Але вось, бабуля абцірала насоўкай сьлёзы радасьці і вяла нас у хату, у якой пахла аерам і яшчэ невядомымі мне тады зёлкамі. У пячы стаялі смачныя цацні{Цацэнь, мн. цацні (дыял.) блінцы, ляпёхі.}, прыхаваныя рушніком, але яны так пахлі, што я ўжо ведаў, што там цацні.
Бацькі гэтым разам не затрымліваліся ў бабулі трэба было завезьці старэйшых сястру і брата ў лягер. Мяне пакуль пакідалі ў бабулі. Яна толькі міргала мне і дапамагала сабрацца толькі што прыбылым і ўжо ў новую дарогу сабралым родным. Хіба на хвілю я шкадаваў Віцебска, кніжных казак; паглядаў у вакно на чароўны, вялізны сад, дзе крываватыя, згарбелыя яблыні нагадвалі мне вядзьмарак, і ўжо ведаў, што хачу застацца з бабуляй. Зрэшты, пах цацнёў зьнішчаў усе засталыя сумненьні. Я міргаў у адказ бабульцы.
Цікава, яна чамусьці з прыбышамі размаўляла на мове гораду. Я гадаў, чаму так? Што за хітрыкі? Ня інакш тут крыецца нейкае нешта. Ці яна проста практыкавала гарадзкую мову, мову сумнай прозы? Ці яна была за мудрую дыпляматку, якая ведала розныя мовы, а таму перайшла на мову, на якой да яе зьвярнуліся? Ці азначала гэта што-небудзь можа кепскі настрой? І тады яна сумысьля пераходзіла на расейскую мову, каб пакрыўдзіць і стацца гіпэррэальнай, да суму і паўтору празаічнай? Процьма сурёзных думак і здагадак пілавалі мае дзяціныя глуздочкі.
І вось пад амаль вартавой ігрушынай стаю цяпер я побач з бабуляй і мы адчайна махаем родным, якія едуць у лягер, у горад. Зьнікае аўта і мы сядаем на лаву, нібыта зразумець, што ж сталася з намі. Навокал нас хмызьняк, адцьвілыя месяц таму бэз і калакалуха. Адцьвілыя і вызваленыя ад цяжару і цяжкай місыі адцьвісьці і зачмуціць гіпэррэальны сьвет пахамі нягэтульнымі, да казкі запрашалымі, у вір невядомага і смачнага ўцяглымі. Любуюся і дзівуюся я загарэтымі рукамі і прыгожым тварам бабулі. Лічу кветкі на ейнай спадніцы, стамляюся, зьбіваюся, кідаю задуму. Яна, тым часам, распавядае мне пра свае пляны. І зусім ня казачныя яны, а такія простыя і рутынныя: ускапаць нешта трэба, сьвіньням даць трэба Хіба фэя займаецца сьвіньнямі? Але ўсё адно не даю веры ў бабулькавую простасьць. Заўважаю, усьміхаецца яна хітра, размаўляе за мною ня так, як кагадзе размаўляла з бацькамі. На вачох мяняецца мая бабуля а вялкія, намучаныя рукі. І ўжо не да фэі, а да волаткі падобная яна, волаткі, якая кагадзе раскідала цэлае варожае войска. І вось, зноў ротам я любуюся бабуляй. Наводаль красуюцца вясковыя могілкі, схаваныя ад нас, жывых, плотам. Яшчэ далей відна купола зрынутай кімсьці царквы цыбульчына, як кажа мне бабуля. Злева праз хмызьняк, здагадваюся, бяжыць сьцежка, якая зьнітоўвае бабульчын хутар зь вёскай. І яна кажа мне зьнячэўку: «Малец, хадзем падсілкуемся». І так прыемна мне чуць гэтыя «малец» і «падсілкуемся», быццам