Галiна Александровiч не магла хiтрыць з сабой: яна ўпотайкi чакала гэтай хвiлiны, спадзявалася i марыла пра багатае замежнае жыццё… I, зрэшты, дачакалася! Але яна не магла паказаць сваёй радасцi, Сiдоркiн павiнен зразумець, што не ён яе ашчаслiвiў, а яна яго… І потым, наколькi шчыры ён у сваёй прапанове? Не дарэмнай была трывога – iншым разам Галiне здавалася, што палюбоўнiк вядзе з ёй нейкую гульню.
– Ты хочаш, каб я стала Сiдоркiнай? – трымаючыся як мага спакайней, працягваючы стаяць да каханка спiнай, наўмысна халодна спытала Галiна.
– Не-не! – таропка, са сполахам у вачах запярэчыў Сцяпан Кузьмiч. – Гэта не абавязкова, ты можаш не мяняць прозвiшча, я на ўсё згодны…
– Нават так?!
– Для мяне ты – царыца, князёўна! Я ўвесь свет кiну да тваiх ног!
– Не люблю я слова «царыца»! – кпiла Галiна. – Быццам усё, i адначасова – нiчога, а князёўна – як гразёўна…
– Буду зваць, як захочаш, – узрушана кляўся расчырванелы Сiдоркiн, у гэтую хвiлiну ён баяўся аднаго – ейнай адмовы. – Багiня, графiня, кiсуля…
– Графiня – лепш! – ледзь не рассмяялася Галiна. Яна нават уявiць не магла, што Сiдоркiн сур’ёзна вядзе гэтую бязглуздзiцу.
– Канечне, графiня! – узнёсла ўскрыкнуў Сцяпан Кузьмiч, за плечы павярнуў Галiну да сябе i, цалуючы, нечакана апусцiўся на каленi. – У Лас-Пальмасе i павянчаемся.
– Вось так адразу i павянчаемся? – сур’ёзна перапытала Галiна.
Убачыўшы разгубленага, знiякавелага Сцяпана Кузьмiча, яна больш не сумнявалася ў шчырасцi ягоных намераў.
– Неадкладна, як толькi прыбудзем на месца.
Сiдоркiн не выпускаў каханку з абдымкаў, i яна, расчуленая гарачымi пацалункамi i асаблiва здзяйсненнем патаемнага жадання, упершыню з любасцю прыняла ягоныя мiлаваннi.
15
Масква. Чырвоная плошча. Крэмль. На адным паверсе з прэзiдэнцкiмi апартаментамi – кабiнет з шыльдай «Кансультант». За мажным сталом з чырвонага дрэва – Вiктар Пятровiч Аляксандраў. Ён невысокi, сiваваты, пастрыжаны пад вожык, з тоўстым носам i малюсенькiмi шэрымi раскосымi вочкамi, якiя глядзяць з-пад прыпухлых веек холадна i падазрона. Жаўтаваты твар, сiнюшныя кругi пад вачыма кiдаюць падазрэнне на хворыя ныркi цi печань, але на свае шэсцьдзясят гадоў Аляксандраў трымаецца годна. Чорны касцюм, белая кашуля i блiскучы гальштук у цёмную клетку надаюць выгляд урачысты i святочны.
У прэзiдэнта шмат розных кансультантаў, але толькi Аляксандраву ён давяраў i надзялiў яго неабмежаванымi правамi. Вiктар Пятровiч мог турбаваць кiраўнiка дзяржавы ў любы час, ад яго iмя мог патрабаваць ад мiнiстраў, у тым лiку i ад сiлавiкоў, абавязковага выканання сваiх «просьбаў».
