Хмара прачытаў прапанаваны дакумент раз, другi… Здраднiцкая чырвань апякла вушы, шчокi, у гэты момант ён адчуваў сябе чалавекам, якога добра-такi абдурылi. Яму стала сорамна перад падпалкоўнiкам за юнацкi максiмалiзм, з якiм ён паўгадзiны таму святкаваў сваю перамогу i цешыў самалюбства.
– Вы з самага пачатку падазравалi, што Шапавалава забiлi?
– Не зусiм, – зашпацыраваў па кабiнеце Мiкулiч. – Мяне, як i цябе, насцярожыла, але трошкi ў iншым ракурсе, спадарыня Александровiч, i менавiта тое, што яна, урач-тэрапеўт, выклiкала хуткую дапамогу. Чаму менавiта яна? Чаму ўрач нават не спрабуе дапамагчы памiраючаму, а бяжыць да тэлефона? Што гэта: страх, легкадумства, стрэс цi зламысны намер? Зразумела, што ўрача з пятнаццацiгадовым стажам смерць магла ўразiць, але ж не напужаць! Яна прафесiянал i ведае, што рабiць у гэткiх сiтуацыях. Паводзiны Александровiч неадэкватныя i зусiм ёй не на карысць: нават не паспрабавала рабiць Шапавалаву штучнае дыханне!
– Александровiч можна прыцягнуць да крымiнальнай адказнасцi за неаказанне дапамогi! – рашуча выказаўся Хмара.
– Калi дакажам, – пагадзiўся Мiкулiч i, трошкi счакаўшы, працягваў: – На паводзiны Александровiч нiхто ўвагi не звярнуў. Каб закрыць справу, дастаткова судова-медыцынскай экспертызы. Але нечакана з’яўляецца яшчэ адна жанчына, якая сцвярджае, што Шапавалава забiлi i прыводзiць пераканаўчыя факты. Сакратарка начальнiка аўтакалоны, дзе працаваў Шапавалаў, Леўчанка Раiса Iванаўна, расказала пра займальны i iнтрыгуючы выпадак. Месяц таму Шапавалаў папрасiў яе не перадаваць начальнiку аўтакалоны пiсьмо, якое павiнна паступiць з докшыцкай мiлiцыi. З расповеду шафёра Леўчанка даведалася, што ён двое сутак прасядзеў у замкнёнай фуры, пакуль нейкi мужык яго не выпусцiў. Нiякага крымiналу, зладзейства, тым больш насiлля не было. Шапавалаў, шукаючы паратунку ад спякоты, залез у фуру, а дзверына выпадкова замкнулася. Канечне, на ўсё гэта плюнуць i расцерцi, але звечара ён добра-такi выпiў i нават не памятаў, чаму аказаўся голы. Даведаюцца ў калоне – засмяюць. Леўчанка дапамагла Шапавалаву, але пасля смерцi шафёра зусiм па-iншаму ўспрыняла той выпадак, таму i прыйшла, нават са сваiм бачаннем падзей. Версiя ж гаваркой сакратаркi ў тым, што нехта пазбавiўся ад Шапавалава, i смерць шафёра на дыскатэцы – не што iншае, як працяг разборкi ў бягомльскiм лесе.
– А што думаеце вы? – нясмела спытаў Хмара i спадылба зiрнуў на начальнiка. Мiкулiчава празмерная таямнiчасць успрымалася як недавер: чаму толькi сёння падпалкоўнiк расказаў праўду?
– Паводзiны Александровiч i заява Леўчанкi насцярожылi, прымусiлi шукаць пацверджанне. І пакуль што адкiнуць версiю забойства Шапавалава – не рызыкну.
– І ўсё ж, чаму Шапавалаў быў у фуры голы? – пачаў задаваць пытаннi Хмара. – Без вады, ежы – зразумела, а вось каб зусiм без адзення… Не зiма… Значыць, сур’ёзна ўспрымаць здарэнне як замах на жыццё не можам.