нам трэба паесьці, каб сілаў набрацца ды ў казку вярнуцца і справы добрыя чыніць. Але ж не пасьпяваем мы з лаўкі прыўстаць, як чуем шоргат на сьцежцы. І вось забытыя горад, бацькі, кніжныя казкі і падездныя сябры. Шкада мне іх усіх, пазбаўленых магчымасьці даведацца іншай казкі, гэтульнай, цалкам дасяжнай і блізкай. Ротам глядзеў я на раптам адбылае. Па сьцежцы да нас шыбавалі, падобныя вопраткай да бабулі, кабеты: у стракатых вокараздражняльных хустках, у яскравых малінавых, салатных і блакітных кохтах з кішэнямі, у якіх нешта ды было. Шыбавалі яны лоўка, бы прытанцоўваючы, бы маладухі, а не бабулькавы раўналеткі йшлі да нас. Усьмяхалася ім бабуля, кідаючы: «Дабрыдзень!» Сяброўкі бабулі набліжаліся, разглядалі мяне і кідалі ёй: «Во якога табе мальчонку падкінулі». І гаманілі вяскоўкі, не зважаючы на мяне, гаманілі так, што разумеў я: так размаўляюць хіба вядзьмаркі альбо знахаркі ў казках, чытаных мне маці. І ўсе гаманілі на казачнай, але такой рэальнай і да сьвету спрычыненай мове. Ці зразумелі б іх бацькі? А сястрыца? А брат? Але ж я разумею іх. Ці гэта можа праз тое, што я ў казцы, а ў казцы магчыма ўсё. Частавалі, у рукі сувалі мне чароўныя госьці цукерчыны, куханы і семкі. Глядзеў на ўсё, бы на зачараваныя пачастункі і сарамліва, схаваўшы вочы, кідаў пачастухам «дзякуй». Сьмяяліся дзеўкі гучна: «А ён умее па-наскаму!»
Усе да воднай падобныя былі бабулявы госьці да вядзьмарак, але вядзьмарак добрых. І на сьцежцы зьявіліся, па мне, яны, мэрам з неадкуль. Бы чакалі яны адезду гарадзкіх сваякоў, ня лезьлі ў гарадзкі сьвет, дачакаліся і зьявіліся перад намі. Думалася мне, а вось вярніся раптам бацькі назад, што сталася б з гэтымі дзіўнымі гасьцьмі? Зьніклі б раптоўна, як і зьявіліся?
А галоўнай вядзьмаркай, канечне, была мая бабуля. Якая да няўзнаву зьмянілася. І ўжо ніякай гульні-дыпляматыі не было ў ейных паводзінах, была такой натуральнай і прыгожай, гаманіла, жартавала, а часам і рагататал на ўсю сілу, бы сапраўдная волатка, якая змагла ворагаў з барбарыі.
Сьмяяліся, кпілі на ўсе галасы сьмелыя дзеўкі, мяне не сароміліся. Мальцаў абсьмеявалі мясцовых, старшыню крытыкавалі, крамніцу саўгаснай харчовай лаўкі бэсьцілі, як маглі, кпілі з нядаўна прысланага бацюшкі, дзівіліся, навошта ён зноў тут? Згаджаліся разам: толькі галаву дурыць людзям. А тады весяло завяршала мая бабуля: «Бальшавікі былі ды мінулі, бацюшкі не аднойчы былі ды мінулі, а мы, дзеўкі, застаемся нас ня выкарчаваць адсюль». Пра хваробы, як ні дзіўна, не гаварылі. А тады нечакана, бяз уступу ўсякага ўзгрымнулі іх галасы і пацягнулі дзеўкі песьні журлівыя, да іх вясёлых строяў і колераў не пасавальныя. Песьні пра мінулае ды каханьне няшчаснае. І дасюль увушшу песьні тыя тужлівыя нагадваюць мне пра бабулю, якая падарыла мне цуд.
