— І што?
— Нічога! — зазлаваў нечакана Лёшка. — Рыцар быў зранку, на кані. А з ім — чацвёра пешых, таксама твараў не відаць. У дзверы пагрукалі, дзядзька выйшаў, яму кап’ё ў грудзі. Казаў, аж ліхаманка хапіла. Ён і адчыніў школу. Коннік ля дзвярэй стаяў. Дзесяць хвілін — і ўсе справы.
— Ух ты, вось дык маеш! — загулі ў захапленні.
— Ідыятызм гэта! Дзяцінства! Цьфу! — плюнуў Генадзь пад ногі.
На вялікім перапынку хлопцы былі ў качагарцы. Частавалі старога Рыгора ліманадам, распытвалі аб ранішнім здарэнні. Нічога новага не пачулі. Але, як заключыў пасля Грышка, Рыгор казаў не ўсе, калі зусім не тое. Не надта падобна, каб стары салдат Вялікай Айчыннай спалохаўся нейкага рыцара, нават і з кап’ём.
Батанічка на пытанні хлопцаў нічога адказваць не стала, а пачала іх сароміць. Выскачылі ад яе, як ашпараныя. І злосныя. Лёшка паабяцаў распрацаваць добры план, але каб толькі яго лішні раз не турбавалі.
Пасля заняткаў праводзілі вобыск у доме Андрэя і Валодзькі. Перапалохалі страшэнна іх маці. Аблазілі хлеў, злазілі на гарышча, у склепе пабылі — слядоў аніякіх. Абвінавачванне знялі з неахвотай. Але прабачэння нават у маці не папрасілі. Забыліся.
10
На сваю мянушку — "Філосаф" — Грышка на аднакласнікаў не крыўдаваў. Хоць іншы раз казаў, што ён не філосаф, а аналітык. Збіраць факты, аналізаваць, рабіць вывады стала для яго не проста любімым заняткам, а звычкай. Са знакамітым дэдуктыўным метадам Шэрлака Холмса Грышка пазнаёміўся яшчэ ў дзесяць год — ён вельмі любіў чытаць.З’яўленне ў школе рыцара нарадзіла ў Грышкі не толькі захапленне, але і сверб, якога ён даўно не адчуваў: сверб даследчыка-аналітыка. Таямніца рыцара не магла заставацца таямніцай для Грышкі. Гэта не космас, гэта было народжана нечай фантазіяй тут, у школе, аўтарам гэтай ідэі быў такі ж хлопец, як і Грышка. Таму тайну можна было раскрыць аналізуючы і робячы вывады. Ніхто лепей за Грышку гэтага рабіць не мог. Значыць, не раскрыць тайну Грышка не меў права.
Дома ён узяў вялікі аркуш паперы, расчарціў яго. Атрымалася нешта накшталт вялікай сеткі. Цяпер сетку трэба запоўніць. Спачатку запісаў прозвішчы ўсіх вучняў свайго класа, выключыў толькі сябе і Додзіева. Падумаў, выкрасліў яшчэ і Генадзя. Прозвішчы Лёшкі і Косці пакінуў — для чысціні расследвання.
План ягоны быў не складаным: трэба ўсе вядомыя даныя суаднесці з суб’ектамі — вучнямі класа. Напрыклад — конь. Хто з суб’ектаў можа ездзіць верхам? Хто мае магчымасць недзе ўзяць таго каня? Хто мог змайстраваць латы і шлем? Хто мог сярод зімы вырасціць кветкі? І яшчэ мноства іншых пытанняў.
Грышка выбраў тры варыянты адказу: "Так", "Не", "Магчыма". Калі адказ "Так", перакрыжаванне суб’екта і даных замалёўваецца зяленым колерам, "Не" — чырвоным, "Магчыма" — жоўтым.
Ён працаваў над сваёй сеткай гадзіны тры. Маці ўжо паспела двойчы нагадаць, каб клаўся спаць, калі, нарэшце, апошні чатырохвугольнік быў замаляваны.
Стомленымі вачыма Грышка глянуў на сваю мазаіку і зразумеў, што прааналізаваць вынікі будзе далёка не проста. Ён чакаў, што будзе многа чырвонага колеру, але такіх квадратаў было толькі чатыры… Дваццаць шэсць прозвішчаў, дзевятнаццаць стаўбцоў даных. Грышка нават уключыў сюды і пытанне: "Хто ведае, што такое "Зніч"?".
Як тут было брацца за аналіз, што рабіць з жоўтымі квадратамі — ці дадуць разам два такога колеру адзін зялёны?
Але здавацца Грышка не збіраўся. Калі цяжка чалавеку супаставіць мноства даных, трэба гэту справу даручыць машыне…
Назаўтра Грышка разгарнуў перад Міхасём-прафесарам свой размаляваны ў розныя квадраты аркуш.