– А калi Шапавалава такiм макарам папярэдзiлi аб магчымых непрыемнасцях? – разважлiва сказаў Мiкулiч. – Усё ж запаленне лёгкiх ён падхвацiў, i цяпер смерць Шапавалава на дыскатэцы не ўспрымаецца як недарэчнасць. Я не адмаўляю збегу абставiн, яго вялiкасць выпадак можа добра-такi павадзiць за нос, але на тое мы i следчыя…
«Гаворыць, як на лекцыi па крымiналiстыцы», – падумаў Хмара i самаўпэўнена ўсмiхнуўся:
– Цяпер прыйдзецца пераключыцца з любоўных сувязяў Шапавалава на дзелавыя?..
– Да дзявятага жнiўня мы павiнны раскрыць таямнiцу бягомльскага лесу, – не зважаючы на сарказм падначаленага, працягваў Мiкулiч. – У гэты дзень Александровiч вяртаецца з адпачынку.
Хмара iмгненна стаў сур’ёзны. Ён зразумеў, што ўсю вышуковую работу прыйдзецца рабiць самаму.
– А Вы ўпэўнены, што яна ўзяла зваротны бiлет?
– Вернецца, – запэўнiў Хмару Мiкулiч i, складваючы паперы ў папку, нязмушана дадаў: – Яна не сумняваецца ў тым, што мiлiцыя не будзе аспрэчваць заключэнне экспертаў. Няшчасны выпадак настолькi вiдавочны, што зрабiць такое нiкому i ў галаву не прыйдзе. А да любоўных прыгод Шапавалава не трэба ставiцца скептычна, у гэтым накiрунку мы будзем працягваць працаваць прыдзiрлiва i педантычна. Сексуальна-заклапочаная фiрма «Венера» – не апошнi вiнцiк у справе, i таму я хачу ведаць: колькi там пазаштатных кансультантаў, такiх, як Александровiч i Казакова? Хто за ўсiм гэтым стаiць? Думаю, пасля сустрэчы з сястрой Шапавалава не трэба тлумачыць, якiя кансультацыi арганiзаваныя пад дахам фiрмы. Адным словам, трэба сабраць поўнае дасье на дзейнасць «Венеры», яе кiраўнiкоў i заснавальнiкаў.
– Мне б каго з сышчыкаў – у памочнiкi, – папрасiў Хмара i нечакана дадаў: – І наогул, я думаю, што «Венерай» лепш займацца мiлiцыi нораваў.
– Будуць памочнiкi, – адмахнуўся Мiкулiч. – Спярша высветлiце ўсё самi. З’ездзiце ў камандзiроўку ў Бягомль, а там i паглядзiм, цi тую кашу варым, цi нам яе есцi…
– Зразумела, – заспяшаўся Хмара.
– І яшчэ адно, – Мiкулiч уважлiва паглядзеў на лейтэнанта. – Ты выпадкова не пытаўся ў сына Шапавалава наконт алергiчных хвароб бацькi? Нешта магла ведаць i Казакова, яна ж доктар.
Хмара прыпынiўся.
– На гэта павiнны былi адказаць эксперты. Можа, паставiць дадатковае пытанне?
– Ужо зрабiў, – пагадзiўся Мiкулiч, – спытаў, бо хацеў сэканомiць час.
10
Хмара толькi паспеў палiць зялёны стрыжань невядомай раслiны, што расла ў гаршчэчку, як у кабiнет уварваўся Мiкулiч. Такiм лейтэнанту бачыць начальнiка яшчэ не даводзiлася. Падпалкоўнiк моўчкi выхапiў з рукi лейтэнанта шклянку з рэшткамi вады i нервова сунуў таўставаты стос папер, перацiснуты ў верхнiм кутку сашчэпкай.