Ведаю, мне проста пашэнціла дакрануцца да такой казкі да адзінай, першай казкі, якая зьмяніла маё жыцьцё. Казкі, якая і дзеецца толькі тут, у нас на зямлі. Іншых казак няма і быць ня можа, бо сапраўдная казка заўсёды недзе побач і з чалавекам дарагім, мілым зьвязаная. Мне пашэнціла мець бабулю ў вёсцы, простую і такую чароўную бабулю, якой больш няма
Так надарылася за мною першая, спадзяюся, не апошняя казка жыцьця
Лістапад 2013, ВіцебскДругая казка
З сумам і гонарам гляджу з сяньняшняга ў дзяцінства. Смачнае, мяккае, але не пухматае, рэальнае, з турботамі, посьпехамі і паразамі, сьмерцю таты дзяцінства. Заўсёды ў жуду наступала казка, увівалася нахабна і нечакана, жыцьцясьцьвярджальна. Летняя і першая казка з бабуляй, у бабулі ў вёсцы назаўжды надала мне сілы, пераканала ў сэнсе жыцьця, у вартасьці існаваньня і назаўжды адвярнула мяне ад ідэі, думкі пра самагубства.
Другая ж казка спаткала мяне неўзабаве пасьля зьдзяйсьненьня першай, пасьля апусканьня ў сьвет роднай мовы, якую хавалі ад мяне ў горадзе. Якую хавалі ці не ад усіх беларусаў у музэях, архівах, могілках і вёсках. Чужая краіна, у якой жылі беларусы СССР была, дадушы, чужой, гвалтоўнай. І ўсе беларусы разумелі, адчувалі гэта на сваіх скурах, на сваіх языках і вушах. А калі некаторыя не хацелі і ня хочуць прызнаваць гэтага, то гэта азначае хіба адно яны хлусяць самі сабе. Мая першая казка пра чароўную бабулю і манструёзнае места якраз сьведчыць аб велізарнай супярэчнасьці чужога ўтварэньня СССР на беларускай зямлі.
Але вярнуся да другой, ня менш важнай казкі майго жыцьця казкі пра тое, як і калі я адчуў сябе геям. Ня проста так зразумеў усё я пра сябе казкава дайшоў я да сябе. Праз бабульку ў вёсцы я зразумеў, што я беларус. Спазнаў сьвет пабеларуску. На прыкладзе слова «валошка» я адчуў смак мовы і непаўторны валошкавы колер. Пасьля гэтага абліваха смачных словаў прыкула мяне да беларускай мовы. Колькі моваў ня зьведаў пазьней, адпаведнікі васілёк, bleuet, rugiagėlė так і засталіся цьмянымі копіямі валошкі. Пасьля гэтага я зразумеў, што ня толькі беларус я, а што я гей. Так паволі, здалёку і так упарта, сьмела наведвалі мяне розныя думкі, зачэпкі, стрэмкі, адкрыцьці, прадчуваньні. І так няўпэўнена адразу і так усмак затым рэагавала маё цела, мае маладое, у стане сасьпяваньня і даросьленьня цела, на імпульсы, пасланьні звонку, але і спадыспаду. То нейкі позірк, то пэўная лінія дарослага ці юнацкага мужчынскага цела, то разрэз вуснаў, вачэй, то какетлівая пасмачка альбо грыўка, то сымпатычны, аб нечым казалы, да нечага запрашалы тэмбар, голас, слова, кінутае невядомымі мальцамі, то здымак у часопісе, то ўсьмешка артыста ці рэальнага хлопца, то простая ўвага з боку жывога мальца, усё разам няўмольна, бязупынку стварала мяне, маю непаўторную, аднойчы існую і ўміручую ў мёртвым сьвеце тоеснасьць, маю адрознасьць маю гейнасьць.
Якім сьмелчаком я быў тады ў той казцы і рэальнай жудзе! Бо ніхто, нішто не дапамагала мне ў маім выбары, станаўленьні, я, толькі я сам ствараў сябе, выбіраў, шоў да маёй поўнай, адкрытай, прызнанай, усьвядомленай, аптымістычнай і, зрэшты, прынятай гейнасьці. Ніхто не дапамагаў мне, але, варта адзначыць, ніхто і ня шкодзіў, не забаранаяў мне, як гэта, напрыклад, адбываецца сяньня шмат дзе у Расеі, Савудаўскай Арабіі ці Іране.