Гэта было даўно. Але я так думала, калі апынулася далёка. А калі я тут зараз стаю ў гэтым панадворку сярод сонечна-жоўтай вільнюскай восені, мне здаецца: нічога не заканчвалася. Зараз адчыніцца акно і знаёмы голас крыкне:
Polauke! (Пачакай!) І я чакаю. Гляджу на старыя зялёнажоўтыя дрэвы, на кветнічак ля аркі, праз якую бачна, як праязджаюць тралейбусы; уверх на кроны высокіх клёнаў, на старыя вежы замка ўдалечыні, у сонцы; уніз на сухі дыван лісця ў агароджы суседняга жоўтага, як восень, дома. Стаю і чакаю, хоць чакаць мне няма чаго. Але мне не сумна, мне дзіўна цёпла: гэта было І гэта засталося у светлай, як восень, памяці
Выявы прыходзяць і сыходзяць. Жыццё застаецца. Прымай яго не прымай яно застаецца такім, якое яно ёсць, а не якім яго жадаем бачыць мы
Я сумую, мне балюча, і ўсё ж я разумею, што ніколі не вярнуся і не вярну тое, што страчана назаўжды. А гэты чалавек хоча вярнуцца. І я павінна яму ў гэтым дапамагчы. І зараз, у гэтым маленькім панадворку ўспамінаў, мне раптам стала шкада яго, майго моцнага працадаўцу. Мне ўпершыню стала шкада яго і я сапраўды задумалася, што ж мне зрабіць, каб дапамагчы яму.
Лёгкі жоўты лісток, сарваўшыся з галінкі, даверліва ўпаў мне на руку, і яго цёплае святло быццам азарыла мяне.
Я прайду па гэтых мясцінах, паспрабую стаць ёю, сыграю яе, і ў выніку зразумею яе, а значыць, змагу зразумець і тое, дзе ж яна можа быць. Для гэтага мне прыйдзецца самой прачытаць гэты зялёны нататнік, перайсці мяжу прыстойнасці і даверу. Аднак калі я надумалася сыграць яе мне трэба гэта зрабіць
Я вярнулася ў парк, прысела на лаўку і пачала чытаць.
«Спачатку бессань, а потым страшная стомленасць пачалі адольваць мяне. Днём яшчэ было нічога, а вось да ночы паднімалася тэмпература. Я ляжаў і спрабаваў заснуць, але нічога не атрымлівалася. Не дапамагалі і таблеткі. Галава гудзела, цела станавілася ватовым, я ляжаў і глядзеў у акно на хутка цямнеючае зімовае неба ў бездапаможных водблісках ліхтароў. Я саслабеў і быў ні на што не здатны. І нават асцерагаўся, што псіхіка мая парушана І тады зявілася гэтая ідэя напісаць пра яе усё пра яе, усё, што я памятаў. Мне так было лягчэй, а яшчэ, мусіць, я вельмі хацеў, каб яна не сыходзіла ад мяне. Таму што я ведаў: такой, як яна, больш няма ў гэтым вялікім і варяцкім свеце. І калі яна знікне з маіх думак, я звалюся ў пустэчу цёмны і страшны калодзеж адзіноты і адчаю. Я звалюся туды і тады памру ўнутры, стану хадзячым трупам.
Так я пачаў збіраць свае ўспаміны. Можа, гэта выратавала мяне ад хваробы або ўтрапёнасці
Такім чынам, я сустрэў яе тады, калі яна яшчэ не ведала ўсёй улады сваёй прыгажосці, дадзенай ёй прыродай.
