Віславусы паглядаў недаверліва. Маем гонар зрабіць прэзент, чакісты гасцінна прапанаваў загадзя падрыхтаваную сувенірную літруху крамлёўкі, бо ведаў: асаднікі з самааховы купяцца на яе адразу і без ваганняў.
Войт абярэжна ўзяўся за рыльца з рубінавай зоркай і праз шкло прымружыўся на штандар з Бялым Ожэлам. Ён трымаў пляшку ўрачыста і пераможна, нібы гетманскую булаву. То ест праўдзіва вудка! гукнуў войт.
Твары іншых асаднікаў імгненна праясніліся: слова вудка ўздзейнічала на сігнальную сістэму былых ваякаў, як чароўная флейта казачнага знішчальніка пацукоў на зубастых шкоднікаў.
Панове дыпламаты! Хлопцы, браточкі, таварышкі! войт з нечаканым сантыментам прыклаў далонь да сэрца, тут адзін амерыканскі злодзей з Бярозы-Картузскай уцёк. Ад ранку яго шукаем, з гэтымі словамі ён выцягнуў турэмны фотаздымак Хроснага: мо, бачылі такога?
Ды мы яго і самі шукаем, пасмялеў Баян і зноў разгарнуў нумар Абсэрвера. Дарэчы, якую вам прэмію за яго абяцалі?
Пан камендант дакляраваў тысенцу злотувэк за мёртвага і паўтысенцы за жывога.
Абяцанка-цацанка, а панове людзі разумныя. Мёртвым нам яго зусім не трэба, а за жывога дам дзве тысенцы, Баян красамоўна храбустнуў пачкам грошай.
Войт-асаднік прыўзняўся ў страмёнах:
Паны-братове! Усе чулі?!
Асаднікі радасна загулі, узнятыя над галовамі шаблі ваяўніча заблішчэлі на сонцы.
І ў дадатак скрыню крамлёўкі! канчаткова расшчодрыўся на карысць скарумпаваных асаднікаў таварыш Баян.
Гура!.. Нех жые!.. бязладна азваўся эскадрон.
Віславусы хіжа выставіў наперад дзіду са штандарам і зароў:
Пагоня!!!
Конскі пошчак змяшаўся з ваяўнічымі крыкамі вершнікаў-пянтосаў. Не мінула і хвіліны, як эскадрон асаднікаў знік за пагоркам. Над хмызамі навальнічнай хмарай узняліся спалоханыя крумкачы. На брукаванку пасыпалася лісце. Ад лесу трывожным шчасцем вярталася асадніцкае:
ня! ня!..
Кіроўца запусціў рухавік. Срэбная крылатая фігурка на радыятары Пакарда дробна закалацілася.
Вось ён прадажніцкі свет капіталу, задаволены вынікамі перамоваў таварыш Баян уладкаваўся на скураным сядзенні і па-хабёльску, нібы той Белы Арол, разваліў ногі, рана ці позна гэтыя асаднікі ўсё прададуць ды папрапіваюць. І сваю Рэч Паспалітую прафукаюць, не міне і колькі гадоў.
У перспектыве гасцінца зноў зявіліся вусатыя раварыстыя на тандэме тыя самыя.
Але чакістыя больш не звярталі на іх увагі.
10
Яблонаўскія краявіды лашчылі вока местачковай чысцінёй і патрыярхальным спакоем. Павапнаваныя коміны высіліся над старасвецкай дахоўкай і акуратнай гонтай. А дзе-нідзе, нібы навюткая златоўка, ззялі срэбрам ацынкаваныя бляхі дахаў. Празрыстыя дымкі з надворных вяндлярняў струнка выцягваліся да валошкавага неба. З пашы даносілася пастаральнае ценьканне званочкаў. Залаты певень на галоўнай вуліцы эмацыянальна тлумачыў нахабнаму прыхадню-індыку, што юрліва паглядаць на чужых курачак не надта прыстойна. З-за агароджы плябаніі добразычліва рохкаў ружоваскуры парсюк, і ў яго спагадлівых вачах адбіваўся надпіс JANKI на тэнтаваным кодабе Студэбекера.