— Так, Міхась, вось даныя, вось суб’екты. Для цябе ж камп’ютэр як бог. Складзі праграму, няхай вылічыць твой бог: хто з суб’ектаў з найбольшай верагоднасцю можа адпавядаць усім даным.
Адно толькі ўпамінанне аб нейкай практычнай праграме для камп’ютэра запаліла ў вачах Міхася азартны агеньчык.
— Ну, ну, — ён пацягнуў на сябе аркуш. — Цікава… Алгарытм будзе не дужа складаным… Ого! Ты рыцара вылічыць сабраўся?
— Але.
— Для камп’ютэра задачка гэтая на чвэрць секунды. Вось толькі даных малавата.
— Дзевятнаццаць пунктаў мала?
— Мала. І яшчэ трэба раздрабніць колеры. Не проста "Магчыма", а "Магчыма, так", "Магчыма, не" і гэтак далей. Ты яшчэ збірай даныя, я сёння складу праграму. Якраз інфарматыка будзе, закіну праграму ў камп’ютэр… — Міхась знайшоў свае інацэялы на аркушы, усміхнуўся: — Мяне можаш выкрасліць.
— Не, калі за справу возьмецца камп’ютэр, то я і сваё ўпішу, — запярэчыў Грышка. — Дзеля праверкі.
— Добра. Калі Сяргей Антонавіч дадому адразу не пойдзе, я спытаю ў яго дазволу, то сёння пасля заняткаў і ўвядзем даныя.
— Згода.
На перапынках Грышка распытваў зарэчанскіх хлапчукоў, тых самых, якіх рыцар бараніў некалі ад Додзіка. Але ні аб рыцары, ні аб тым, якога колеру ў яго конь, ці ёсць нешта адметнае, хлапчукі расказвалі вельмі неахвотна, хоць Грышку ў школе паважалі. Не вельмі дапамог Грышку і Додзіеў. А качагар, дзядзька Рыгор, нечакана раззлаваўся:
— Што вы ўсё вынюхваеце? Ты б лепш злодзея спаймаў, які вугаль цягае. Бач, усхадзіліся! Даўся вам рыцар. От табе рыцар што дрэннага зрабіў? Чаго ты на яго ўз’еўся?
— Ды нічога дурнога я не задумваю. Проста цікава мне і ўсё. — Грышка разгубіўся, адступіў назад — ён аніяк не чакаў такой бурнай рэакцыі качагара на сваё пытанне: "Якой масці быў конь?".
— Цікава яму! Табе цікавасць, а чалавеку — справа! Ідзі прэч адсюль!
Грышку гналі як блазнюка. Ён адчуў такое прыніжэнне, якога не паспытваў ужо даўно. Было сорамна. І яшчэ свідравалі душу гэтыя словы качагара: "…чалавеку — справа". Яго аднакласніка, гэтага рыцара, стары салдат называў чалавекам, а яго, Грышку, гнаў, бы неразумнага падлетка.
"Ну, чаго ён так усхадзіўся?" — думаў Грышка, выходзячы з качагаркі. І вырашыў, што стары Рыгор даўно ведае гэтага рыцара. І не проста ведае, а сябруюць яны. А гэта важкія даныя… Што ж, з усяго бывае толк…
У кабінеце інфарматыкі яны засталіся удвух, Грышка і Міхась — настаўнік пайшоў у настаўніцкую, папярэдзіўшы, каб нікога больш не пускалі ў кабінет. Грышка прадыктаваў апошнія даныя, сядзеў, маўчаў.
— Ну, што, ціснуць? — Міхась трымаў палец на клавішы.
— Ты, Міхась, не крыўдуй, але… — Грышка зняў акуляры, стаў церці шкельцы — яўны прызнак яго хвалявання. — Я пакуль даныя дыктаваў, амаль здагадаўся, хто такі гэты рыцар. Я не хачу, каб нехта, акрамя мяне, бачыў вынік работы праграмы. Ты зразумей, я не таму…
— Ды калі ласка! — проста адказаў Міхась. — Мяне ваш рыцар хвалюе як пазалеташні снег. А вось праграму было цікава складаць. — ён устаў з месца і адышоў да камп’ютэра настаўніка.
Грышка націснуў клавішу.
Адказ на маніторы ўспыхнуў амаль зразу ж.
Грышка хвіліну глядзеў на манітор, потым выключыў праграму.
— Міхась, ты сцяры, калі ласка, праграму, каб не ўлез хто, — папрасіў ён.
— Што, атрымалася? — захваляваўся Міхась.
— Атрымалася. Маю інтуіцыю пацвердзіў твой камп’ютэр. Верагоднасць 80 працэнтаў. У самага бліжэйшага суб’екта верагоднасць 35 працэнтаў.
— Дык цудоўна! — узрадваўся Міхась. — Спрацавала праграма! А ты сам чаго засмучоны? Сумняваешся?