову з элітнага маскоўскага салона. Такім чынам, моцартаўскі год у тэатры адзначылі годна.
У той самы дзень чарговы дырыгент Аляксей Грынкевіч прызначыў сваім аркестрантам групавую рэпетыцыю, якая, акорд за акорд, перайшла ў звычайную п'янку. Што рабіць — ён таксама святкаваў уласныя народзіны 27 студзеня. За гэтым заняткам яго з аркестрантамі і злавіў дырэктар. І не тое, каб яны шмат выпілі, дый каго здзівіш п'янкай у тэатры. Але ж дырэктар, відаць, быў незадаволены адценнем абіўкі сваёй новай мэблі. Ён вырашыў сарваць стрэс на дырыгенце. Дырыгент, у сваю чаргу, слова ніколі не пазычаў, таму заеўся з дырэктарам. Бос сказаў Грынкевічу, што той ліпіць у гэтым тэатры, як арэх на сухой галіне. Грынкевіч зразумеў, што гэта праўда, бо апроч дырэктара меў таксама непрыемнасці з галоўным дырыгентам, па сумяшчэнні мастацкім кіраўніком N-скай оперы.
Сёлета ў яго заканчваўся кантракт, таму ў наступныя некалькі месяцаў малады дырыгент дужа часта матляўся з N у Маскву і назад. У Маскве ён меў уласны аркестр у зародкавым стане, які яшчэ належала вынасіць пад пахай, а потым выгадаваць і навучыць самастойна есці і лётаць. Грынкевіч цьмяна ўяўляў сабе, чым ён у першы час будзе зарабляць на жыццё ў сталіцы. Яму прынцыпова не хацелася прасіцца ў чужыя аркестры: абрыдла быць падначаленым, ад якога нічога не залежыць. Хацелася рабіць нешта сваё і, найперш, нешта сваё ставіць.
Пастаноўкі за час ягонай працы, апроч запрошаных дырыгентаў, у N атрымалі тры студэнты, якім трэба было недзе засвяціцца. Студэнты зазвычай прыязджалі сюды з Масквы ці Пецярбурга, бо, ведама ж, былі музыкантамі ў другім ці нават трэцім пакаленні. І, зразумела, іхныя таты і мамы вучыліся некалі з тутэйшым галоўным у кансерваторыі. Студэнтам давалі нешта не асабліва мудрагелістае, кшталту даніцэціевага «Дона Паскуале». Потым студэнты з'язджалі: хтосьці — набірацца досведу ў Еўропу, а хтосьці — на пасаду трыццаць пятага стажора ў Марыінскім тэатры. Іх экзэрсісы хуценька здымалі з рэпертуару, як быццам іх там і не было, — Грынкевіч падазраваў, што тэатр зрабіўся неблагой пральняй на грошы і спектаклі на два-тры паказы былі камусьці патрэбныя не толькі дзеля партфоліа. Аднак у трыццаць тры гады, нават маючы такі дурны характар, перастаеш змагацца з ветракамі.
Ён скарыўся і стаў проста хадзіць на працу. Лічыў дні, якія заставаліся да заканчэння кантракта ў N.
У той сезон пастаноўку рабіў не галоўны, не запрошаны маэстра і нават не студэнт — яе чамусьці далі тутэйшаму чарговаму дырыгенту Аляксандраву, чалавеку ўжо немаладому дый нездароваму. Менавіта ён пачаў ставіць «Дона Джавані», каб дырэктар і галоўны маглі адрапартаваць, на што тэатр траціць грошы. Увогуле, гэта было выключэннем з агульнага правіла, бо галоўны нікога з чарговых дырыгентаў да пастановак не падпускаў. Але тут, відаць, сапраўды, што называецца, прыпёрла.
І вось маэстра Аляксандраў раптоўна памёр у канцы красавіка, не паспеўшы амаль нічога зрабіць з гэтым новым спектаклем.
«Дона Джавані» ўсё ж бачылі не ў якасці аднадзёнкі, дый у міністэрстве дужа цікавіліся, куды падзеліся гранты на пастаноўку. Каб жа гаворка ішла толькі пра немаведама куды падзетыя грошы аднаго толькі Міністэрства культуры: усе мы рускія людзі, сказаў бы дырэктар, не выйшаў спектакль — зробім канцэрт з твораў Моцарта. Але тут яшчэ падвязалася нейкая еўрапейская фундацыя з горада-пабраціма N. І вось гэтая фундацыя вельмі хацела бачыць менавіта спектакль і да канца юбілейнага года. Дырэктара выклікалі на размову ў Маскву. Увесь травень і чэрвень шукалі новага дырыгента на пастаноўку, бо выпусціць «Дона Джавані» стала пытаннем жыцця і смерці.
Грошы на запрашэнне пастаноўшчыка інвеставалі ў мэблю для дырэктарскага кабінета і, відаць, у рамонт яго загараднага дамка. Таму вырашылі карыстацца, так бы мовіць, уласнымі рэсурсамі. Галоўны дырыгент, два чарговых і стажор Вася з мясцовай кансервы, пляменнік галоўнага. Маэстра галоўны спецыялізаваўся выключна на рускай музыцы і ўвесь хварэў «Хаваншчынай», якую думаў выпускаць увосень, хай сабе ў канцэртным выкананні. Займацца Моцартам, лічыў ён, несур'ёзна: не той маштаб. Другі дырыгент, маэстра Каршакоў, спаслаўся на тую самую тэатральную легенду і раптам зрабіўся страшэнна хворым. Стажор Вася пакуль што дэманстраваў творчую разгубленасць і здольны быў сумленна махаць хіба што дзіцячыя ранішнікі.
Заставаўся адзін Грынкевіч, якому ўжо гарантавалі звальненне. У жніўні ён паціху разносіў кніжкі па букіністах і бібліятэках, раздорваў дыскі сябрам, каб не перці лішняга за сабой у Маскву. Ён паспеў сабраць людзей у свой аркестр, знайшоў у Маскве спонсараў і нават базу для рэпетыцый. Ён гатовы быў пэўны час перабівацца выпадковымі заробкамі. Але ў Ананкэ былі на яго іншыя планы.
Недзе ў сярэдзіне жніўня яму патэлефанаваў дырэктар і вельмі папрасіў прыйсці. У памазлівага ката смятанка была не толькі на вусах, а па ўсёй пысе, таму шэф быў ветлівым і нават лагодным, як гаючы бальсан. Запрасіў у свой кабінет, пасадзіў у той самы скураны фатэль з дарагога сталічнага салона. Дастаў з шафы каньяк, паставіў на стол попельніцу. І пачалася ў іх з Грынкевічам доўгая-доўгая размова пра культуру і мастацтва, пра Моцарта і гранты, пра скураныя фатэлі, эзатэрычны змест «Чарадзейнай флейты» і тэатральныя забабоны.