Маргарыта Прохар
Восень у Вільнюсе
Аповесці і апавяданні
© Прохар М. П., 2014
© УП «Мастацкая літаратура, 2014
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016
Аповесці
Восень у Вільнюсе
Неўзабаве восень. Увосень мяне цягне ў Вільнюс. Я ўвесь «час успамінаю гэтую гісторыю. Мусіць, я не змагу яе забыць ніколі, калі гэтулькі часу мінула, а я ўсё памятаю.
Па сутнасці, маё жыццё, а толькі за яго я магу адказваць, гэта шлях ад адной гісторыі да другой. Але калі астатнія з часам губляюць фарбы і пачуцці, паступова расплываюцца ў глыбіні памяці, то гэтая ніколі не пакідае мяне, калі зноў прыходзіць восень.
І я паддаюся ёй, я еду ў Вільнюс.
Гарады і гісторыі гісторыі і гарады гісторыі гарадоў у гісторыі майго жыцця, гісторыі людзей і мая гісторыя ў гісторыі гарадоў. Вось як я магу заблытаць, па сутнасці, пустымі словамі, гульнёй гэтых слоў. Можа, я гэта раблю таму, што мне цяжка пачаць свой аповед. Я губляюся перад гэтым белым лістом паперы, на якім мне трэба вывесці такія словы, як каханне, надзея, сустрэча, адчай, жыццё і смерць. І для пачатку вывожу што прасцей. Проста Восень у Вільнюсе»
Вось першыя словы, якія ўразілі мяне, калі я адкрыла гэты маленькі зялёны нататнік. Зрэшты, яны і зараз не пакідаюць мяне ў супакоі гэтыя словы. І не толькі яны, але і ўсё тое, што адбылося з прыходам той восені.
Спачатку, мусіць, варта патлумачыць, хто я. Гэта мае сэнс яшчэ і таму, што з гэтага пачалася і ўся гісторыя: і зялёны нататнік, і пачуцці шматлікіх людзей, і знаёмства з прадаўцом шчасця на старой вільнюскай вуліцы, і сам Вільнюс для мяне, і, нарэшце, гэтая восень у Вільнюсе
Такім чынам, пра сябе, пра тое, чым жа я займаюся. Праўда, мая прафесія не меркавала ніякай рамантыкі, пакуль не зявіўся хтосьці, і не ўбачыў у ёй свой сэнс. Наогул, я займаюся тым, што знаходжу згубленыя рэчы, згубленых котак і сабак. Гэта значыць шукаю ўсё, што губляюць людзі. А губляюць яны бясконца. З аднаго боку, гэта дрэнна, з іншага боку гэта мой заробак. Так я зарабляю сабе на жыццё. Такая ў мяне праца. Часам сумная, часам смешная, часам шмат чаму вучыць мяне: бачыць дробязі, рабіць высновы са скупых фактаў і чужых слоў. І, калі дарогу перабяжыць чорны кот, я, мусіць, буду адзіным чалавекам, хто ў гэты момант падумае: а можа, ён згубіўся?
Вось так я паступова падыходжу да таго дня. Гэта быў звычайны дзень пачатку восені. Дворнікі зграбалі лісце, яшчэ мокрае ад ранішняй расы. Іх граблі і лапаты ўдаралі па асфальце, нібы гралі пахавальны марш апалай лістоце, і купкі жоўтага лісця былі падобныя да помнікаў восені. Адна з іх жаўцела ля дзвярэй маёй канторы. Звыкла скрыгатнуўшы ключом, я з другой спробы адчыніла дзверы ў цёмны калідор. Ну вось і мой кабінет. Наведвальнікаў у гэты час звычайна не бывае, але ўсё ж я прыходжу рана: а раптам? Або, можа, я прыдумала гэта для сябе, каб стварыць ілюзію справы амаль на досвітку працоўная раніца, своечасова адчыненыя дзверы паводле таблічкі на іх. Я ведала, што гэта ілюзія, але ўсё роўна прыходзіла сюды з самай раніцы. Хоць і зараз буду пакутаваць да абеду чакаць і чытаць кнігу. Я ўжо дастала яе з шуфлядкі і адкрыла на ўчарашняй недачытанай старонцы, як раптам раздаліся крокі і ўвайшоў наведвальнік.