– Чытай! – Мiкулiч тыцнуў тоўстым пальцам ў сярэдзiну аркуша i, заклаўшы рукi за спiну, нервова зашпацыраваў па кабiнеце. Ён не зважаў на шклянку, з якой ў нейкi момант танюсенькiм струменьчыкам пачала вылiвацца на падлогу вада. Маснiчыны пад нагамi непаседлiвага падпалкоўнiка жалобна рыпелi.
«4 жнiўня 199… года апоўначы грамадзянка Казакова Марыя Васiльеўна звалiлася з балкона асабiстай кватэры. Смерць наступiла iмгненна…»
Рука з паперамi здрыганулася, Хмара ўзняў на Мiкулiча шырока расплюшчаныя вочы.
– Я пайшоў ад яе каля адзінаццацi вечара, – з адчаем прагаварыў лейтэнант i, шукаючы падтрымкi, а найболей апраўдання, паспешлiва дадаў: – Яна была ў добрым настроi, некага чакала… – Хмара раптам замаўчаў i, унiкаючы калючых Мiкулiчавых вачэй, нервова кусаючы вусны, роспачна ўздыхнуў: – Не ўсё пра нашую сустрэчу з Казаковай я расказаў… Тое не тычылася Шапавалава, але ж цяпер так павярнулася, што ўсялякая дробязь можа мець значэнне.
Мiкулiч уважлiва выслухаў поўны, цяпер ужо дэталёвы расказ Хмары аб прыгодах на кватэры сястры Шапавалава i надоўга замаўчаў. Было вiдавочна, што смерць Казаковай невыпадковая – гэта цi працяг падзей, звязаных з Шапавалавым, цi нешта iншае… Тады што?
– Я зразумеў, што на момант вашай сустрэчы ў Казаковай падстаў для звядзення рахункаў з жыццём не было? – сядаючы насупраць Хмары, спытаў Мiкулiч i нарэшце быццам заўважыў у сваёй руцэ пустую шклянку, паставiў яе на стол каля графiна. Падпалкоўнiк ведаў трошкi болей, чым значылася ў афiцыйнай зводцы. Перад тым, як прыйсцi да Хмары, ён цiкавiўся, тэлефанаваў у Маскоўскi аддзел мiлiцыi маёру Кудзiну, якi займаў гэткую ж пасаду, як i ён. Кудзiн адмахнуўся, маўляў, нiчога сур’ёзнага, крымiналу няма, адбыўся няшчасны выпадак.
– Казакова не магла скончыць жыццё самагубствам, – узбуджана загаварыў Хмара. – Яна нават прымусовыя любоўныя сустрэчы, на якiх, як зразумела, настойваў маёр Барана, успрымала з аптымiзмам i, як мне здалося, iх не гiдзiлася.
– Ну-у, яшчэ б, – дабрадушна ўсмiхнуўся Мiкулiч, – ты хлопец вiдны…
– Я не пра сябе! – ажно ўзвiўся Хмара.
Ён хацеў яшчэ нешта дабавiць, але, убачыўшы ў вачах падпалкоўнiка жартаўлiвыя агеньчыкi, запунсавеўся.
– А цяпер, як на споведзi: было цi не было? – спытаў Мiкулiч i схiлiў галаву да правага пляча, ад чаго здавалася, што ягонае вуха неймаверна адтапырылася, па ўсiм, каб лепш пачуць адказ.
Хмара падскочыў з крэсла.
– Таварыш падпалкоўнiк, прашу мне верыць!
– А ты не кiпi, сядзь i падумай, – працягваў Мiкулiч, – падумай над тым, цi будзе выглядаць смерць Казаковай няшчасным выпадкам, калi эксперты ўстановяць, што яна за паўгадзiны да смерцi мела блiзкасць. Каго, дазволь спытаць, будуць шукаць? Чые сперматазоiды эксперты будуць захоўваць як рэчавыя доказы? Уцямiў?
– Ну, праўда! – адчайна ўзмалiўся Хмара. – Не было ў мяне нiчога з Казаковай.