Вiктар Пятровiч нiкому не назаляў, не высоўваўся, трымаўся далёка ад ўсялякiх палiтычных плыняў, асаблiва не любiў журналiстаў. За дваццаць гадоў ён толькi аднойчы трапiў у аб’ектыў кiнакамеры, i на тое, канечне, былi надзвычайныя прычыны. Аляксандраў быў адным з нямногiх, хто ў дзевяноста першым годзе «падсадзiў» прэзiдэнта на танк… Гэтага маўклiвага, прапахлага дарагiм тытунём чалавека пабойвалiся, хоць нiхто толкам i не ведаў, чым на самай справе ён займаецца. А таямнiчасць, як вядома, стварае арэол усемагутнасцi, i за вочы яго называлi «чорным кардыналам». Аляксандраў ведаў гэта i з пэўнага часу нават трошкi падыгрываў: насiў заўсёды толькi чорныя гарнiтуры.
Тыя, хто верыў у ягоную ўсемагутнасць, былi недалёка ад праўды. Галоўнае, што рабiў Вiктар Пятровiч Аляксандраў, – гэта распрацоўваў фiнансавыя валютныя аперацыi, у тым лiку з замежнымi дзяржавамi. Канечне, надводная частка айсберга была не ў кампетэнцыi Аляксандрава, а вось падводная – ягоны хлеб. Ён выдатна ведаў сусветныя банкаўскiя сiстэмы, i не толькi ведаў – Аляксандраў стварыў цэлую сетку iнфарматараў у вядучых банках Злучаных Штатаў, Канады, Японii, Францыi, Германii, Швейцарыi… Для яго не iснавала таямнiц на валютных бiржах, здаралася, аб банкрутах ён даведваўся раней, чым кiраўнiцтва банкаў (фiрмаў) банкрутаў. Вялiкая колькасць агентуры за гады сабрала кампраметуючыя дакументы на дзясяткi, сотнi вядомых палiтычных дзеячаў з усяго свету, на бiзнесменаў i iх сем’i, нават замежныя i айчынныя зэкаўскiя аўтарытэты трапiлi ў картатэку «чорнага кардынала».
Аляксандраў кiраваў тайнай фiнансавай iмперыяй. Раней, калi верхаводзiлi камунiсты, працавалася прасцей. Яму, аналiтыку, паступала iнфармацыя i з КДБ, i з разведкi, i з мiлiцыi. У нейкi момант гэтыя ручайкi перарвалiся, хоць i ненадоўга, але Аляксандраву асабiста давялося ўвесцi ў свой арсенал уздзеяння на патрэбных людзей не толькi подкуп, шантаж, правакацыi, але i больш цяжкiя злачынствы.
Аляксандраў не задаваў лiшнiх пытанняў, не аспрэчваў сродкi ў выкананнi аперацый, быў перакананы ў справядлiвасцi таго, што робiцца, слепа верыў у iдэю «сусветнага камунiзму». І ўсё ж час iмклiва наблiжаў яго да развязкi, да пачатку канца, да падзей, якiя iмгненна змянiлi погляды i прынцыпы. Разбураная iдэя спляжыла прынцыпы, i толькi iнтуiцыя i прафесiйнае пачуццё разведчыка не дазволiлi спалiць архiў.
I ён не памылiўся. Нейкi час грамадства дыхала новымi iдэямi, якiя сыпалiся з вуснаў, здавалася, бяззменных кiраўнiкоў, але пацiху прыйшлi i новыя людзi. Попыт на Вiктара Пятровiча i ягоны архiў узрос як нiколi. Iмперыя распалася, пачаўся яе падзел.
Аляксандраву не было дзеля каго шчыраваць: нi сям’i, нi дзяцей, а для сябе асабiста нiчога не патрабаваў, быў бескарыслiвы. Толькi работа, толькi архiў мелi для яго сэнс. І ўсё ж жыццё ўнесла карэктывы ў лёс Аляксандрава. Як снег на галаву, звалiлася нечаканая навiна: у яго ёсць сын!
