Ja toch! Hy bracht wel iets voort: FRITS!
FRITS, die sedert het begin myner vertelling 'n knappe jongen van twee-en-twintig jaar is geworden, stapt de kamer in. De lezers, die tot straf van hun botheid geen schoenen mochten poetsen, worden weer ten-gehoore toegelaten. Ook de anderen zyn weer by-de-hand.
In 'n jaar of acht kan veel gebeuren, en zoolang duurde het meegedeeld gesprek.
FRITS was na de vaderlijke ontdekking dat 'n mens iets wezen moet, naar 'n schoolmeester gezonden die de specialiteit beoefende jongens Ťklaartemakenť voor Medemblik en Breda. Als adelborst had hy niet slechter opgepast dan de anderen, was naar zee gezonden, maakte één reisje naar de Middellandsche zee, één naar de West, één naar Indie, vond daar z'n aanstelling tot luitenant tweede klasse, en was onlangs Ťthuis-gevaren.ť
Hy was by z'n kameraden Ťbemindť is 't woord niet, doch daar hy niemand in den weg stond, behoefde niemand zich de moeite te geven hem te haten. Z'n chefs waren over hem tevreden, omdat hy hen nooit door iets buitengewoons lastig-viel met de noodzakelykheid eener byzondere behandeling. Als prachtexemplaar van alleronbeduidendste ordinairheid, was hy juist intelligent genoeg om z'n dienst te doen zooals hy die geleerd had, zonder ooit zich te wagen aan eenig pogen dat hem niet geleerd was. Hy betoonde zich omtrent alles wat niet letterlyk was voorgeschreven, niet onverschilliger dan anderen, zoodat hy zelfs in slordigheid of dienstverzuim zich wist te onthouden van uitstekendheid. Op onderscheiding had hy geen andere aanspraken dan dat-i niet de minste aanspraak maakte op onderscheiding, en tot berisping gaf hy niet meer aanleiding dan noodig was om onschuldig te zyn aan sarrende vlekkeloosheid. Als onnut nummer op den traktementstaat was de goeie jongen zoo onschadelyk als die nutteloosheid maar eenigszins gedoogde, en wie hem 'n Ťslothoutť noemde, zou wčl de waarheid maar niet ŕl de waarheid gezegd hebben, wanneer-i verzuimd had daarby te voegen: zulke dingen moeten er óók zyn. Kon FRITSJEN 't helpen dat anderen in die behoefte voorzagen, en dat hy dusook als zóódanigwel eenigszins overkompleet was?
In land en volkenkunde bragt onze held het tot den Voyage en Orient van LAMARTINE, om iets te weten te komen van Smirna, toen hy daar voor-anker lag. De oude heer van 't EEN-OF-ANDER was verbaasd over de poëtische kennis, de klassieke belezenheid, en de geleerde poëzie van z'n zoon, die reeds, na slechts één vyg te hebben gegeten, precies wist waar Troje gelegen had en welke indrukken de nabyheid dier plaats in elk rechtgeaard Orient-lezer behoort optewekken. Onze dykgraaf prepareerde z'n kollegaas op 'n verhandeling over den loop van den Simoďs, welks oevers sedert HOMERUS' tyd allermiserabelst bleken verwaarloosd te zyn. Hy was volkomen in-staat, genegen en bevoegd Specialiteiten vóór!die zaak tot behoorlyke klaarheid te brengen, want z'n eigen zoon at vygen op de ree van Smirna. Als er nog ééns zoo'n brief van FRITS kwam, zou hy
Helaas, de Simoďs moest zich getroosten ongedykt te blyven. Juist was de oudeheer bezig z'n vrienden Ťpreciesť uitteleggen hoe die zaak in elkaar zat, en met natten vingerdat wil in onzen tyd zeggen: met z'n rotting in 't zandaantewyzen
fera proelia
Pingit et exiguo Pergama tota mero.
