Валерый ГАПЕЕЎ
Пастка на рыцара
1
Калі ўсё пачалося?Задаць такое пытанне проста, а паспрабуй адказаць... Можа яшчэ ў першым класе. Але не, у першым, відаць, не... Гэта ў другім-трэцім з’явіліся ў класе свае лідэры, свае забіякі, свае прыгажуні і, вядома, свае непрыгожыя. Так адказаць?.. А завуч ходзіць па кабінету нейкі нечакана стомлены, паніклы і таму такі просты, бы сусед-вясковец з-за нейкай няўдачы. І яшчэ больш няёмка ад таго, што ніяк не адшукаць адказу на ягонае пытанне. Калі ўсё пачалося? Ну, навошта Вам, Мікалай Васільевіч, аб гэтым дапытвацца? Няўжо гэта так важна? Важна, кажаце…
Грышка-філосаф нарэшце прыдумаў:
— Я мяркую, з той вясны. Тады, калі кіналекторый быў, і мы глядзелі стужку пра Айвенга. Гэта было штуршком.
І на самай справе — тады.
Выбеглі ўзрушаныя з цеснага клуба, і Лёшка зараз жа асядлаў Косцю.
— Гэй, рыцары! Доблесны рыцар Без імя і каня выклікае вас на спаборніцтва! — ён ваяўніча размахваў рукамі і падскокваў на шырокім Косцікавым карку.
Косця — галоўны асілак дзесятага — цярпеў і толькі ўсміхаўся. Лешка побач з ім — дзіценак кірпаты, вастраносы, але сябры яны, Косця і Лёшка, можа яшчэ з першага класа, а то і раней.
Дзяўчатам цікава і весела, акружылі хлопцаў колам. І раней так на перапынках дурэлі, таму супраціўнікаў Лешка не доўга чакаў. Яшчэ знайшліся "коні" і "вершнікі", пачалася таўкатня — хто каго скіне з "каня". Лёшка закамандаваў, каб адзін на адзін выходзілі — турнір атрымаўся. “Рыцарскія баі” ішлі хвілін дзесяць, пакуль Генадзь, у каторы раз зірнуўшы на гадзіннік, не сказаў:
— Усё! Хопіць! Перамагла дружба. Праз восем хвілін — алгебра.
Генадзь — аўтарытэт. Ён не той сухар-выдатнік, у якога ў галаве нічога, акрамя ўрокаў. Нездарма Генадзя ў Савет школы абралі. Касцюм на ім заўжды бы толькі з-пад праса, сам заўсёды акуратна падстрыжаны. Ён, зразумела, ні коннікам, ні рыцарам і быць не збіраўся ў гэтай гульні, ды і не прапаноўвалі.
Затое Генадзь як ніхто ўмее ўладжваць спрэчкі з настаўнікамі. Да яго слоў і дырэктар прыслухоўваецца, з завучам Генадзь амаль на “ты”. І дзесяты (адзіны ў школе), які лічыў сябе вельмі дружным, вельмі свабодным, вельмі разумным класам, быў не раз яму ўдзячны. Ды і калі ў Савеце школы свой хлопец — таксама акалічнасць не лішняя.
Алгебра — гэта сур’ёзна. Яе вядзе сам Шаноўны — Зіновій Пятровіч. Шаноўны ён таму, што заўсёды прыйдзе, пакладзе журнал на стол, абвядзе клас позіркам, такім вострым, можа б прасціну разрэзаў, і:
— Ну-у, шаноўныя, хто хоча двойку?
З ім лепей не чапацца, а то ад “калоў” не адкараскаешся.
"Коні" скінулі сваіх рыцараў, і ўсе з гоманам рушылі да недалёкай школы. Лёшка і тут знайшоўся:
— Наперад! На штурм гэтага логава! Вызвалім бедную Алгебру з палону рыцара Шаноўнага! Ура!
Выбухнулі, як угарэлыя, крыкам і лямантам, пабеглі напрасткі, бо час падганяў.
І раптам:
— Эх вы, рыцары! — праспявала са здзекам Ала, першая прыгажуня ў класе і, бадай, у школе. — Ганьба вам!
— А што? — Сталі разгублена, бо яна не жартавала.
— А вунь! — Ала крутнулася назад.
Ну і што? Кульгае далека ззаду Курыца. Ну, не курыца, вядома, а Насця, дачка лясніка. Яшчэ малой аднойчы звалілася з бацькавага Букета (прыгожы конь!), вось і кульгае з тае пары, бо адна нага ў яе карацейшая за другую.