Сусветны фестываль моладзi, якi праходзiў летам 1957 года ў Маскве, быў для Вiктара Пятровiча Аляксандрава амаль адзiнай светлай плямай у жыццi. Тут ён сустрэў чароўную беларусачку Ванду, i iх каханне было падобнае на маланку, на смерч. Праз тыдзень яны не ўяўлялi сябе адно без аднаго, вырашылi пабрацца шлюбам, i, здавалася, нiшто не магло перашкодзiць шчасцю. Хiба яны маглi думаць пра тое, што яшчэ задоўга да сустрэчы ў Маскве iх лёс быў вырашаны i жыццi кiнуты ў жорны дзяржаўнай сакрэтнай машыны.
У маладога студэнта Аляксандрава была хваравiтая прага да вывучэння замежных моў. У свае дзевятнаццаць ён вольна гаварыў на нямецкай, французскай, англiйскай мовах. У iнтэрнаце жыло шмат студэнтаў з Кiтайскай народнай рэспублiкi, i ён даволi хутка асвоiў кiтайскую мову. Канечне, студэнтам з выключнымi здольнасцямi да замежных моў не маглi не зацiкавiцца ў КДБ, i менавiта веданне кiтайскай мовы зрабiла яму мядзведжую паслугу.
Яны з Вандай дамовiлiся, што яна паедзе раней, а ён уладкуе справы i прыедзе ў Мiнск, каб пазнаёмiцца з бацькамi каханай. Аляксандраў загадзя купiў бiлет, але за суткi да ад’езду яго спынiў каля iнтэрната прыемнага выгляду чалавек. Менавiта з гэтай хвiлiны Вiктар Пятровiч Аляксандраў перастаў быць проста студэнтам эканамiчнага факультэта Маскоўскага ўнiверсiтэта. Чалавек са шчырай белазубай усмешкай, прыемным голасам i прыхiльным тварам аказаўся палкоўнiкам Камiтэта дзяржаўнай бяспекi. Пасля размовы Вiктар Пятровiч, як сапраўдны патрыёт, пагадзiўся стаць абаронцам айчыны цi, як сказаў палкоўнiк, «байцом нябачнага фронта».
Напачатку заданне, якое Аляксандраў павiнен быў выканаць, шакiравала. Яму, па вушы, па самую макаўку закаханаму ў Ванду, прапанавалi пазнаёмiцца з кiтаянкай i спакусiць яе… Канечне, палкоўнiк Iваноў, якi рыхтаваў правядзенне аперацыi i вёў распрацоўку Аляксандрава, быў тонкi псiхолаг, ведаў, з кiм мае справу, i ўсё падводзiў пад патрыятызм. У арсенале кадэбiста былi дзясяткi, сотнi гiсторый пра тое, як людзi добраахвотна iшлi на смерць у iмя дзяржаўных iнтарэсаў, а тут…
Аляксандраў напачатку працiвiўся, расказаў пра Ванду i хуткую жанiцьбу, паказаў бiлет да Мiнска, але палкоўнiк настояў, нават прыгразiў забраць камсамольскi бiлет, i Вiктар Пятровiч пагадзiўся. Ён наiўна думаў, што з кiтаянкай можа не атрымацца тое, што задумаў кадэбiст, i зусiм не па ягонай вiне. Адкуль студэнту было ведаць, што Iваноў пералапацiў не адзiн тузiн хлопцаў i спынiў свой выбар на iм не па той простай прычыне, што кiтаянцы Мэй падабаўся такi тып людзей. Аляксандрава прыгажуном не назавеш, але было ў хлопца нешта прыцягальнае: мо трошкi раскосыя азiяцкiя вочы, а мо незвычайнасць? Але галоўнае, Мэй была апантана Парыжам, усiм французскiм, i Аляксандраў падыходзiў са сваiм веданнем моў як нiхто.
У час аперацыі Аляксандраву далi ключы ад двухпакаёўкi на Арбаце, зрабiлi новы пашпарт, прапiску. Па легендзе прозвiшча не змянiлi, ён заставаўся самiм сабой – студэнтам i сiратой. Пра бацькоў павiнен быў гаварыць, што яны загiнулi падчас Вялiкай Айчыннай вайны, а вось бабуля мела кiтайскiя каранi. Яна, пакуль была жывая, i вывучыла ўнука кiтайскай мове.