Янка Лабновіч зухавата спыніў машыну каля нізкай стадолы з шыльдай SZYNOK RYHA над дзвярыма. З расчыненых вокнаў ліўся тужлівы спеў скрыпкі. Нябачны музыка жалосна выводзіў ці тое адну з пастараляў Агінскага, ці тое жыдоўскую народную песню Піня памірае.
Рыга! Прыехалі, дзядзька, кіроўца выбраўся з кабіны.
Хросны паглядзеў на шыльду, прымружыўся і нічога не сказаў. Безумоўна, ён спадзяваўся ўбачыць зусім іншую Рыгу, але супакоіў сябе думкай, што надпіс на стадоле ўсяго толькі супадзенне, а Янка проста жартуе. Статус уцекача не дазваляў быць залішне гаваркім і асабліва цікаўным. Былы вязень агледзеўся. Нічога падазронага ў вочы не кінулася. Спрадвечны жыццялад беларускага мястэчка гарантаваў спакой, а апетытнае шкварчэнне патэльні, крышталёвы звон чарак і меладычны енк скрыпкі абяцалі змястоўны адпачынак.
Тут, вядома, менш раскошы, чым у Гародні ці нават у Амерыцы, але ж мудзілы і сюды дабіраюцца, Лабановіч гасцінна адчыніў дзверы шынка, ну што, дзядзька. Дарога была доўгая. Падсілкавацца не зашкодзіць.
Хросны толькі быў падаўся наперад, як знерухомеў: ад касцёльнай званіцы раптам паляцеў спалоханы жураўліны крык. Былы палітзняволены неўпрыкмет узняў позірк. Вакол крыжа наразаў колы і трывожна клёкаў шэры жораў. На доўгай птушынай шыі чырванеў гальштук юнага ленінца з БССР.
Лабановіч, аднак, ніяк не зрэагаваў на дзіўную птушку, а таму Хросны палічыў за лепшае зрабіць выгляд, што так і мае быць. Мо, у Яблонаўшчыне завядзёнка такая?
Дзядзька, Янка ляснуў далонню па стойцы, нам падесці і па піве. Калі мы зараз не выпем за знаёмства, гэта будзе ненатуральна.
Тады ўжо лепш па чарцы. Частую, удзячны Хросны выцягнуў з кішэні пачак банкнотаў і позіркам прафесійнага бутлегера ўважліва прайшоўся па шэрагу бутэлек за спіной пейсатага шынкара ў чорнай ядвабнай камізэльцы. Кошты, як я разумею, выстаўлены за пляшку?
Хай пан не крыўдуе, але гэта за чарку. Не мая віна. Кошты на спірытусовыя напоі вызначае Рэч Паспалітая. Згодны з панам, кошты такія шалёныя, што пэўна сам маршалак Пілусудзкі, які таксама чарку кульнуць любіў, у труне прапелерам круціцца, шынкар хітравата скасавурыўся і накруціў на палец даўгі пейс. Але ж наш фундатар, ягамосць Навум Фабрыкант, дбае пра тутэйшых аматараў чаркі і шкваркі.
Шынкар рассунуў фіранкі на вялікім люстэкру, што вісела над барам. У ім адбіліся размаітыя пляшкі, схаваныя пад стойкай ад суворых вачэй паліцыянтаў. Там жа адпачываў нейкі нерухомы асілак са збітымі кулакамі, і на яго грудзях чорнымі глыжамі блішчэлі шнураваныя баксёрскія пальчаткі.
Маю гонар прапанаваць па людскіх коштах, інтымна прашаптаў шынкар, віно росо ўраджаю 1935-га года, кантрабанда з Сіцыліі, ухвалена самім папскім легатам. Калі ж паны праваслаўныя, і Папеж для іх не ёсць аўтарытэтам, рэкамендую крамлёўку. Кантрабанда з Усходу.
