Гомель. Палац князя Паскевіча
На постсавецкай прасторы імя ўрача Аляксандра Залманава згадваюць не часта. А між тым, асоба нашага земляка (нарадзіўся ў Гомелі ў 1875 годзе, памёр у Парыжы ў студзені 1965) проста легендарная, прычым з самых розных пунктаў гледжання. Сёння многія палітыкі, цэлыя каралеўскія семі, зоркі шоу-бізнесу якраз лечацца па методыках доктара Залманава. Аляксандр Саламонавіч стваральнік методыкі шкіпінарных ваннаў і вучэння пра капіляратэрапію. У 30 гадоў Залманаў меў ужо тры медыцынскія дыпломы. Адзін атрымаў у Маскве. Два у Германіі. Урач, у якога за плячыма быў яшчэ і вопыт палітычнага зняволенага (за ўдзел у арганізацыі студэнцкіх хваляванняў), валодаў выключнай здольнасцю ставіць правільны дыягназ. Мог зрабіць гэта, толькі ўважліва паглядзеўшы на хворага. Як правіла, не памыляўся. Пацыенты, каб патрапіць у Расію да Залманава, перасякалі акіяны і межы. У час Першай сусветнай вайны Залманаў атрымаў званне генерала медыцынскай службы і пасаду начальніка санітарных цягнікоў. Адразу пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі нашага земляка запрашаюць на працу ў народны камісарыят аховы здароўя. Праз некаторы час даручаюць кіраўніцтва курортамі краіны. Дзякуючы намаганням Залманава, прымаецца закон, які забараняе будаўніцтва заводаў бліжэй за 15 кіламетраў ад горада. Аляксандра Саламонавіча заўважае правадыр усіх пакрыўджаных і прыгнечаных і легендарны медык становіцца асабістым доктарам Леніна і Крупскай. У адным з лістоў праз гады Залманаў напіша: У іх доме не было ліфта. Надзея Канстанцінаўна пакутавала на базедаву хваробу. Сэрца было пашырана, і мне каштавала многіх намаганняў, каб быў зроблены падёмнік, бо падымацца ёй на трэці паверх было вель- мі складана. З цяжкасцю ўдалося мне адвезці Крупскую на адзін-адзіны месяц у дзіцячую санаторыю ў Сакольнікі. Пасля доўгіх згадванняў удавалася ўгаварыць Леніна пакатацца ў адкрытым аўтамабілі. Пацыент ён быў надзіва непаслухмяны. Абодва яны і Ленін, і Крупская былі не ў стане падоўгу лячыцца Аляксандр Саламонавіч у 1921 годзе скрушна выказаўся перад Леніным, што адчувае недахоп медыцынскіх ведаў. Правадыр пасадзейнічаў, каб Залманаў атрымаў пашпарт, неабходныя на дарогу сродкі і месца ў дыпламатычным вагоне. Назад Залманаў ужо не вярнуўся, хаця да канца свайго жыцця заставаўся ў замежжы грамадзянінам СССР.
У Гомелі канца XIX пачатку XX стагоддзя пачыналіся і перасякаліся жыццёвыя дарогі не толькі вучоных, але і многіх літаратараў. У горадзе на Сожы ў лістападзе 1903 года нарадзілася Яўгенія Журбіна. Ужо ў 1930-я гады яна заявіла пра сябе як адзін з самых уважлівых да мастацка-публіцыстычных жанраў крытыкаў. У 1930-м выдала манаграфію Фельетон у газеце. У 1935 годзе Я. Журбіну прынялі ў Саюз пісьменнікаў СССР. У 19501970-я гады да чытача прыйшлі такія кнігі ўраджэнкі Гомеля, як Мастацтва нарыса (1957), Мастацтва фельетона (1965) і інш.