Канечне, з такой легендай малайцаваты i разумны хлопец не мог не зацiкавiць Мэй, асаблiва расказам пра бабулю. Ёй i ў галаву не магло прыйсцi, што сарамлiвы, тактоўны хлопец, якi баяўся падняць на яе вочы, а выпадкова дакрануўшыся, прасiў прабачэння – агент КДБ.
Усё адбылося так, як прадказваў палкоўнiк Iваноў. Пасля месяца сустрэч Аляксандраў настолькi ўвайшоў у ролю закаханага, што не заўважыў, як апынуўся ў ложку з Мэй. Праз тыдзень любошчаў Мэй, студэнтка палiтэхнiчнага iнстытута, бясследна знiкла, а яшчэ праз месяц студэнт Аляксандраў выпадкова прачытаў у бiблiятэчнай падшыўцы кiтайскiх газет, што адзiн з партыйных кiраўнiкоў Кiтая на чарговым пленуме ЦК падаў у адстаўку. Гэта быў бацька Мэй.
Ланцужок замкнуўся, Аляксандраў зразумеў сваю ролю ў лёсе бацькi Мэй. І дзiўна: не адчуў сораму, не пакутаваў, не балела душа. Наадварот, ён з гонарам прыняў ад палкоўнiка Iванова падзяку i канверт з прэмiяй. З гэтай хвiлiны Аляксандраў быў гатовы выканаць i iншыя заданнi.
Зразумела, што адносiны з Вандай зусiм парушылiся. Пiсем ад яе чамусьцi не было, тэлефонных званкоў таксама. На ягоныя паштоўкi прыходзiў заўсёды адзiн адказ: «Адрасат выбыў, месца знаходжання невядома». І толькi праз сорак гадоў шляхi Ванды i Вiктара Пятровiча зноў перакрыжавалiся.
16
– Аб’явiўся лётчык-верталётчык! – ускрыкнуў Вiктар Трухан, калi пачуў праўду пра бацьку, i, не хаваючы знявагi да нечакана ўваскрэслага, доўга, пагардлiва рагатаў.
Ванда Мiкалаеўна цярплiва чакала, калi ў сына скончыцца iстэрычны смех, трымалася, не паказвала свайго хвалявання, толькi на жоўтым, хваравiтым твары праступiлi чырвоныя плямы. Яна нiчога не магла сказаць у сваё апраўданне дый не хацела. Схлусiўшы сыну раз, Ванда Мiкалаеўна была вымушана трымацца прыдуманай легенды. Версiя пра трагiчна загiнуўшага бацьку, лётчыка-выпрабавальнiка, вырашала шмат якiя турботы. Пакуль сын быў малы, ён ганарыўся бацькам-героем, а калi падрос, пытанняў кшталту «Хто мой бацька?» ужо не задаваў.
– Старасць прыйшла, няма каму шклянкi вады падаць? – нiяк не мог супакоiцца Трухан. – Толькi я не падыходжу на ролю брата мiласэрнасцi.
– Гэта табе патрэбна дапамога, – незласлiва ўпiкнула сына Ванда Мiкалаеўна. – Вiктар Пятровiч жыў, не ведаючы цябе, i будзе жыць далей, а вось ты…
Трухан быццам пракаўтнуў свой сутаргаваты смех, насцярожыўся. Каго-каго, а мацi ён ведаў, i калi яна так сказала, значыць, i сапраўды бацька – не просты чалавек. Трухан любiў мацi, ведаў, што яна цяжка хварэе, i, канечне, нi ў чым не мог ёй адмовiць, тым больш, што клапацiлася яна ў першую чаргу аб iм.
– Ён багаты? – зляцела з языка Трухана.
Мацi з дакорам паглядзела сыну ў вочы:
– У цябе толькi грошы ў галаве.