ŤHac ibat Simoďs, hac. est
Och, de moerteekening kwam niet gereed. Onze dykgraaf zou juist overgaan tot het betoog dat die
Priami regia celsa senis
vierkant in den weg stond en onteigend behoorde te worden, toen de postbode berichten kwam brengen uit Konstantinopel, die de kleur droegen van 't romannetje dat LAMARTINE verving, en vóór de oudeheer gereed was met precies-weten wat er haperde aan de gezondheid des Turkschen ryks, leverde Bairout stof tot sterk naar azyn riekende therapeutische beschouwingen over de cholera, afgeschreven uit het quarantaine-reglement dat door 'n stuurmansleerling netjes in 'n lysje was opgehangen in den longroom. Juist begon onze dykgraaf zich heel specialiteitig voortedoen aan den plattelands-heelmeesterjonker FRITS zelf had uit de mars door 'n kyker de lykstatie van 'n slachtoffer der ziekte waargenomentoen de geest der brieven alweer veranderde, omdat FRITS kiespyn had. De chirurgyn-majoor had den armen jongen naar den tweeden dokter verwezen. Deze naar den derden, geloof ik
Ja, de geneeskundige dienst by de marine laat veel te wenschen over, had de heer VAN 'T EEN-OF-ANDER gezegd, na het lezen van FRITSJENS stuk over dit onderwerp. Het stond Ťop poten!ť De oudeheer zou daarvan eens terdege werk maken. Hy was nu in-staat, genegen en bevoegd Specialiteiten vóór!die zaak intedyken. Z'n eigen zoon had kiespyn aan boord van 'n oorlogschip. Wat wil men meer?
Lang voor de reorganizatie van den geneeskundigen dienst ter-zeedie uit dit alles niet voortvloeidelag onze FRITS op de Kommewyne in 'n korjaal te dutten, die hem wiegelde naar 'n plantage waaruit z'n overgrootvader veel suiker, welvaart en welgeslaagde pretensie getrokken had. Uit oude betrekking at en dronk hy daar zeer vergenoegd, en kopieerde 'n paar artikels uit Surinaamsche couranten, overvoor of tegen, dit weet ik nietover den slavenhandel. Z'n beschouwingen werden afgebroken door taalkundige opmerkingen over 't negerengelsch, en de gemakkelykheid waarmee men zich dat diepzinnig idioom kan eigen maken. Na slechts twee dagen verblijf namelyk wist hy zich met 'n onbeschroomd Ť_mi no sabi_ť4 overal verstaanbaar te maken.
Zoo was dan eindelyk de kwestie over den West-indischen Vryen-Arbeid tot staat van wyzen geraakt! De oudeheer VAN 'T EEN-OF-ANDER voelde zich bevrucht van wysheid, en begon nu duidelyk intezien dat:
Ť_het verschil van rassen_ de vrygeboren mens Europeesch overwicht graadwydte van den menshoek Engelsche huichelary konkurrentie van den beetwortel WILBERFORCE edel pogen KAĎN verstoktheid van die andere party bybelsche oorsprong der slaverny UNCLE TOM ť
Kortom, hy voelde zich in-staat, genegen en byvoegdSpecialiteiten vóór!om die zaak allergrondigst te behandelen. Z'n eigen zoon lunchte op 'n plantage aan de Kommewyne, en kon in zuiver negerengelsch verzekeren dat hy iets niet wist. Zou dan de vader niet weten hoe die emancipatiekwestie in elkaar zit? FRITS-zelf had nu 'n footboy met dikke lippen en witte tanden. Zou dan FRITSJENS vader geen verstand hebben van slaverny?
Maar och, 't ging weer als met de indyking van den Simoďs. Lang voor 't slechten of ophoogen der zandlaagjes die de slaverny moesten bedwingen of beschermenik verdenk FRITS dat hy, na 't breakfast, brokstukken van tegenvoeters aan elkaar lymdelang voor de oudeheer gereed was met z'n allerduidelykste uiteenzetting van de zaak, was FRITS te Batavia, waar-i alweer 'n schat van ondervinding opdeed.
In straat Sunda namelyk had 'n zwervende visscher geweigerd zich voor een aan de matrozen geleverd zoodjen ikan kakap te laten betalen met 'n stuk spek en twee verroeste schaatsen. De man was Ťbrutaalť geworden, en daarop door Janmaat geslagen. De arme kadraaier sprong over-boord, en betaalde zichvoor visch en mishandeling niet te duur waarachtig! met 'n oud wollen hemd dat-i in de vlucht meenam.