Мяне адразу ўразіў кантраст яго дарагой адзежы і таннага пацёртага дывана майго кабінета. Зрэшты, гэта ўсё роўна не падштурхнула мяне на рамонт: я не лічыла, што такі занятак, як лоўля котак і сабак, патрабуе раскошных апартаментаў.
Прысаджвайцеся, я паказала яму на сціплы шэраг крэслаў ля сцяны.
Ён моўчкі ўзяў крэсла і перанёс яго бліжэй да майго стала.
Калі сказаць шчыра, мне хацелася, каб лавіна скаргаў і слёзных просьбаў пра дапамогу любімым чацвераногім сябрам даносілася да мяне здалёк, але ў гэтым выпадку мне прыйшлося скарыцца. Зрэшты, мой наведвальнік не быў настроены на істэрыку. Наадварот, яго погляд, звернуты да мяне, быў халодны і сурёзны. Перада мной сядзеў дзелавы чалавек, забяспечаны, калі меркаваць па адзенні і больш па спакойным уладным поглядзе. На выгляд яму можна было даць гадоў сорак. Знешнасць нічым не прыкметная: кароткая стрыжка сівеючых валасоў, крыху паўнаваты твар, нос з лёгкай, невыразнай гарбінкай. Але, гледзячы на яго, у мяне ўзнікла падазрэнне, што ён не адчуваў сувязі паміж сваім абліччам і сабой, унутраным. Гэтае дзіўнае пачуццё. Яно ўзнікае, калі глядзіш на людзей, якія чамусьці незадаволеныя сабой.
Так, я разглядала яго, пакуль ён даставаў нешта з сваёй папкі. Нарэшце ён падняў на мяне вочы. Ён глядзеў ва ўпор. Гэта было нязвыкла: людзі часта не заўважаюць тых, каму плацяць за працу. Для іх яны безаблічныя. Гэты глядзеў ва ўпор. Погляд яго быў паранейшаму сурёзны і спакойны, але я зноў злавіла сябе на адчуванні, быццам на мяне глядзіць іншы унутраны чалавек, чалавек далёкага мінулага.
Такім чынам, вы нешта страцілі? спытала я, перарваўшы гэты погляд ва ўпор.
І ён, пачуўшы пытанне, раптам хутка апусціў вочы, быццам яго злавілі на чымсьці недазволеным. Прычым тычылася тое не гэтага дзелавога, сурёзнага чалавека, а нейкага ўнутранага, далёкага.
Так, сабраўшыся з думкамі, сказаў ён. Я хачу папрасіць вас знайсці адну дзяўчыну.
Зрэшты, нечага такога я ад яго і чакала.
Але я не лаўлю людзей. Мая прафесія коткі, сабакі, партманэ, нарэшце.
Здавалася, ён не чуў мяне.
Можа, у вас прапала котка? Або хамячок?
Ён усміхнуўся:
Не. У мяне няма ні хамячка, ні коткі. А як іх няма, яны не маглі прапасці. Таму давайце забудземся пра котак і хамячкоў.
Ён паклаў мне на стол грошы.
Досыць на першыя выдаткі ў Вільнюсе?
Дзе?!
У Вільнюсе, спакойна паўтарыў ён. Вам трэба будзе паехаць у Вільнюс, каб знайсці гэтую дзяўчыну.
Але я не лаўлю людзей я паспрабавала яму яшчэ раз гэта патлумачыць.
А я і не прашу яе злавіць. Толькі адшукайце і перадайце ёй вось гэты зялёны нататнік.