На некалькі гадоў маладзей за Яўгенію Журбіну (нарадзіўся ў 1910 годзе) практык публіцыстычнай нівы Мікола Вішнеўскі. Доўгі час яго нарысы друкаваліся на старонках Звязды. І ў час Вялікай Айчыннай Вішнеўскі не пакідае журналістыку: займае пасаду начальніка цягніка-друкарні на Калінінскім фронце, затым служыць у газеце За свабодную Беларусь, працуе ў рэдакцыі сатырычнага лістка Партызанская дубінка.
Увогуле Гомель пачатку ХХ стагоддзя асабліва багаты на яркія імёны. У студзені 1905 года нарадзіўся Леў Шнірэльман, будучы геніяльны матэматык. У Беларускай Энцыклапедыі яму адведзена ўсяго 26 радкоў. Але і з іх відаць маштаб асобы. Ужо ў 2224 гады Леў рашае самыя складаныя задачы, у тым ліку і задачу А. Пуанкарэ аб трох геадэзічных. Даказвае тэарэму Борсука Улама (цяпер яна называецца тэарэмай Борсука Улама Шнірэльмана). Даказвае і тое, што ўсялякі цэлы лік можа быць прадстаўлены ў выглядзе абмежаванай колькасці простых лікаў. У 1933 годзе Шнірэльмана абіраюць членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР. А ў 1938-м (тады геніяльнаму матэматыку споўнілася толькі 33!) Леў Генрыхавіч завяршае сваё жыццё самагубствам. Яшчэ праз два гады пабачыць свет напісаная ім у сааўтарстве з Л. Люстэрнікам манаграфія Простыя лікі.
Гомель літаратурна-мастацкі, Гомель навуковы доўгая і бязмежная экскурсія па людскіх лёсах і біяграфіях. Цікавая і багатая на адкрыцці, на ўсведамленне прысутнасці гамяльчан, гомельскіх знічак ва ўсім свеце.
У пошуках гарадзенскіх знакамітасцяў
На некалькі гадоў маладзей за Яўгенію Журбіну (нарадзіўся ў 1910 годзе) практык публіцыстычнай нівы Мікола Вішнеўскі. Доўгі час яго нарысы друкаваліся на старонках Звязды. І ў час Вялікай Айчыннай Вішнеўскі не пакідае журналістыку: займае пасаду начальніка цягніка-друкарні на Калінінскім фронце, затым служыць у газеце За свабодную Беларусь, працуе ў рэдакцыі сатырычнага лістка Партызанская дубінка.
Увогуле Гомель пачатку ХХ стагоддзя асабліва багаты на яркія імёны. У студзені 1905 года нарадзіўся Леў Шнірэльман, будучы геніяльны матэматык. У Беларускай Энцыклапедыі яму адведзена ўсяго 26 радкоў. Але і з іх відаць маштаб асобы. Ужо ў 2224 гады Леў рашае самыя складаныя задачы, у тым ліку і задачу А. Пуанкарэ аб трох геадэзічных. Даказвае тэарэму Борсука Улама (цяпер яна называецца тэарэмай Борсука Улама Шнірэльмана). Даказвае і тое, што ўсялякі цэлы лік можа быць прадстаўлены ў выглядзе абмежаванай колькасці простых лікаў. У 1933 годзе Шнірэльмана абіраюць членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР. А ў 1938-м (тады геніяльнаму матэматыку споўнілася толькі 33!) Леў Генрыхавіч завяршае сваё жыццё самагубствам. Яшчэ праз два гады пабачыць свет напісаная ім у сааўтарстве з Л. Люстэрнікам манаграфія Простыя лікі.
Гомель літаратурна-мастацкі, Гомель навуковы доўгая і бязмежная экскурсія па людскіх лёсах і біяграфіях. Цікавая і багатая на адкрыцці, на ўсведамленне прысутнасці гамяльчан, гомельскіх знічак ва ўсім свеце.
У пошуках гарадзенскіх знакамітасцяў
Вандроўкі па старажытнай Гародні, нататкі пра ўраджэнцаў горада, якія пакінулі пасля зямнога быцця выразны, сапраўды зоркавы след, могуць быць вельмі доўгімі.
