— Паглядзела б ты на яго бацьку, — сказала яна.— У нас на вёсцы нават празвалі яго «цыганом».
— Так, так, — казала Варапаіха спачувальна. — Шчасце яго, што ён трапіў да вас. А як яго завуць?
— Фелікс, — адказала Ліза. — Гэта імя акурат і азначае «шчаслівы».
— Фелікс, — задумліва паўтарыла Варапаіха. — Першы раз чую такое імя, Фелікс. Розныя імёны бываюць на свеце. А як ён да вас трапіў?
— Чалавек знаёмы прывёз, — адказала маці.
— Глядзі ты, — уздыхнула Варапаіха. — Так далёка і такое малое. Відаць, добры ён чалавек.
— Наш лепшы друг, — пацвердзіла маці.
Калі Варапаіха выйшла, маці і дачка некалькі мінут маўчалі, думаючы адно і тое. Нарэшце маці прамовіла:
— Ой, дачушка! Каб не было нам бяды ад усяго гэтага.
Ліза зноў адчула сябе вінаватай.
— Мамачка! — усклікнула яна. — Калі што якое, я сама ўсё вынесу.
— Што з таго? — уздыхнула маці. — Нам ад гэтага не будзе лягчэй.
Убачыўшы, што Ліза вельмі засмуцілася, яна ўсміхнулася і дадала:
— Але нічога — як-небудзь выгадуем.
Аднаго разу бацька, прыйшоўшы з працы, сказаў:
— Ну, маці, я для цябе службу знайшоў.
— Якую? — здзівілася маці.
— Будзеш у нас прыбіральшчыцай. Сама ведаеш, як цяжка нам чатыром пражыць на мае заробкі.
Лізу як нажом разанула слова «чатыром». Бацька казаў далей:
— А самае галоўнае — забіраюць тых, хто ў іх не працуе. А ў нас аж двое такіх. Вось я і дамовіўся ў нашай канцылярыі, каб узялі за прыбіральшчыцу маю жонку, а дома ў нас застануцца двое дзяцей — дачка, вучаніца, і маленькі сынок.
Бацька хітра падміргнуў жонцы, задаволены, што так лоўка прыдумаў.
— Ты што, гэта, стары, надумаўся? — нават зачырванелася маці, — нам жа з табой столькі гадоў.
— А хто там будзе лічыць твае гады? — сказаў бацька. — Хіба не бываюць дзеці ў саракапяцігадовых жанчын?
— Ды мяне там засмяюць, — саромелася маці. — Старая, ды з такім малым.
— А ты падчапурыся, падцягніся і сыдзеш за маладуху, — жартаваў бацька.
Лізе адлегла ад сэрца, калі яна ўбачыла, што бацька больш не злуе, а,
наадварот, так шчыра клапоціцца аб яе Феліксу і нават жартуе.
— Можа, лепей было б мне лічыцца за матку, — сказала яна, каб выручыць маці.
— Што ты, што ты! — замахала рукамі маці. — Гэткі сорам!
— Які тут сорам? — наіўна адказала Ліза, не зразумеўшы, што падумала маці. — Што ж тут ганебнага, калі муж, скажам, пайшоў на вайну, а маладая жанчына засталася з дзіцём?
— Хіба так, — прамармытала маці. — Але ж мы ўжо ўсім сказалі, што дзіця чужое.
— Гэта нічога, — адказаў бацька. — Ніхто з канцылярыі не будзе распытваць тут пра дзіця. І ніхто з суседзяў не пойдзе туды правяраць, як мы сказалі. А калі сказаць, што дома замужняя дачка, то могуць зацікавіцца, а хто муж, а дзе ён, могуць яшчэ прыйсці распытваць у суседзяў, ды і наогул, замужняя дачка — гэта самастойны чалавек.
— Калі так выйдзе, як ты гаворыш, то можа будзе нам усім спакайней, — разважліва сказала маці. — Толькі як тады будзе Лізе адной?
— Нічога, нічога! — горача перапыніла Ліза. — Мне будзе лягчэй, калі я буду ведаць, што мы нікому не замінаем.
Яна і сама не заўважыла, як вырвалася ў яе гэтае «мы». Бацькі зірнулі адзін на аднаго, і ў абаіх, відаць, мільганула адна і тая самая думка: дачка з дзіцем ужо «мы», а бацькі, значыцца, — «вы». Адчула гэта і сама Ліза, але ніхто нічога не сказаў.
Для Лізы пачалося новае, чыста жаночае жыццё: дзіця, пялёнкі, хатнія справы. Гледзячы на яе, ніхто не падумаў бы, што гэта не жанчына, а ўсяго толькі дзяўчына, вучаніца. Маці не давала ёй мыць пялёнкі, старалася сама ўставаць ноччу. Але Ліза, не вельмі пярэчачы супроць іншай дапамогі, ні ў якім разе не згаджалася турбаваць маці ноччу.
На дзіця бацькі не скардзіліся, Лізу не папракалі і самі ўсё больш і больш прывыкалі да хлопчыка, але часам гаварылі паміж сабой:
— Аддала сваё маладое жыццё гэтаму дзіцяці. Ні дзяўчына, ні маці. А што будзе далей?..
А Ліза нічога такога не думала, не лічыла свае клопаты за пакуту, зусім не думала, што робіць нейкую высакародную справу. Яна жыла сваім дзіцем, як кожная маці, толькі і думала аб тым, каб яму было добра. А калі хлопчык, убачыўшы яе, пачынаў смяяцца, трапятацца ды цягнуцца да яе, як кветка да сонца, тады Ліза адчувала, што большага шчасця ёй і не трэба...
V
На гэта раз сустрэліся не тры жанчыны, а дзве. І стаялі не каля студні, а на вуліцы, ля плота.
Варапаіха казала:
— Гавораць, што дзіця з вёскі, ад сястры, а яно чорнае, як жук, і зусім не падобнае да сялянскіх дзяцей.
— Можа, яўрэйскае, — нібы здагадалася суседка, — ды яны баяцца казаць.