Гэта адбылося, як я цяпер разумею, даволі звычайна: папулярны рэстаранчык на ўскраіне Вільнюса. Сябры жадалі паказаць мне каларыт краіны: мясцовыя стравы, танцы, песні. Я прыехаў у камандзіроўку, звычайны рэпарцёр не без некаторай славы, але і без пачатковага рамантызму. Я паспеў пастарэць душой, што сведчыць аб некаторым стажы ў гэтай працы. Не, я не стаў чэрствым, хутчэй папоўніў шэрагі самых няшчасных рамантыкаў гэтага свету. Журналісты здаюцца чэрствымі, але на самай справе яны не такія: яны мараць і адчуваюць, можа, нават глыбей, чым усе, таму што ведаюць жыццё, а значыць, ведаюць, што нашы мары нязбытныя. Або будзем літасцівей лічаць, што ёсць адзіндва шанцы на тысячу, што мары спраўджваюцца. У парадку выключэння.
Праўда пра жыццё не праходзіць бясследна. Але ўсе ж мы горача жадаем хаця б выключэнняў, таму што ведаем: менавіта яны, гэтыя выключэнні, выратуюць свет і не дадуць яму памерці.
Магчыма, са мной здарылася нешта накшталт нешта з гэтых выключэнняў.
Зрэшты, нішто гэтаму не спрыяла: я нудзіўся, ветліва ківаючы галавой і ўсміхаючыся сваім спадарожнікам, якія намагаліся дагадзіць мне. Толькі мне ўсё гэта было чужым: песні, танцы, гутаркі за спінай на не сваёй мове.
Усё спляталася ў рознакаляровыя яркія малюначкі, і можна было сказаць, што мы проста добра бавілі час. А можа, я тады ўнутры чакаў Не ведаю. Шкада, што я не памятаю да таго моманту, калі да нас прыскокнула гэтая дзіўная кампанія некалькі дзяўчат і амаль ушчэнт пяны хлопец.
Колькі мужчын нудзяцца адны!.. Айя-яй! ігрыва завуркатала пухленькая брунетка.
Самы галоўны з дэлегацыі адразу ж ускочыў.
Дзяўчаты, пакіньце нас у супакоі! Гэта журналіст з іншай краіны. Ганаровы госць, што ён падумае! і яшчэ дадаў па-літоўску. Нешта не вельмі прыемнае.
Зрэшты, я таксама не прэч быў ад іх адвязацца, але, вядома, больш ветліва. Я азірнуўся і раптам убачыў яе. Не ведаю, што на мяне найшло: мы глядзелі адно на аднаго, а можа, гэта толькі я глядзеў
Раптам, нечакана нават для сябе, я падхапіў яе і закружыў у танцы.
Адпусці мяне! яна рванулася прэч, але я дужа трымаў яе. Адпусці мяне! паўтарыла яна, і голас у яе быў хрыплаваты, з акцэнтам. Там дзве дзяўчыны, ідзі да іх.
Я табе не спадабаўся?
Не ведаю.
Тады чаму?
А я занятая.
З гэтым пяным хлопцам? я пагардліва ўсміхнуўся. Ён нават не зможа цябе дадому праводзіць, не тое што танчыць. Хутчэй табе прыйдзецца цягнуць яго з рэстарана.
І тут я злавіў яе погляд цвёрды, моцны, нават фанатычны погляд, і мая ўсмешка чамусьці знікла.
Не турбуйся, ён возьме таксі. Але я не здаваўся.
Гэй, ты возьмеш таксі? крыкнуў я хлопцу.
Ён паглядзеў на мяне пянымі, нейкімі бездапаможнымі вачыма.
Не, у мяне няма грошай
А як жа твая дама? Зараз жа позна.
Дама?.. Якая дама?.. А Дабярэцца. На таксі не дам грошай.
А ты не джэнтльмен! зедліва сказаў я і звярнуўся да яе: Ён не жадае даць табе грошай на таксі. Вось тып!
Тады ты дасі мне грошай! упэўнена сказала яна і паглядзела мне ў вочы. Ты ж дасі мне грошай?
І я пад гэтым поглядам, нібы дрэсіраваны ўдаў, палез у кішэнь і дастаў папернік. Яна не зводзіла з мяне засяроджанага погляду, быццам я сапраўды быў ёй нешта павінен, і яна сачыла, каб я яе не абдурыў.