– І вельмi добра, Бог, хлопча, цябе беражэ, – з палёгкай уздыхнуў Мiкулiч. – Сядай, будзем кумекаць, што рабiць далей, бо па афiцыйнай версii з Казаковай, дарэчы, як i з нашым Шапавалавым, адбыўся няшчасны выпадак.
Хмара ўскiнуў здзiўленыя вочы на падпалкоўнiка.
– Так-так, – пацвердзiў Мiкулiч, – я толькi што тэлефанаваў у Маскоўскi аддзел. Iх версiя – менавiта няшчасны выпадак, толькi як паверыць у яе нам?
– Трэба аб’ядноўваць справы Шапавалава i Казаковай, – няўпэўнена выказаўся Хмара, бо ўсё яшчэ знаходзiўся пад уражаннем магчымага саўдзелу, якi мог адбыцца, паддайся ён чарам спакуслiвай Казаковай.
– Гэта трэба рабiць неадкладна, толькi як быць з маёрам Бараной? – Мiкулiч неяк па-дзiцячы цмокнуў вуснамi, прыплюшчыў вочы. – Казакова прыняла цябе за следчага, якога накiраваў да яе ўчастковы. Так?
– Так, – пагадзiўся Хмара.
– А што мы яшчэ ведаем? Хто яшчэ быў па рэкамендацыi Бараны на «кансультацыях» Казаковай? Не, з аб’яднаннем спяшацца не будзем, загубiм справу.
– Што ж застаецца?
– Ясна адно, – разважаў Мiкулiч, – трэба браць у аператыўную распрацоўку Барану i так, каб iнфармацыя не прасачылася. Па ўсiм, Казакова «кансультавала» не толькi лейтэнантаў, iм яе дапамога менш за ўсё патрэбна. Вось i кумекай, хто мог карыстацца ейнымi паслугамi.
– Але ж нельга i рабiць выгляд, быццам нам нiчога не вядома! – ускрыкнуў Хмара.
Мiкулiч устаў, падхапiўся i лейтэнант.
– Ты, Iгнат Уладзiмiравiч, едзь, як планавалi, у Бягомль, – стрымана зазначыў падпалкоўнiк; было вiдавочна, што ён прыняў рашэнне, але толькi для сябе. – У нас ёсць чым займацца… А я тут пакручуся, да Кудзiна пад’еду, старыя сувязi падыму. Адным словам, прынюхаюся да справы Казаковай з неафiцыйнага боку.
11
Чалавек, якi знайшоў у лесе машыну Шапавалава, выглядаў гадоў на шэсцьдзясят, быў доўгi, худы i сутулы. Панурым i злым яго рабiлi вiслыя вусы, канцы якiх ён пастаянна накручваў на ўказальны палец левай рукi. У агромнiстай правай далонi хавалася курыцельная люлька, i толькi смалiсты, адпалiраваны да люстэркавага бляску муштук трубой тырчаў з кулака i курэў дымам. Ён стаяў пасярод панадворка, маўклiвы i манументальны, пыхкаў люлькай i, выцягваючы худую шыю, пазiраў на вулiцу. Прыезд Хмары для яго не быў нечаканасцю.
Лейтэнант павiтаўся, прадставiўся. Сiўцоў назваў сябе, востры кадык на доўгай шыi нервова тузануўся, у вусах, як i ў кулаку, курэў шызы дым.
– Мне трэба задаць Вам некалькi пытанняў наконт шафёра, якога шостага чэрвеня Вы знайшлi ў лесе ў зачыненай фуры.
Сiўцоў павольна закiваў сiвой патлатай галавой, але нiчога не адказаў. Ён азiрнуўся на хату, ды так i застыў, вылупiўшы вiрлаватыя вочы на адно з акон, за якiм угадваўся жаночы сiлуэт. Было вiдавочна, што Сiўцоў чакаў нейкага знаку. Гэта здзiвiла Хмару, ён строга, па-начальнiцку перапытаў:
– Дык Вы памятаеце той выпадак цi не?