Хросны намацаў пад кашуляй залаты абразок падарунак Карлы Спагеці, замовіў пляшку віна для сябе і літруху гарэлкі для Лабановіча.
Ці не зашмат будзе? кіроўца Студэбекера задуменна ўзважыў пляшку-вежу.
А хто прымушае піць усё і адразу? справядліва запярэчыў уцякач з Бярозы-Картузскай.
Праз хвіліну наведвальнікі ўжо сядзелі ў куце каля адчыненага вакна. Злева ад стала блішчэла лакам жоўтае піяніна, справа зяленілася сукно більярда-амерыканкі. Са стойкі, як рулі карабінаў, выторкваліся кіі.
Ну што, за знаёмства? пасміхнуўся Янка.
А то!
Чарка і келіх мажорна бомкнулі. Хросны прыдзірліва пасмакаваў віно росо і знайшоў яго някепскім. Гледзячы, як новы знаёмца зухавата кульнуў чарку, былы чыкагскі бутлегер запаліў цыгарку і падрыхтаваўся выслухаць апошнія амерыканскія навіны ад праўдзівага янкі-беларуса. Хросны не ведаў ані людзей, якія наладзілі яму ўцёкі з канцлагера, ані новых бутлегерскіх груповак у Ілінойсе, ані нават таго, ці дзейнічае яшчэ ў Паўночна-Амерыканскіх Злучаных Штатах Сухі Закон. Імя цяперашняга прэзідэнта і тое было яму невядомае.
Янка, ты? Прывітанне! ад дзвярэй прагучаў тэнарок з лагодным жыдоўскім акцэнтам. А казалі, што цябе з амерыканскага пастарунка адразу ў турму павезлі!
Янкель? Ходзь да нас! Лабановіч гасцінна адсунуў вольнае крэсла. Тамтэйшыя паліцыянты, вядома ж, мудзілы! Але мову, на якой з імі можна паразумецца, я ведаю.
Насцярожаны позірк Хроснага ацаніў хударлявую постаць Янкеля. З-за шкельцаў акуляраў жвава бліскалі вочы маладога местачковага гуманітрыя. З-пад пахі Янкеля высакародным бурштынам ззяла скрыпачка. Навершша доўгага смыка ў прыцемку ўспыхвала нібы знічка.
Смачна піць і есці, жыд-музыка гідліва глянуў на вэнджаныя свінячыя вушы ў місе, але далікатна змаўчаў, падсеў да стала з іншага боку і з дакладнасцю да грама аблічыў позіркам гарэлку ў пляшцы.
Таксама янкі? падазрона запытаўся Хросны.
Вядома ж! нахабныя вочы Лабановіча ласкава пасміхнуліся. З жыдамі мы, беларусы, заўсёды сябравалі і сябраваць будзем. І камерсанты выключныя, і музыкі шчырыя. Вось як наш Фінберг Янкель-музыка, сапраўдны Смык беларускі. У нашай бізнесовай грамадзе ён за самае прыемнае адказны: за падлік грошай і гармонію духу.
Музыка імпэтна крануў смыком струны.
Грамада з другога канца залы адразу ж адгукнулася:
са-абрала-ася бедна басота, ды гарэ-элку пе
І хаця неўзабаве скрыпка змоўкла, спевы, вядома ж, працягваліся, і кожны выводзіў на той матыў, які лічыў адзіна правільным.
Мы, хоць і не басота, але выпіць не зашкодзіць, Лабановіч спрактыкавана нахіліў рыльца да сваёй і Янкелевай чарак.
Глядзі Янка, пі, але без перабору, скрыпач узяў пляшку і манетай прадрапаў на этыкетцы рыску, за яе не пераходзь, а не тое будзе, як у той Амерыцы.