Хопіць?..
Хопіць, упэўнена сказала яна і нядбайна кінула купюры ў сваю мініяцюрную сумачку.
А потым махнула рукой хлопцу:
Кяйстус, пайшлі!..
Але ён не рухаўся. Тады яна сама падышла да яго, падцягнула, каб ён стаў на ногі, і так павяла да выхаду. А я назіраў за гэтым усім, як дурань. Ля дзвярэй яна азірнулася:
Арэвуар, джэнтльмен! Паслала мне лёгкі паветраны пацалунак і знікла.
Не ведаю, што гэта было, падзяка або насмешка. Здаецца, у той вечар я моцна напіўся.
А вось раніцай, наглытаўшыся аспірыну, кінуўся тэлефанаваць у агенцтва таксі. Я знайшоў яе, заплаціўшы таксісту кругленькую суму.
Знайшоў і стаў назіраць за ёй. Неўзабаве я вывучыў яе нескладаны распарадак: раней пяці вечара яна не зяўлялася на вуліцы. Я часам блукаў услед за ёй. Часцяком яна спынялася каля вельмі смешнага дзядка прадаўца шчасця і купляла ў яго яркія шары або пра штосьці гаварыла, а часам і смяялася разам з ім.
Нарэшце я наважыўся спыніў яе недалёка ад парку. Яна пазнала мяне. Нахмурыла бровы і строга спытала:
Што ты хочаш?
Я збянтэжыўся, не ведаў з чаго пачаць праўды або хлусні.
Ну?
Яна не давала мне падумаць.
Усяго толькі хачу папрасіць у цябе прабачэння, што я адчуў: пачынаю мямліць. Раней за мною такога не назіралася.
Прабачэння яна ўсміхнулася. Ты вельмі ветлівы. Ведаеш, усе ветлівыя такія сумныя.
Я разгубіўся ад гэтых слоў. А вось яна спакойна глядзела на мяне.
Вочы ў яе былі прыгожыя, ясныя і строгія.
Відаць, ты хацеў папрасіць прабачэння?
Ттак
Тады прасі. Ну што ты стаіш, як балван! Прасі! яна ўсміхнулася.
Прабач, што быў няветлівы.
Усё?
Я толькі хацеў пазнаёміцца. Як вас завуць?
Яе звалі Эстэль. Бацькі прыдумалі ёй зусім французскае імя. Яна дала мне свой нумар тэлефона лёгка і проста. Я, акрылены, тэлефанаваў, але вось толькі ніхто не падыходзіў да тэлефона. Без усякай надзеі я патэлефанаваў у апошні раз перад адездам. І яна падняла трубку. Я сказаў, што зязджаю, мая камандзіроўка скончылася.
А калі ты зязджаеш?
Праз гадзіну.
Я прыеду цябе праводзіць, сурёзна заявіла яна.
Гэтага я не чакаў. Не схлушу, калі скажу, што мне было прыемна. Слабы агеньчык надзеі загарэўся ў маёй душы.
І яна прыехала на вакзал за дзесяць хвілін да адпраўлення майго цягніка. Прыехала, як абяцала.
Цябе не было ў горадзе? асцярожна спытаў я. Ніхто не падыходзіў да тэлефона. Мне так хацелася пагаварыць з табой. Мне было вельмі цяжка без цябе.
Ты думаеш, усім лёгка? Усім цяжка. І мне. Погляд яе раптам стаў далёкім і бляклым, нібы хтосьці ў цемры загасіў апошнюю лямпу.
Прабач, я нешта не тое сказаў. Дзякуй, што прыйшла мяне праводзіць.
Калі ласка. Яна паціснула плячыма.
Я не ведаў, пра што яшчэ ёй казаць. Бездапаможна аглядаючыся вакол, я ўздыхнуў і сказаў банальнасць:
Восень прыйшла.