Юнак ужо выключаў кампютар ды прыбіраў стол.
Торопишься?
На твары хлапца адлюстраваўся сумнеў. Ён, відаць, кудысьці сапраўды спяшаўся, але не наважыўся сказаць пра тое хроснаму. Мужчына працягнуў яму чорную тэчку.
Прости, что задерживаю. Мне нужен анализ. Сегодня.
Сейчас.
Даніл пакорліва ўздыхнуў. Састарэлыя жаўтаватыя аркушы былі спісаныя роўным, дробным почыркам. Пагартаў.
Прачытаў услых:
А ты адкуль? Я палачанін. То вы што, калі Іван Крывавы падышоў пад муры[1]
Перапыніўся, цікаўна зірнуў на кіраўніка.
Что это?
Рукопись, очевидно, разкавата адказаў мужчына. Мне необходимо знать, оригинальная ли она. Срочно.
Данік паціснуў плячыма і паклаў далоні на старонкі.
Праз акно, завешанае тонкімі фіранкамі, падалі цьмяныя промні. Ішоў дождж і адначасова з гэтым праз хмары прабівалася сонца, як часта бывала ў жніўні.
За сталом ля акна сядзеў цёмнавалосы мужчына год трыццаці. Рукавы белай адпрасаванай кашулі закатаныя.
На стале нічога, акрамя аркушаў, спісаных тымі самымі акуратнымі літарамі. У аркушах амаль ніводнага выпраўлення. Мужчына задумліва варушыў вуснамі, нібы падбіраў лепшыя выразы. Раптам нахіліў галаву, прымружыў вочы, разглядаючы промні на паперы. Слаба ўсміхнуўся.
Шэптам вымавіў:
Я магу гуляць сабою. Але я не гуляю роднай зямлёй.[2]
І прыняўся пісаць.
Это оригинал, Эдуард Львович, юнак выдыхнуў і расплюшчыў вочы.
Вот и прекрасно. Будем надеяться, это последний экземпляр, мужчына пацягнуўся да аркушаў, але Данік не прыбраў рукі.
Чем это может быть опасно? спрабуючы схаваць зацікаўленасць, запытаўся ён.
Мыслями, Данька. Хочешь почитать?
Юнак закусіў вусны. Ён ведаў хроснага дастаткова добра, каб чакаць падвоху. Урэшце нясмела кіўнуў.
Читай. Только здесь, в Лаборатории.
Почему вы не боитесь, что эти мысли будут опасны и для меня?
Потому что тебе от системы никуда не деться. Такие, как ты, без неё не существуют. Хорошего вечера.
* * *За апошні час у цэнтры дзявятай акругі распачала актыўную дзейнасць сепаратысцкая арганізацыя «Лабірынт». Важныя артэфакты знікалі з-пад рук. Неабходныя будынкі траплялі ў прыватную ўласнасць. Людзі, цікавыя «С.О.Н.», раптам апыналіся дзе-небудзь у Аўстраліі ці Японіі па-за межамі ўплыву арганізацыі.
І калі вышэйшае кіраўніцтва мела на «Лабірынт» зуб за пагрозу ідэалогіі і суцэльнасці Абяднання Рэспублік, дык Эдуарда Львовіча цікавіў іншы аспект. «Лабірынт» таксама збіраў каштоўныя рэчы. Хадзілі чуткі, што арганізацыя нават мае ўласнае Сховішча. А Эдуард Львовіч правяраў усё чуткі
Толькі звестак пра гэтую арганізацыю было катастрафічна мала. У іх быў адрас, на якім мусіла месціцца штаб-кватэра «Лабірынта». Але ні разу не было заўважана, што гэта нешта большае за звычайную кнігарню. Эдуард Львовіч асабіста меў файлы на самых актыўных удзельнікаў. Толькі арыштаваць іх не было за што. Хіба што раз затрымалі дваіх. Эдуард Львовіч нават атрымаў афіцыйны дазвол на допыты.