Eenige maanden na dit voorval verklaarde zich de oudeheer VAN 'T EEN-OF-ANDER in-staat, genegen en bevoegdSpecialiteiten vóór!om 't Indisch vraagstuk optelossen. Hy-zelf had nu 'n zoon die perfekt Maleisch verstond. Andjieng belanda! had de vluchtende visscher geroepen. Dit woord stondmet rang van citaat5in FRITSJENS brief, die van 't voorval melding maakte en 't aanbeval als tekst voor 'n verhandeling over Indische toestanden.
In straat Sunda namelyk had 'n zwervende visscher geweigerd zich voor een aan de matrozen geleverd zoodjen ikan kakap te laten betalen met 'n stuk spek en twee verroeste schaatsen. De man was Ťbrutaalť geworden, en daarop door Janmaat geslagen. De arme kadraaier sprong over-boord, en betaalde zichvoor visch en mishandeling niet te duur waarachtig! met 'n oud wollen hemd dat-i in de vlucht meenam.
Eenige maanden na dit voorval verklaarde zich de oudeheer VAN 'T EEN-OF-ANDER in-staat, genegen en bevoegdSpecialiteiten vóór!om 't Indisch vraagstuk optelossen. Hy-zelf had nu 'n zoon die perfekt Maleisch verstond. Andjieng belanda! had de vluchtende visscher geroepen. Dit woord stondmet rang van citaat5in FRITSJENS brief, die van 't voorval melding maakte en 't aanbeval als tekst voor 'n verhandeling over Indische toestanden.
De jongen is vlug! Pas ruikt hy 'n land, en hy verstaat de taal al!
Alzoo:
Ť_Mensenrecht_ Nederlandsche beschaving zweet van voorvaderen oogmerken van Voorzienigheid débouchés voor Enschedésche fabrieken, voor de jeneverstokeryen te Schiedam en andere evangelien_ handelmaatschappy, konsignatiestelsel, indigo, zeeroof en welmeenendheid heil des vaderlands verstoktheid van die vervloekte andere party zeer beminde koning bedrogen raadsleden der kroon enSpecialiteiten vóór!bevoegdheid!ť
Wel zeker: bevoegdheid! FRITS-zelf immers had 'n Javaan Ť_andjieng belanda_!ť hooren zeggen.
't Is weer te betreuren dat de rykdom van slof in volgende brieven, den ouden heer VAN'T EEN-OF-ANDER onvruchtbaar maakte door overmaat van bevruchting. Pas had hy 'n zaak goed begrepen, of hy werd zoo specialiteitig beziggehouden met het doorgronden van 'n andere, dat hem de tyd ontbrak daarvan iets meetedeelen op de right place. Toch ging er niets verloren. De Natuur is weldadig. Zy zorgde er voor dat het Meesterwoord bewaard bleef in de gemoederen van de onmiddellyke omgeving des edelen EEN-OF-ANDERS! Wat hy niet kon plaatsen by 't Nederlandsche Volk, werd meegedeeld aan den dorpsbarbier, den tuinman, den notaris en de keukenmeid. De heele omtrek werd aldra doorsuld met kennis van Indische zaken, en toen FRITS eindelyk de kraan zyner openbaringen zóó ver openzette, dat er 'n kistjen Ambonsche-bloemenolie, 'n paar potten atjar bamboe, en 'n Ťpauwveeren sigarenkokerť uitspoot, die hy-zelf gemaakt had van bamboe zie verder in voce: Droogstoppel, Havelaar, hoofdstuk zeventien.
* * * * *En nu, papa, nu moet ik je zeggen dat ik genoeg heb van dat zwalken en zwabberen op-zee. 't Is 'n hondebaantje. Ik wil m'n onslag vragen.
Met deze woorden heeft FRITS de mededeeling gestoord van 't gesprek dat we zoo-even afbraken om hem acht jaren tyd te gunnen tot schoolgaan en iets-worden.
Ga je gang, jongen, zei papa. Om 't geld
De buik werd tot getuige geroepen.
En bovendien, waarom zou je tegen je zin varen? Je bent nu toch iets, niet waar?
Wčl zeker! FRITS kreeg z'n ontslag, en was
Een mens moet iets zyn!
FRITS bekleedde op z'n twee-en-twintigste jaar de zeer gewichtige betrekking van gewezen zee-officier die niet langer zwalken en zwabberen wou.
Maar hy wilde nog meer zyn. Hy maakte zich echtgenoot, vader en, na papa's dood, dykgraaf. Daarna waarachtig, FRITS wčrd een-en-ander!