– Добра, канечне, каб яны былi ў кiшэнях цi яшчэ лепш – у швейцарскiм банку, – выскалiў няроўныя жоўтыя зубы Трухан. – Але я паеду ў Маскву, пагляджу на свайго продка. Толькi май на ўвазе: для цябе зраблю ўсё, для яго – нiчога.
Яны сустрэлiся так, быццам бачылiся толькi ўчора.
– Я прыехала i прывезла Вiктара, твайго сына, – не вiтаючыся, ультыматыўна заявiла Ванда Мiкалаеўна, як толькi Аляксандраў адчынiў дзверы.
Вiктар Пятровiч разгублена залыпаў вачыма, адступiў некалькi крокаў у прыцемнены калiдор.
– Ванда?! – вырваўся з ягоных грудзей прыглушаны стогн.
– Абыдземся без сантыментаў, – рэзкавата, але ўсё ж з хваляваннем прамовiла Ванда Мiкалаеўна i адразу ўпiхнула ў калiдор сына.
Потым увайшла сама, цiха, бясшумна зачынiла дзверы, пашарыла рукой па сцяне, шчоўкнула выключальнiкам. Знiякавелы Вiктар Пятровiч, апрануты ў спартыўны гарнiтур i тапачкi на босую нагу, выглядаў зусiм па-хатняму, нiчым не нагадваў таго грознага i непрыступнага Аляксандрава.
– Паклiч жонку, няхай паслухае, пра што гаварыць буду, – загадала Ванда Мiкалаеўна.
Яна рыхтавалася да сустрэчы, у думках рэпетыравала кожнае слова, баялася, што нехта перахопiць iнiцыятыву, i, канечне, гэтым «нехта» магла быць толькi жонка Аляксандрава.
Вiктар Пятровiч, не адводзячы вачэй ад Трухана, вяла ўсмiхнуўся:
– Адзiн я…
– Дзе ж яна? У краме, на дачы? – наступала Ванда Мiкалаеўна.
Вiктар Пятровiч цяжка ўздыхнуў, ногi не трымалi, i ён паволi асунуўся на скураны зэдлiк, што карычневай шапкай, як грыб на тоўстай ножцы, высiўся каля трумо.
– Халасты я… – сказаў Аляксандраў, – i нiколi жанаты не быў.
Мацi з сынам перазiрнулiся. Вочы Ванды Мiкалаеўны пацяплелi, хваравiты твар прасвятлеў. Трухан перасмыкнуў плячыма, маўляў, рабi што хочаш, мяне твае справы не цiкавяць.
– Зрэшты, цяпер гэта не мае значэння, – хутка пазбавiўшыся ад хвiлiннай замiнкi, кiнула Ванда Мiкалаеўна i з высока ўзнятай галавой прашпацыравала ў прачыненыя дзверы залы. – Будзем гаварыць тут… Калi ў цябе, Вiктар Пятровiч, нешта з сэрцам, у мяне ёсць i валакардзiн, i нiтраглiцэрын, але выслухаць мяне ты абавязаны.
– Не-не, – падхапiўся на ногi Аляксандраў. – Гэта я так, ад нечаканасцi… i радасцi…
– Ад радасцi?! – iранiчна перапытала Ванда Мiкалаеўна i холадна, як адрэзала: – Не варушы старое, перасмылела… Балела, смылела, забылася… А вось сын у нас з табой, Вiктар Пятровiч, застаўся, думаю, на ДНК настойваць не будзеш, i без экспертызы вiдаць, чыя копiя… А дзе ж твая кiтаянка? – нечакана для самой сябе спыталася Ванда Мiкалаеўна i адчула, як здрыганулася сэрца.
Яна ўбачыла былога каханка i, насуперак усяму, зразумела, што гады не выкраслiлi Аляксандрава з памяцi, больш таго, яшчэ хвiлiна-другая, i яна не зможа супрацьстаяць жаданню дакрануцца да чалавека, якога калiсьцi кахала. У яе ўзнiкла амаль непераадольнае жаданне пагладзiць сiвыя, пастрыжаныя пад вожык валасы.