— Можа ты прапануеш яе на руках несці, прыгажуню-паненку? — пакпіў Генадзь, і хлопцы дружна зарагаталі.
Што праўда, то праўда — Насця непрыгожая. Твар смуглявы, рабацінкамі абсыпаны густа-густа. А нос на самай справе, як у курыцы дзюба — востры, злёгку ўніз загнуты. І не такая яна як усе, дзікаватая нейкая. Яно і зразумела: леснічоўка, дзе яна з бацькам жыве, далекавата ад вёскі. Вось і прывыкла адна быць. І маўклівая яна — слова лішняга не выцягнеш. Гэта ўжо бацькава натура — той за дзень можа і слова не вымавіць. Увогуле, Насцю Кульгавую не асабліва заўважалі. Яна быццам і з усімі і ў той жа час.
На Алу быццам найшло нешта, нават нагой прытопнула:
— Сорам! Сорам вам і ганьба! Пакінулі дзяўчыну адну!
Тут не вытрымаў Додзіеў, другагоднік, якога часцей проста Додзікам клікалі:
— Вось ідзі да яе і паднясі! —з’едліва прапанаваў ён, цыркнуў слінай.
Злаваць Додзіку на Насцю было з чаго: гэта яна, Насця выкрыла яго і ягонага сябра, Толіка, калі яны мінулай вясной збіралі бярозавы сок і спляжылі шэсць добрых бяроз, высокіх, стройных. Бацька Насці тады акт склаў, давялося штраф плаціць бацькам.
— І панесла б! — адазвалася Ала. — Каб толькі ў мяне твая сіла была.
Крутнулася і пакрочыла да школы. Пайшлі і астатнія, моўчкі, бо дурэць нешта расхацелася. Генадзь яшчэ азірнуўся на кульгаючую Насцю, быццам хацеў пачакаць яе, але потым пайшоў шпарка.
2
Потым было лета — апошнія іх вучнёўскія канікулы. Вольныя дзянькі праляцелі хутка, пачаліся заняткі. Прайшоў верасень, набліжаўся канец першай чвэрці іх апошняга школьнага года. Вось тады якраз і з’явіўся таямнічы рыцарскі ордэн.Спачатку была аб’ява. Вялікі аркуш, здалёк кідаліся ў вочы словы: “Увага! Увага! Увага!”
Чаго-чаго, а ўвагі гэтаму аркушу хапіла. Ён быў прышпілены на месцы “Вучнёўскага пражэктара”, насценнай школьнай газеты, якая ўжо стала свяціць пажоўклай паперай. Аб’ява з’явілася перад вялікім перапынкам. Калі натоўп каля незвычайнага аркуша вырас настолькі, што заднія не маглі чытаць, а пярэднія ніяк не адыходзілі, уражаныя прачытаным, нехта выгукнуў:
— Чытайце ўголас!
Пачаў адзін, закрычалі: “Грамчэй!”, тут і Генадзь падышоў — як жа гэта, на яго “пражэктары” (ён быў рэдактарам сценгазеты) і нешта там вісіць!
— "Так далей нельга! — звонка пачалі счытваць з аб’явы. — Гэтулькі хлусні, гэтулькі зла, гэтулькі несправядлівасці! І не гэта бяда, а тое, што не было дагэтуль сілы, якая б хоць калі выступіла супраць усяго гэтага. Цяпер такая моц ёсць! Гэта мы — рыцарскі ордэн “Зніч”. Слабыя і зняважаныя! Калі вы не можаце самастойна пастаяць за сваю годнасць — паклічце нас! Подлыя двурушнікі! Ваш час скончыўся! Рыцарскі ордэн на слова адкажа словам, на ўдар — ударам, на кроў — крывёю. Помніце ўсе — мы не жартуем!"
— Фію-ю, — прысвіснулі ў натоўпе, і ўсе ўторпіліся на Генадзя.
Той падышоў, пачаў сам моўчкі чытаць напісаны праз трафарэт тэкст, быццам хацеў яшчэ нешта там знайсці. На аркушы нічога больш не было, толькі крыж у кутку і словы паўкругам над ім: “Сумленне. Адвага. Годнасць”. Відаць, герб.
— Што, Генік, новую забаўку прыдумаў? — выскаліўся Додзік.
— Гэта хто напісаў? — Генадзь на Додзіка ўвагі не звярнуў, аглядзеў прыцішаны натоўп. — Што, няма тут аўтараў? Ну, выдатна! — ён упэўнена зняў аркуш паперы з лінялай школьнай газеты і знік праз момант у былым піянерскім пакоі — там цяпер быў кабінет пазакласнай работы.