Выліваха пагладзіў яму плячо:
– Ты, перавозчык нашых душ, у душу – лезь, кішэнь – не руш.
– Ну, глядзі, – сказаў Перавозчык. – Зараз я вас даста-аўлю...
– Не звязвайся з ім, рагачовец, – умольна сказаў нехта.
Але Гервасій ужо не мог. Гарэзлівая пана, адчайнае свавольства і дзёрзкасць затапілі яго істоту. Ён адчуў, як весела і нахабна, нібы перад смяротнай небяспекай, калоціцца сэрца, адчуў з’едлівую халодную ярасць.
– Перавозчык, ты што – Бог?
– Для вас – Бог.
– Бач, дык ты накшталт зямнога цівуна. Ану, прыганятыя, хто адзясную гэтага Бога – сушы вёслы.
І здарылася дзіўнае: вёслы правага боку рванулі з вады. У мёртвай цішыні было чуваць толькі, як звонка падаюць у мёртвае мора кроплі з вёслаў.
Потым пачуўся хрып. Гэта Перавозчык з апошніх сіл налягаў на стырно.
Цурчала вада ля бартоў. Вялізная лайба пачала круціцца на месцы.
– “Круці-круці калясо, наша піва харашо“, – сказаў Выліваха.
І ўсе ўспомнілі гусіныя паплаўцы, дзяцей, якія водзяць карагод, і гарачае сонца, што свеціць на іхнія дупкі, калі дзеці паваляцца, разарваўшы кола і задзіраючы ножкі... Над ладдзёю пракаціўся смех.
У чарнільным адвечным змроку, над густой, як дзёгаць, вадой круцілася ў выбухах нястрыманага, як навальніца, рогату ладдзя Роспачы.
І гэты смех нібыта забіў гонар Перавозчыка.
– Рагачовец, – умольна сказаў ён. – Не трэба. Мяне пагоняць з месца.
– Так бы даўно, – сказаў Выліваха. – Усе вы так, цівуны, ледзь вам на хвост наступяць. Адразу аб чалавечых словах успамінаеце, халуі... Рушай, хлопцы.
Паклаў руку на плячо суседа і сціснуў яго.
– Вось так, мой любы хлопча, і трэба. Крычаў на людзей – Смерць і тая сабе гэтага не дазволіць. Здаецца, няма табе пана больш за гэтага хама. А крутанулі вяслом – дзярмо, шануючы вас. Аж гніды ў яго ад жаху падохлі.
Перавозчык маўчаў. А юнак чамусьці адсунуўся трохі далей ад Вылівахі.
– Рагачовец, – спытаў нехта, – як ты можаш так?
– А ты адкуль?
– Я – палачанін.
– То вы што, калі Іван Крывавы падышоў пад муры, кузікалі, як свінні пад нажом?
– Не, мы стаялі годна. Мы памяталі, што было з Ноўгарадам.
– Угу. А калі Палота была потым белая ад цел, а Дзвіна – чырвоная ад крыві – вы малілі аб літасці?
– Не.
– То чаго пытаеш?
– Там былі людзі. Разумееш, толькі людзі.
– Людзі бываюць бруднейшыя за свінню і чысцейшыя за анёла. Дабрэйшыя за жыццё і ў сто разоў страшнейшыя за Смерць. Ці табе ж баяцца Смерці, малец?
– Там мы стаялі пад чыстым небам, – вінавата сказаў палачанін. – А тут такая цемра. Такая свінячая цемра!
– Кінь. Чалавек носіць сваё неба з сабою.
– Блюзнерыш, – гнеўна закрычаў з кармы поп. – Аддаеш чалавеку – Божае.
– Ачуняў, – сказаў Гервасій. – Ці бачыш ты тут хоць недзе прысутнасць Бога?
Поп змоўчаў. Ладдзя плыла па нябачным моры, і змрок ціснуў на змарлыя душы так, што нават Выліваха адчуў марнасць сваіх жартаў.
– Дзе мы цяпер? – спытаў ён.
– Над намі Рагачоў, – адказаў Перавозчык.
І раптам страшны несамавіты лямант прагучаў над ладдзёю і над морам. Страшна, нема, нібы чапляючыся за апошнюю надзею, закрычаў поп:
– Браты рагачоўцы, маліце Госпада за нас!!!
Крык аддаўся пад нізкім небам і заглухнуў, нібы яго прыдушылі падушкай.
Адчуваючы, што зараз на смяротным караблі пачнецца паніка адчаю, нечалавечы крык і, магчыма, ганебны плач, Гервасій з цяжкасцю выдраў вясло з вады, узняў яго так высока, як толькі дазваляла калодка, і грукнуў ім у нізкае неба.
– Браты рагачоўцы, выпіце колькі хто можа за нас!!!
Дыякан царквы святога Міхала, што ў Лучыне, пад Рагачовам, запісаў у сваім летапісе, што таго года ў ясны майскі дзень пралунаў рагачоўскімі вуліцамі страшны, як землятрус, шматразовы грукат.
І было гэта так, што немаўляты плакалі, сабакі вылі, як пад час зацьмення Божага сонца, а каровы мыкалі жаласна і працягла.