Жанчына ў акне знiкла, пануры Сiўцоў неяк вiнавата, але павесялела агледзеў госця, рудыя вусы варухнулiся.
– Канечне, памятаю, не грыб знайшоў… Толькi я пра ўсё расказваў i нат паперу падпiсаў. Дык Вы спытайцеся ў нашага ўчастковага, Генадзь Барысавiч лепей ведае, ён следства правiў.
– Хто знайшоў машыну: Вы цi ўчастковы? – па-начальнiцку строга спытаў Хмара. – Калi маёр Папруга, буду гаварыць з iм, калi Вы i не хочаце адказваць, што ж, прыдзецца грамадзянiна Сiўцова затрымаць i даставiць у Мiнск на допыт.
Сiўцоў нервова тузануў з зубоў люльку, адмахнуў ад твару едкi дым, зноў азiрнуўся на акно, да якога прыпала шыракатварая жонка.
– Ды што мы тут стаiм? – нечакана замiтусiўся вiславусы. Яго быццам падмянiлi, сутуласць зрабiлася больш прыкметнай. – Заходзьце ў хату, там i пагаворым, – залiслiвiў гаспадар i збочыў з асфальтаванай сцяжынкi.
«Гэта зусiм iншая размова», – стрымлiваючы ўсмешку, падумаў Хмара i накiраваўся да прачыненых дзвярэй.
– У справе таго шафёра не ўсё так гладка, – адразу i здалёк пачаў лейтэнант. – Пра ўсё гаварыць не маю права, толькi, здаецца, Шапавалаў – добры манюка…
– І мне, таварыш начальнiк, так здалося.
Размаўляючы, мiнулi веранду, сенцы, прапахлыя прытарнагоркiм дымам ад керагаза, i нарэшце Хмара апынуўся ў пакоi, пасярэдзiне якога высiўся накрыты белым абрусам стол. Ён быў застаўлены рознымi закускамi, у носе прыемна заказытаў пах смажаных шкварак. Каля акна з перакiнутым цераз руку ручнiком сцiшылася невысокая жанчына. На загарэлым твары сполахам свяцiлiся карыя вочы, вусны неяк ненатуральна крывiла прымусовая ўсмешка. Гаспадынi было гадоў шэсцьдзясят цi каля гэтага.
– Дабрыдзень, – здрыгануўся голас у жанчыны, яна кашлянула i, спадылба зiрнуўшы на мужа, таропка дадала: – Казiчак, якраз i абед. Запрашай чалавека.
«А мяне тут чакалi», – здзiвiўся Хмара, але сказаць нiчога не паспеў.
Гаспадар за спiнай радасна забасiў:
– Не адмаўляйце, таварыш начальнiк, чым багатыя, тым i радыя.
– Вы ведалi, што я з мiлiцыi? – з цiкаўнасцю пазiраючы на гаспадыню, усмiхнуўся Хмара.
– А тэлефон нашто? – пачырванелi шчокi жанчыны. Яна машынальна змахнула з табурэткi ручнiком, быццам выцерла пыл, запрасiла: – Сядайце.
– Маёй бабе толькi ў мiлiцыi працаваць, – дабрадушна ашчэрыўся Сiўцоў, – усё пра ўсiх ведае, як тая балгарская Ванга…
– Не плявузгай лiшняга, – лоўка рассоўваючы талеркi, буркнула гаспадыня. – Чалавек, перш чым да нас, каля Веркi Няфёдавай спыняўся, дапытваўся. А пакуль вы ў панадворку гаварылi, Насатая патэлефанавала: Вы ж прыехалi на мiлiцэйскiх «Жыгулях», хоць за плотам машыны i не вiдаць.
– Раскудахталася! – сядаючы за стол i звысака аглядаючы стравы, паблажлiва гундосiў Сiўцоў. Нечакана ён узняў на жонку здзiўленыя вочы: – Госць у хаце i без бутэлькi!
