Мы, хоць і не басота, але выпіць не зашкодзіць, Лабановіч спрактыкавана нахіліў рыльца да сваёй і Янкелевай чарак.
Глядзі Янка, пі, але без перабору, скрыпач узяў пляшку і манетай прадрапаў на этыкетцы рыску, за яе не пераходзь, а не тое будзе, як у той Амерыцы.
Не малы, памятаю, Лабановіч паправіў бінт на збітай руцэ.
Агімула фаірыд! недаверліва прамовіў скрыпач на ідыш; маўляў: я ў гэта веру такжа, як у тое, што на небе існуе кірмаш!
Хросны пытальна зірнуў на Янкеля.
Наш Янка хлопец памяркоўны і талерантны, патлумачыў той, але, як выпе больш за сваю норму, хапае більярдны кій і ну дубасіць мудзіл! Пакуль усіх не пакладзе, не супакоіцца.
Цалкам даравальная хіба, дыпламатычна пагадзіўся былы бутлегер.
Мы ж з хлопцамі як у ваду глядзелі, працягваў Фінберг, баяліся яго аднаго ў тую Амерыку выпраўляць. Упільнаваць не было каму, вось і кульнуў залішнюю чарку. А тут цэлы натоўп мудзіл. Наш Янка, як і мае быць, адразу за кій. Добра-такі паганяў: аднаму руку зламіў, другому ключыцу, трэцяму ажно пяць рэбраў. На дзень усяго з-пад увагі яго выпусцілі.
Як гэта, на дзень? разгубіўся Хросны. Дык колькі ж дабірацца да той Амерыкі?
Як на Студэбекеры брукаванкай, то дзве гадзіны, спакойна растлумачыў Лабановіч, а цягніком
Скончыць фразу ён не паспеў за расчыненымі вокнамі бахнулі стрэлы.
Халера ясна! прагучала следам.
Чуйнае вуха Хроснага беспамылкова злавіла ў лаянцы тыпова жандарскую інтанацыю.
Заўсёднікі Рыгі і нават пейсаты шынкар пасыпалі на вуліцу. Абачлівы Хросны асцярожна падаўся да адчыненага вакна.
На плошчы перад касцёлам ваяўніча высіўся вершнік-паліцыянт туга перацягнуты рыпучай скураной партупеяй. З рулі ўзнятага рэвальвера сцякаў тонкі струмок блакітнага дыму. Белы конь злосна фыркаў.
Што, уцячы ад мяне хацеў? паліцыянт дзьмухнуў у рулю і па-каўбойску крутануў барабан. Толькі яго ў нашым мястэчку не ставала!
Хросны крыху пасунуў фіранку і працягваў назіраць з-за яе. Па сітуацыі, яму трэба было неадкладна кідацца на ўцёкі, але інтуіцыя і жыццёвы досвед падказвалі, што панікаваць зарана.
Паліцыянт апусціў зброю ў расшпіленую кабуру і злосна зірнуў на местачкоўцаў.
Чаго вылупіліся?
А што, нельга? Лабановіч нахабна выйшаў наперад. Так, пан паліцыянт трапна сталяе, але зняць небараку з крыжа будзе значна цяжэй.
Да Хроснага дайшло: прадстаўнік улады зявіўся не па яго душу. Пэўна, у патрыярхальнай Яблонаўшчыне абявіўся злодзей яшчэ страшнейшы за амерыканскага камінтэрнаўца. Уцякач без ваганняў выйшаў на падворак і нібыта раўнадушна глянуў на званіцу.
На графітна-чорным касцёльным крыжы пагойдваўся застрэлены паліцыянтам жораў у піянерскім гальштуку, той самы, які прывітаў Хроснага і Янку клёканнем у Яблонаўшчыне. Неберака звісаў на гальштуку з каванай папярэчыны, нібы шыбенік.
Паліцыянт пачухаў патыліцу самому на званіцу было не ўскараскацца. Стралок навязаў каня і падаўся выклікаць па тэлефоне пажарных.
Местачкоўцы зедлівымі жарцікамі і хабёльскімі кпінамі прывіталі зяўленне чырвонай машыны з рассоўнымі драбінамі. Мёртвага жорава ў чырвоным гальштуку знялі за колькі хвілін. І тут пана паліцыянта чакала яшчэ адна прыкрая неспадзяванка. Да доўгай птушынай лапы мацавалася колца-капсула з пасланнем:
Міхась стаіць адзін на пні,
Ў задуме твар яго ружовы.
Ён думае аб светлым дні,
Калі сустрэнецца з Яжовым!
Піянерская дружа імя сталінскага наркама таварыша Яжова шчыра вітае сваіх прыгнечаных братоў у Заходняй Беларусі! Мацуйцеся, вызваленне не за гарамі!
Разумею цяпер, чаму з выраю журавы на Палессе ляцяць! ацаніў неасцярожна зачытанае паліцыянтам Янка Лабановіч.
І па той бок мяжы суцэльная бездухоўнасць, жахнуўся Хросны, калі нават малыя дзеткі так ад шчырага сэрца забаўляюцца!
І куды толькі нашаму брату-беларусу ў гэтым свеце падацца? уздыхнуў Янкель. Хіба, у Злучаныя Штаты?
