– Кветка...
– Шыпшыну? Табе?
Смерць засмяялася:
– Глядзі, Выліваха, пашкадуеш. Наўрад ці ты так трымаў бы сябе, каб ведаў, які падарунак я табе прызапасіла. Ну, ідзі. Тут я трохі затрымаюся, а цябе стрэнуць памагатыя... Зараз прыйдзе ладдзя Роспачы.
І яна знікла. Змрок быў глухі, і толькі ля самых ног хлюпалі аб бераг дробныя зыбкія хвалі нябачнага невядомага мора.
Нешта тупа грукнула аб бераг, а потым у цямноцці пачуліся глухія жаласлівыя галасы: нібы кані крычалі над начным поплавам, успуджаныя крокамі Невядомага. І Выліваха здагадаўся што гэта садзяць у ладдзю змарлыя душы.
Ён узяў акорд на лютні, але заспяваць не паспеў. Нечыя рукі схапілі яго і шпурнулі на дно вялікай ладдзі, на рабрыстыя і слізкія какоры.
– Гэй, – сказаў ён. – Што я вам, бярэмя дроў?! Я, пакуль тое, жывы. Не маглі, халеры, пачакаць забыцця.
Нехта сунуў яму ў рукі бабайку вялізнага вясла. Жорстка абхапіла ногі калодка. Зацурчала вада. І адразу заплакалі ў цемры дзесяткі кволых, нібы дзіцячых, галасоў.
– Г... вы, – сказаў Выліваха. – Рагачоўцы ёсць?
– Не, – застагнаў нехта.
– Адразу відаць. А хто ёсць?
– Дубровенцы, – адказаў са слязьмі нехта.
– Шышшы, – сказаў Гервасій. – Глядзець мне на вас брыдка, плытагоны. Вы што, упершыню на вялікай вадзе? Супакойцеся, дарога далёкая, час для ўлюбёнага занятку ёсць.
Нехта нясмела зарагатаў.
– Вось так лепей, – сказаў Гервасій. – Плывём, хлопцы, нібыта галернікамі ў турэцкую няволю. А паны па цэрквах аб “спрадвечнай радзіме” спяваюць ды аб тленнасці зямнога... Ёсць тут папы?
– Ёсць, – сказаў голас з кармы.
– Пэўна, і тут на стырне сядзіш?
– На стырне.
– Вось і кіруй на спрадвечную радзіму. Дайце яму каторы, хлопцы, вяслом па галаве.
У цемры прагучаў глухі ўдар: нехта скарыстаўся з парады.
– Раб, – сказаў страшны глухі голас. – Пакінь смяшыць людзей, раб! Тут не зямля.
– А што табе?
– Я Перавозчык ладдзі Роспачы.
– То што?
– Я даў стырно гэтаму чалавеку, што зараз ляжыць на дне ладдзі... Цяпер мне зноў трэба сесці і кіраваць.
– Ты не хочаш?
– Я стаміўся. Я страшна стаміўся... Я папрашу, каб цябе падвесілі над гэтай вадою і не далі забыцця.
Выліваха крэкнуў:
– Колькі разоў сабе казаў: не звязвайся з начальствам, не чапай, Гервасій, дзярма.
Ладдзя зарагатала.
– Не паслухаўся – пэнкнуў. Пайшоў у прымы да пані Пясэцкай. Дый тут адну пакуту маю. А ўсё за язык, сяло дурное.
– До, – сказаў Перавозчык. – Пачынаецца мора. Плаціце кожны па манеце. Іначай вас скінуць у ваду, дзе вы будзеце захлынацца да сканчэння свету.
Супраць звычаю не папрэш. Кожнаму кідалі ў труну манету на такі выпадак. І Выліваха палез у кішэнь. Але тут побач з ім нехта спалохана ўздыхнуў, і голас, вельмі спявучы, зусім, відаць, юнацкі, сказаў:
– А ў мяне няма манеты. Бацькі былі вельмі бедныя.
Гервасій крэкнуў:
– Што ж рабіць, хлопча? Во, халера на тое мора!
У цемры звінелі манеты. Юнак побач з Вылівахам перарывіста дыхаў, магчыма, стрымліваючы слёзы.
– Хлопцы, – сказаў Гервасій. – А, шчыра кажучы, нашто манеты? Вы што, па сваёй ахвоце плывяце?
– Куды там.
– То на якога ляда яшчэ плаціць? У жыцці за ўсё плацілі, ды яшчэ тут...
– Раб! – сказаў Перавозчык з пагрозаю.
Стала цішыня.
– Скажы яму нешта, вясёлы рагачовец, – сказаў сусед.