– Дык чалавеку няможна, ён жа за рулём! – трошкi знiякавела гаспадыня i ўставiлася на лейтэнанта, чакаючы, якое ён прыме рашэнне.
– А табе Верка насатая пра шафёра нiчога не напела? – цвёрда i катэгарычна зманiў Сiўцоў.
– Пра шафёра размовы не было, – перавяла позiрк на мужа гаспадыня.
– Тады нясi i не сумнявайся, – гаспадар ухапiў зубамi патухлую люльку. – Нясi пяршак, неча госця разгаворамi кармiць, а то даведаецца Папруга, як сталiчнага госця сустракала, задасць такую прачыхвостку, што свету белага не ўбачыш.
– А ты выкiнь свой смурод з роту, – злуючыся цi то на мужыка, цi то на суседку, якая нiчога не сказала пра шафёра, узвысiла голас гаспадыня. – Усю хату праваняў, ды што хату, Бягомль i той прасмярдзеў тваiм тытунём клятым.
Канечне, нiякага шафёра не было, Хмара рулiў сам, але на хлусню Сiўцова наўмысна змаўчаў, разумеў, што чарка гарэлкi – неблагая яму памочнiца. Жанчына выслiзнула ў сенцы, гаспадар, прыслухоўваючыся, выструнiўся i, пачуўшы металiчнае звяканне, – напэўна, гаспадыня бразнула ключамi – задаволена крактануў:
– Мая ўзяла…
Калi на стале з’явiлася бутэлька, Сiўцоў таропка яе раскаркаваў i, напаўняючы чаркi, прыжмурыўся.
– Цяперака можна i пагаварыць.
З-за шчыльнай выцвiлай занавескi, якая прыкрывала грузную печ i дзялiла кухню напалам, павольна выйшаў руды кот з жоўта-зялёнымi вачыма. Ён, па чарзе падымаючы заднiя лапы, лянотна пацягнуўся, пазяхнуў i сеў на пушысты доўгi хвост з белай адмецiнай на самым кончыку.
– Во, i рыжы тут як тут, – засмяяўся Сiўцоў i зняў накрыўку з патэльнi. Для ката гэта быў сiгнал, млявасцi як i не было. Ён скокнуў на доўгую лаўку ля акна i, патрабавальна мяўкаючы, зашпацыраваў, закруцiўся. Час ад часу кот выпускаў вострыя кiпцюры i драпаў iмi па лаўцы, вочы блiшчэлi, чырвоны язычок штохвiлiнна аблiзваў блiскучы чорны нос. Ён некалькi разоў спрабаваў дацягнуцца i да абруса, але лапа застывала напаўдарозе, драпануць матэрыю рыжы пабойваўся, напэўна, за гэта ён неаднойчы атрымоўваў лупцоўку.
– Бач, як просiць, – лагодна прабасiў гаспадар i, падчапiўшы вiдэльцам ладны кавалак мяса, кiнуў пад лаўку.
Ката быццам ветрам здзьмула: праз iмгненне ён знiк за занавескай са здабычай у зубах.
– Ну, дай Божа, заўтра тожа, паслязаўтра i кожны дзень, – на адным дыханнi выпалiў Сiўцоў i, расправiўшы вусы, выпiў. Хмара непахiсна адсунуў сваю чарку, але ад перакусу не адмовiўся, даўно смактала пад лыжачкай.
– А нашыя блюсцiцелi п’юць, хоць i за рулём, – гаспадар храбуснуў агурком i, быццам разважаючы ўголас, стрымана дадаў: – Хаця хлопцы добрыя, сваiм бяды не робяць… – ён яшчэ выпiў, падклаў на Хмараву талерку смажанага мяса. – А на трасе парадак трымаюць, ведаюць як…
– Прыкусi язык, плявузгала, не то Папруга яго прышчэмiць!.. – пачуўся з-за занавескi, за якой схаваўся руды кот, голас гаспадынi.