Напэўна. Тонкія губы ўцекача сціснуліся, як цагліны ў сцяне, маршчыны акрэсліліся. Дык, што вы пра Амерыку казалі? Колькі да яе цягніком дабірацца?
Дакладна не памятаю, Лабановіч выцягнуў з кішэні газетную выразку з чыгуначным раскладам руху. Так-так-так Са станцыі Яблонаўшчына да паўстанку Амерыка адна гадзіна сорак пяць хвілін. Ну, і да мястэчка пехатой хвілін дзесяць.
Хросны нават здзівіцца не паспеў: за пажарнай машынай мільганула навюткая канфедэратка. Высокі, відны хлопец у форме харунжага Гарадзенскага ўланскага палка мэтанакіравана выглядаў некага вузкаватымі татарскімі вачыма. Улан упэўнена праціснуўся скрозь натоўп, ускінуў руку і адназначна падаўся да Хроснага. Той нядобра прымружыўся, і рука міжволі намацала ў кішэні рыфлёнае дзяржальна браўнінга.
11
Траскучая матацыклетка неслася па старым гасцінцы, заштрыхаваным ценямі пірамідальных таполяў. Сонца крышылася ў напятых спіцах. Каўчукавыя колы пругка падскоквалі на пукатых камянях. Тонкі гнуты руль калаціўся ў руках жандара Янукевіча, не раўнуючы, як пнеўматычны малаток-адбойнік. Пустая люлька грукацела гучней за бляшаныя ночвы.
Вецер паліраваў шчокі і сушыў слёзы, што каціліся з-пад скураной аблямоўкі акуляраў-кансерваў. Усю дарогу ад Бярозы-Картузскай матацыклісты Пярдолэк песціў-гадаваў адну толькі мару: як ён нагоніць у Рызе страху на шынкара, і як зляканы пейсаты выставіць яму ў крэдыт цэлае вядро гарэлкі, якую так смачна і прыемна будзе жлукціць.
Як усе Картуз-Бярозскія жандары, сірата Янукевіч быў непераборлівы: спаць мог у ботах і пальчатках, піць ваду з копанкі, закусваць цвілой хлебнай скарынкай Але ж гарэлка яе нічым не заменіш!
Калі да канчатковай мэты падрожжа шынка Рыгі, заставалася не больш за паўгадзіны трасучкі, здарылася непапраўнае. Пярдолэк, затуманены слязьмі і алкагольнымі мроямі, і сам не зразумеў, адкуль перад пярэднім колам узнік высокі браніраваны багажнік шляхотнага легкавіка. Жандарская рука нервова прыціснула тормаз, але крыху запозна: матацыклеткі мякка тыцнулася ў шырокі бліскучы бампер. Шыкоўны лімузін адразу спыніўся.
Янукевіч скамянеў у паралюшы. Безумоўна, ён разумеў, такая звышдарагая машына належыць вялікаму пану, і здагадваўся, якія жахлівыя наступствы могуць яго напаткаць.
Так яно і здарылася.
Не паспеў Пярдолэк злезці з матацыклеткі, як з салона легкавіка выбраліся двое.
Ты што, казёл санацыйны, наўмысна правакуеш савецкіх беларусаў на ўзброены канфлікт з вашай рэакцыйнай Польшчай? агрэсіўна прамовіў звяружны волат з няўсмешлівым тварам і выцягнуў з кішэні савецкі дыпламатычны пашпарт.
Зараз табе лыч натаўчэм, сунем у багажнік дыпламатычнай машыны і да БССР, у Курапаты! паабяцаў маладзён без асаблівых прыкметаў.
Натуральна, жандар Янукевіч выдатна ведаў, што такое Курапаты. Камендант Бярозы-Картузскай не раз скардзіўся, што закон не дазваляе яму дзейнічаць з размахам савецкіх калегаў з эн-ка-вэ-ду.
У багажнік сам палезеш, ці дапамагчы? спытаў звяружны волат.
Паночкі, родненькія! па-сіроцку заенчыў жандар. Дык вы з Саветаў? Таварышкі?
Маўчаць, лярва жандарская! маладзён без асаблівых прыкметаў спрактыкавана адчыніў багажнік.
Давай, залазь! жорстка загадаў звяружны волат, не раўнуючы, як той Карабас Барабас прапаноўваў Бураціну лезці ў распалены камін.
Янукевіч асцярожна намеціўся ў бок прысадаў, але бакавым зрокам адзначыў, што звяружны волат ужо трымае напагатове страшны чорны маўзер.
Не трэба бегчы, не трэба пасміхнуўся маладзён без асаблівых прыкметаў, таварыш Баян, прамеджду протчым, варашылаўскі стралок. На расстрэльнай практыцы нават самаму дробнаму ворагу народа за пяцьдзесят метраў у скронь трапляе. А ну, у багажнік, мудзіла!
Грымнула цяжкая, бы тая накрыўка дарагой труны, дзвёрка багажніка, і дзённае святло згасла ў вачох Пярдолка.
І, як падалося яму, назаўсёды.
12
Гарадзенскі ўлан выглядаў шляхотна, як маршалак местачковага сойміку, і энергічна, як паспяховы сперматазоід. Ён адразу прывітаўся з грамадой па-беларуску, і гэта прымусіла Хроснага затрымаць браўнінг у кішэні.