Пачнём са знаёмства з Іванам Данілавічам Жангаловічам, які ў Расіі вядомы як адзін з заснавальнікаў касмічнай геадэзіі. Ён нарадзіўся ў Гродне 20 лютага 1892 года. У 1946-м Івану Данілавічу прысуджана ступень доктара фізіка-матэматычных навук. З 1920 па 1966 год працаваў у Інстытуце тэарэтычнай астраноміі Акадэміі навук СССР. Удзельнічаў у палярных экспедыцыях. Пакінуў працы па вывучэнні фігуры Зямлі, касмічнай геадэзіі, геафізіцы. Некаторы час займаў пасаду дырэктара астранамічнага інстытута, у 1943 1966 гадах намесніка дырэктара. Аўтар манаграфіі Знешняе гравітацыйнае поле Зямлі і фундаментальныя пастаянныя, звязаныя з ім. У гонар Жангаловіча названа малая планета.
Гродзенцы ва ўсіх сваіх пакаленнях былі ўважлівымі да навукі, асветніцтва. І ў ХІХ на пачатку ХХ стагоддзя, у часіны, да якіх найболей прывязаны выявы старых беларускіх паштовак, таксама. Прыкладам, у 1846 годзе ў Гродне нарадзіўся беларускі і рускі мовазнавец-славіст Ігнат Ігнатавіч Казлоўскі. Сярод найболей яркіх яго работ кніга Лёс народнай мовы ў Літве і на Жмудзі, выдадзеная ў Вільні ў 1870 годзе. У гісторыю айчыннага жывапісу як мастак-баталіст увайшоў Януар Сухадольскі (нарадзіўся ў 1797 годзе). Першыя ўрокі жывапісу будучы майстар браў у знакамітага польскага мастака А. Брадоўскага. Што цікава: наш зямляк у якасці баталіста ўдзельнічаў у руска-іранскай вайне ў 18261828 гадах. Знаходзіўся пры штабе фельдмаршала І. Паскевіча. На заказ военачальніка стварыў цыкл карцін. У 18301831 гадах Сухадольскі ўдзельнічаў у паўстанні. Затым быў вымушаны эмігрыраваць. Жыў у Рыме. Калі прыйшла амністыя, вярнуўся на радзіму, дзе жыла сямя. Па запрашэнні імператара Мікалая I паехаў у Пецярбург. Там атрымаў заказ на цыкл карцін пра батальныя сцэны Айчыннай вайны 1812 года.
Гродна. Сінагога.
Цяпер частка карцін славутага гарадзенца захоўваецца ў Гомельскім краязнаўчым музеі якраз тыя работы, што былі створаны на заказ фельдмаршала І. Паскевіча.
Калі будзеце аглядаць на паштоўках Дварцовую плошчу, Губернатарскі дом, то ведайце: гэтыя гістарычныя фрагменты памяці былі вядомы і мастаку Льву Баксту (сапраўднае прозвішча Розенберг). Нарадзіўся ён у Гродне ў 1866 годзе. Праўда, яшчэ малым разам з бацькамі пераехаў у Пецярбург. Калі закончыў гімназію, па парадзе скульптара М. Антакольскага, які быў даволі вядомай фігурай у рускім мастацтве ХІХ стагоддзя, паступіў у Пецярбургскую акадэмію мастацтваў. Праўда, доўга там не правучыўся. Некалькі гадоў працаваў кніжным ілюстратарам. Удзельнічаў у мастацкіх выставах.
Рэдка цяпер згадваецца імя Эміля Абрамавіча Абрамовіча, які нарадзіўся ў Гродне ў ліпені 1862 года. А між тым гэта яркая асоба ў сацыял-дэмакратычным руху канца ХІХ стагоддзя. У 1884 годзе Эміль Абрамовіч стварыў гурток у Дэрпце, калі вучыўся там ва ўніверсітэце. Пасля пераязджае ў Вільню і актыўна займаецца рэвалюцыйнай прапагандай. Затым стварае гурток у Кіеве.