Але дазвол раптоўна анулявалі, а затрыманых дэпартавалі на поўнач краіны. З забаронай вяртацца паводле прысуду, які не меў нічога агульнага з праўдай.
На кіраўніка арганізацыі файл быў напаўпустым. У «С.О.Н.» былі і нагоды, і магчымасці, і нават спробы яго затрымаць, аднак ён кожны раз пазбягаў гэтага нейкім чароўным чынам. Падначаленыя ў рапартах вярзлі абсалютную лухту. І Эдуард Львовіч ніяк не мог знайсці адэкватнага тлумачэння. Пакуль год таму Данік не пачаў размаўляць па-беларуску і ціха варяцець
Ён бачыў мінулае рэчаў. Дакранаўся і бачыў. Адкуль узялася, каму належала, як выкарыстоўвалася. Ігар ужо цягаў сына па лекарах, але Эдуард Львовіч сябра спыніў. Данік яму быў патрэбны менавіта такі. Хворы. Забраў хлопца ў Мінск, уладкаваў у Лабараторыю. Той, на дзіва, не супраціўляўся.
Цяпер Эдуард Львовіч вытлумачваў няўлоўнасць лабірынтаўцаў хваробай. Называць гэта звышздольнасцямі неяк не паварочваўся язык. Якія могуць быць звышздольнасці ў сепаратыстаў?
Эдуард Львовіч планаваў зруйнаваць «Лабірынт» знутры. Давялося разыграць працяглую песу пра тое, як беднага «асаблівага» хлопчыка пераследуе «С.О.Н.», каб увесці Даніла ў «Лабірынт». Яны не адразу звярнулі ўвагу. Але Эдуард Львовіч умеў трываць.
Калі бытнасць «Лабірынта» ў жыцці хрэсніка стала відавочнай, злосная Сістэма паспрабавала гвалтоўна зацягнуць яго на допыты, пры гэтым вельмі натуральна надаваўшы кухталёў. План спрацаваў. Цяпер заставалася толькі спадзявацца, што Даніл не падвядзе. І чакаць
Калі Эдуард Львовіч быў Эдзікам, ён вельмі любіў паляваць на кратоў. У яго нават была пэўная тактыка. За дзень трэба знайсці некалькі купак зямлі, што блізка адна да адной. Прытаптаць. На раніцу ўзнятую зямлю прытаптаць яшчэ раз. Раней ці пазней крот зноў пачне падымаць зямлю.
Пачуць яго можна нават раней, чым убачыць. Тады справа за малым апусціць рукі ў ход ды схапіць.
Акуратна. Кусаюцца.
Лабірынты
Даніл мала што ведаў пра хроснага. Ведаў, што Эдуард быў адзіным бацькавым сябрам. Ведаў, што сяброўства гэтае мела даволі дзіўныя формы яны ўвесь час спаборнічалі.
Ён ні разу не бачыў хроснага неахайным ці непаголеным. Ні разу не чуў, каб Эдуард Львовіч у размове забываўся на дыстанцыю. Ніколі не бачыў ніводнай эмоцыі, акрамя стрыманай павагі да вышэйшага і паблажлівага клопату пра ніжэйшага.
Данік узгадаў, з якім спакоем хросны назіраў за руйнаваннем Мірскага. Яго перасмыкнула. Ён мацней сціснуў рукапіс у руках. Можа, не аддаваць? Спаліць жа. Брывом не павядзе спаліць. Рукапісы не гараць? Мабыць, у нейкай іншай рэальнасці. Тут гарыць усё, ад газетных аркушаў «Мужыцкай Праўды» да графічных замалёвак Напалеона Орды.
Не, нельга не аддаць. Страшна.
Эдуард Львовіч быў у офісе, разбіраў нейкія паперы.
Зірнуў уважліва на рукапіс, быццам адзін погляд мог сказаць яму пра стан і захаванасць рэчы. Мабыць, так і было.