– Мая кiтаянка? – таропка перапытаў Аляксандраў. – Тут нiколi не было кiтайцаў.
Упэўненасць, з якой Вiктар Пятровiч запярэчыў, абурыла Ванду Мiкалаеўну, памяць была супраць гэтай вiдавочнай хлуснi. Душу зноў раздзiрала несправядлiвасць i злосць.
– І дзяцей ад яе няма?
– Няма, бо не ведаю, пра што ты гаворыш, – адказаў Аляксандраў, але не так упэўнена, бо ў гэтую хвiлiну здагадаўся, пра каго гаворыць Ванда.
– Што ж, няхай так i будзе… Зрэшты, мы тут па iншай справе.
Нечакана закружылася галава, Ванду Мiкалаеўну хiстанула, яна ўхапiлася за спiнку крэсла. Трухан перасцярожлiва падтрымаў мацi за руку, усадзiў у крэсла.
– Табе кепска? Можа, вады?
Вiктар Пятровiч ужо трымаў у руках сiфон з газiроўкай i шклянку. Ванда Мiкалаеўна кiнула ўдзячны позiрк на сына i, не зважаючы на гаспадара кватэры, быццам яго тут i не было, пацягнулася да сумачкi, расшпiлiла замочак i выцягнула з бакавога кiшэньчыка бутэлечку з лекамi.
– Мо дзве таблеткi зашмат? – перапытаў заклапочаны Трухан, калi ўбачыў у мацiнай далонi дзве жоўтыя кропачкi.
– Самы раз, – кiўнула Ванда Мiкалаеўна i ссiнелымi вуснамi ўзяла бязважкiя таблеткi з далонi. Потым выпiла газiроўкi, але на Вiктара Пятровiча так i не паглядзела.
– Можа, выклiкаць хуткую дапамогу? – разгублена прамармытаў Аляксандраў i ўхапiў слухаўку тэлефоннага апарата, якi вiсеў на сцяне.
– Не трэба, само пройдзе, – страсянула галавой, быццам скiнула нейкi цяжар Ванда Мiкалаеўна i стомлена заплюшчыла вочы.
Вiктар Пятровiч павесiў трубку на месца i ў чаканнi прытулiўся спiнай да дзвярнога вушака, паспрабаваў лагiчна асэнсаваць падзеi, што так нечакана звалiлiся на ягоную галаву. Яшчэ паўгадзiны таму ён нават у сне не мог убачыць таго, што цяпер перажываў. Дарослы сын стаяў побач i выклiкаў пачуццё няўпэўненасцi, ён мiжвольна параўноўваў сябе з iм, шукаў падабенства. Той, быццам адчуўшы, што яго вывучаюць, пагардлiва скрывiў вусны i адвярнуўся. Дый што было параўноўваць, яны былi, як дзве кроплi, падобныя адзiн да аднаго, толькi з рознiцай у дваццаць гадоў. Тыя ж раскосыя вочы, аднолькава непаслухмяныя вожыкi валасоў, тоўстыя насы…
«Сын, мой сын!» – узнёсла падумаў Аляксандраў, вочы пацяплелi, i ён перавёў удзячны позiрк на Ванду.
У грудзях шырылася, iрвалася вонкi даўно забытае пачуццё пяшчоты i любасцi. Саленаваты камяк падкацiў пад самае горла, было цяжка стрымлiвацца, каб не заплакаць.
Гэтая стомленая хваравiтая жанчына нiчым не нагадвала тую далёкую гарэзу Ванду, але Вiктара Пятровiча цягнула да яе нейкая непераадольная сiла, у душы зацеплiлася надзея, што нарэшце ў яго можа ўтварыцца сям’я, i будзе ўсё, як у людзей… Ад хвалявання нервова ўздрыгвалi кончыкi пальцаў, ён не ведаў, куды дзець рукi, адчуваў, што неадкладна павiнен нешта зрабiць. Толькi – што?..
«Мо прапанаваць шампанскага? – мiльганула ў думках. – За сустрэчу…»