Ён паклаў зялёны нататнік побач з стосам грошай, якога хапіла б на паўгадавы адпачынак у Іспаніі, не тое што ў Вільнюсе.
Зараз я патлумачу вам некаторыя дэталі.
Але ж я яшчэ не пагадзілася? Падобна, мае словы здзівілі яго.
Ён паглядзеў на мяне ацэньваючы, халодна. Цяпер гэта быў погляд толькі дзелавога чалавека. Кракадзіла, якому на зуб патрапіла мошка.
Я ўздыхнула і паглядзела на старыя фіранкі, на гадзіннік, які прабіў дзевяць гадзін раніцы, якую я магла б правесці і лепш, калі б не праца. І яшчэ У гэтым мне было б цяжэй за ўсё прызнацца
Ну, і што ж вы вырашылі? Вы едзеце?
Так, еду, сказала я і раптам адчула, што гэта адказала не я, а таксама чалавек мінулага. Той чалавек з мінулага, які жыве ў кожным з нас нябачны ў сучаснасці і штодзённым, які абуджаецца толькі з нашымі ўспамінамі.
Мужчына працягнуў мне фотаздымак. Ён быў аматарскі. Хлопцы і дзяўчаты, абняўшыся, стаялі паўколам і ўсміхаліся ў камеру. Сярод іх вылучалася адна. Яна была маленькая, менш усіх, з доўгімі светлымі валасамі і незвычайна яркімі блакітнымі вачыма на хударлявым твары. Але і не гэта вылучала яе сярод усіх астатніх. Галоўнай была ўсмешка. Яе цяжка ўявіць, калі не пабачыш: нешта асаблівае ў лініі вуснаў, твару, вачэй. Здавалася, яна ўся выпраменьвала гэтую ўсмешку, якая і асвятляла фотаздымак.
Гэта яна? спытала я.
Так.
Вельмі прыгожая.
Яна дзіўная, раптам сказаў ён.
Усе людзі чымсьці незвычайныя.
Не, яна менавіта дзіўная. Вы пераканаецеся самі, калі знойдзеце яе. Яна як птушка.
Што ж, тады гэта сапраўды мая праца. Шукаць птушак. Шукаць котак.
Ён усміхнуўся, паціснуў плячыма і сышоў, трохі горбячыся, як усе людзі высокага росту.
Так я апынулася ў Вільнюсе, каб адшукаць гэтую дзіўную дзяўчыну чыёсьці чужое каханне.
За што толькі людзі не плацяць грошы Зрэшты, бывае і так, што, перабіраючы ў памяці эпізоды жыцця, раптам разумееш, што важней за ўсё на свеце для цябе якая-небудзь старэнькая запальнічка, падораная дзесяць гадоў назад падораная яшчэ і зараз любімай рукой
Так разважаючы, я выйшла з платформы ў горад. Мусіць, гэтак думаючы я імкнулася ўцячы ад таго, што можа зараз адбыцца ў маёй уласнай памяці, калі я ўбачу так, зноў убачу гэты горад
На імгненне я заплюшчыла вочы, рыхтуючыся да знакавай сустрэчы. Цікава, што змянілася тут за некалькі гадоў? І ці гатовая я ўбачыць гэтыя змены?
Секунда, другая, трэцяя
Што ж, як у дзяцінстве на лік тры. І я адкрыла вочы.
Не, нічога, нічога тут не змянілася на гэтай старой прывакзальнай плошчы. Тыя ж белачырвоныя тралейбусы, прыпынак на тым жа месцы, тыя ж кіёскі стаяць, прыціснуўшыся да шэрых дамоў, і з тых жа самых дрэў сыплецца, зрывае мае восеньскім ветрам, жоўтае лісце
«Ну прывітанне, стары горад» у думках гавару я. Як усе, каго не пакідае надзея, што гарады, хоць на некалькі гадоў вызначыўшыя твой лёс, памятаюць пра цябе. Можа, таму, што і мы таксама помнім іх.