Вопыт ёсць вопыт.
Ну, как тебе?
Даніл няўпэўнена паціснуў плячыма:
До Стругацких не дотягивает.
Эдуард Львовіч скрывіўся ва ўсмешцы.
Примерно одно и то же, на самом деле. Молодёжи вообще не стоит такое читать. Ваш неокрепший мозг не всегда может отличить реальность от наивных фантазий литератора. Притом редко талантливого. Талантливые пишут реальную жизнь.
Даніл разгублена ўтаропіўся на свае далоні:
Может, и это наивные фантазии литератора?
В жизни всему есть рациональное
У кішэні ў Эдуарда Львовіча загудзеў мабільны. Ён расчаравана зірнуў на экран, зразумеў, што працягнуць размову, ігнаруючы званок, не атрымаецца, і ўзняўся.
Я выйду побеседовать, Дань. Присядь. У меня к тебе есть серьёзное предложение
Даніл мала што ведаў пра хроснага. Рукі міжволі пацягнуліся да аўтаматычнага алоўка, які Эдуард Львовіч насіў у нагруднай кішэні, колькі Данік сябе памятаў А сёння чамусьці забыўся на стале.
* * *Аловак некалькі разоў нервова шчоўкнуў. Правёў роўную дакладную лінію, быццам не аловак, а скальпель. Клічнік.
Малады чалавек у вузкіх акулярах ды адпрасаваным швэдары зачаравана замёр з кнігай у крэсле.
Представь, что пишет: «На момант спынілася размова, а пазней памалу перайшла на знамянітую полацкую бібліятэку, якой, здабываючы Полацак у 1572 годзе, шукаў Іван Грозны і не знайшоў Усе аднагалосна ўтрымлівалі, што бібліятэка гэта была тады добра схавана і сягоння ёсць недзе ў падземных полацкіх лёхах Стары чыноўнік вылічаў, якія кнігі маюцца ў захаванай бібліятэцы. А найперш ёсць там, казаў ён, летапіс Полацкага княства, пісаная рукой св. Еўфрасініі, праўдзівы экзэмпляр Повесці врэменных лет, бо дахаваўшыяся да нашых дзён копіі пераблутаны і далёкі ад арыгінала»[3] Я понимаю, конечно, что это художественная литература, но не сам же он до этого додумался Значит, ходили легенды?
Сябар у майтках ды расхрыстанай вайсковай кашулі, які слухаў яго, не адрываючыся ад стралялкі ў кампютары, фыркнуў, зірнуў, як на варята.
Чё это ты читаешь?
Некто Вацлав Ластовский. «Лабиринты».
И где ты это взял?
Не поверишь. Стащил из библиотеки, которую вчера разбирали.
Выраз твару сябра змяніўся з пагардлівага да недаверлівага.
Да ну, ты гонишь. Ты ж такой ботан-паинька, Эдик. Где взял?
Ён падхапіўся і адным грубым рухам выцягнуў кнігу з рук у Эдуарда. Той толькі акуратна паправіў акуляры. Сябар прагартаў кнігу, патрос, нарэшце разгарнуў першую старонку:
Библиотека номер пять города Полоцка Да ты обалдел! Тебя ж отсюда выкинут к чертям собачим, стажёр!
Эдуард Львовіч узняўся і мякка выцягнуў кнігу з рук сябра.
Во-первых, Игорёша, я не Эдик, а Эдуард. В крайнем случае Эд. Во-вторых, я не ботан и не паинька, я тот, кем мне выгодно быть. В-третьих, я отсюда не вылечу. Потому что никто не узнает. Потому что ты меня не сдашь.
Ігар зноў пагардліва скрывіўся і сеў за стралялку.
Иди ты в жопу, Эд. Я и не собирался тебя сдавать. Просто непонятно, зачем ты такой фигнёй страдаешь.