En, toen dat een-en-ander hem verveelde, als vroeger 't klein eindje zeeleven dat-i byna niet geleid had, toen hy met voorvaderlyke nederigheid begon te bemerken:
dat hy in-weerwil van z'n iets, nog altyd nagenoeg niemendal was, dat-i de Ťbooienť in den weg liep, dat z'n vrouw hem aanzag voor 'n keukenpiet, dat de tuinluî hem lastig vonden, dat de eerbied van z'n ethnologische kennis van over-zee aan 't verflauwen was, dat mi no sabi en andjieng belanda zeer gewone stop-en scheldwoorden waren geworden, waarmee men geen bakker meer foppen, geen stalknecht meer beleedigen kon, dat het prestige van echtgenoot, vader, grondbezitter, dykgraaf en een-en-ander, begon te slyten, dat de boeren
Och! 't was niet uittehouden!
* * * * *Ť_Van-tyd tot-tyd openbaart zich de behoefte aan specialiteiten op treffende wys. Het vaderland dat op al de krachten zyner kinderen een heilig recht heeft nogeens: 't vaderland de ontzaggelyke voorvaderen geliefd vorstenhuis de kiezers de grondwet de onschendbaarheid des konings donkere wolken aan den horizon hoogstopmerkelyke, alle grenzen te-buitengaande, nooit_-dagewesene, byzonder-afschuwelyke, eigenaardig-duivelsche, alle goddelyke en menschelyke wetten met voeten trappende, maar au fond door ongeëvenaarde domheid volkomen onschadelyke en slechts belachelyke of deerniswaarde, gemeene ŕndere krant juist oogenblik voor alle welgezinden God en Oranje vuige belagers van volkswelvaart zeeleeuwen worstelstryd mannen die vaststaan in de uren des gevaars vertrouwen zyner medeburgers zeer geacht in 't distrikt welks belangen hymet edele miskenning altyd der rechten van alle andere kiesdistriktenalleronpartydigst zal voorstaan de zoon van een geachten vader die dykgraaf was, en een-en-ander kleinzoon van 'n gewezen-oud-garde-noble hoop dat hy zich de keuze zyner medeburgers zal laten welgevallen dóór-en-door-kundig, fatsoenlyk, doorkneed in alles en een-en-ander toewyding aan de zaak des dierbaren Vaderlands verregaande, het fabelachtige voorbystrevende, niet zelden in krankzinnige offerzucht overslaande onbaatzuchtigheid right man right place en vooral de behoefte aan een deskundige in de volksvertegenwoordiging, by de behandeling der zoo vaak en voortdurend verwaarloosde marinezaken
FRITSJE krygt meer stemmen dan er ooit onverstaan wegstierven in de woestyn die maatschappy heet.
FRITS'n mens moet iets zyn, gelyk z'n zalige vader de dykgraaf baron VAN 'T EEN-OF-ANDER zoo wčl gezegd hadFRITS is iets!
Het bloed der besjeshuizen kruipt waar 't niet wandelen kan: onze FRITSJEN is iets!
Neenallen goeien geesten van dooie oud-gewezen garde-noble's in 'n besjeshuis, lof en dank!FRITS is zelfs méér dan iets!
Hy die zoo kort geleden nog niets, niets, volstrekt niemendal zou geweest zyn, indien hy niet gewezen zee-officier geweest was, die niet langer zwalken en zwabberen wou
Hy werd op eenmaal: de gids der gidsen, de voorlichter der voorlichters van de natie, de tooveres, de Pythonisse, de Apollo van Endor, Dodena en Delfi, de Jupiter-Ammon van Opper-Egypte, de Velleda van 't Haagsche Binnenhofmet vergunning de uniform te mogen dragen van de korpsen waartoe al die dames en heeren behoord hebbende hoofd-réverbčre op de vuurbaak van 's lands welvaart, de Noordster waarop de hulk van 't zinkend Vaderland den vermoeiden steven richt, en nog een-en-ander.
FRITSJEN, is als right man on the right place, SPECIALITEIT in de Tweede Kamer!
En zeg nu eens, als ge durft, dat de wegen die Nederland betreedt, niet goed geveegd worden, en dat de Hollandsche broodjes van Staat oneetbaar zyn!