Анка Упала
На заснежаны востраў
«Känna tiden som passerar[1]»
Фота Алена Казлова
© Алена Казлова, 2017
© ІП Янушкевіч А.М., 2017
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2017
І
Электрычка да Стакгольма
1
Паміж ранішнім зімовым сонцам і вокнамі цягніка, які вязе мяне ў горад, дзе я нарадзілася, праносіцца гіганцкая, уровень з дрэвамі, срэбная ліса, шырокі хвост паралельна спіне. Кончыкі паўсцінак ззяюць у кантравым святле.
У плацкартным купэ я займаю ніжнюю паліцу, больш тут нікога няма. Абапёршыся на заплечнік і закінуўшы нагу на нагу, сузіраю бег светлавых плямаў за шыбамі.
Я вярнулася ў Беларусь месяц таму і яшчэ не да канца прызвычаілася, што я цяпер зноў тут, а тыя, з кім я прабавіла тры месяцы, засталіся ў іншай бурбалцы жыцця. Паміж намі павісла маўчанне.
Згадваю той вечар, калі мы ўтрох блукалі па стакгольмскіх вуліцах і я пачула, як разважлівая Тунтэматон, пацвельваючы з меланхалічнага настрою нашай малодшай прыяцелькі, сказала:
Жыццё як электрычка, так, Фартун?
Я прапусціла папярэднюю частку размовы і таму зацікаўлена спытала:
Чаму? Чаму жыццё як электрычка?
Ідзе хутка!
2
У Яблычны горад я прыехала напрыканцы лета, каб удасканальваць сваю шведскую мову ў школе для дарослых.
Сустрэў мяне тутэйшы настаўнік гісторыі і матэматыкі барадаты балбатун Увэ, які выдаў мне ключы ад пакоя і троху павадзіў па мястэчку. Увэ ані разу не перайшоў са мной на англійскую мову. Вось так адразу кінула мяне ў гутарковую шведскую, як шчанючка ў ваду. Пазней высветліцца, што мне не так і проста разумець Увэ. Але пры першай сустрэчы нейкім чынам, відаць, ад стрэсу, я разумела амаль усё, што казалі ён і мілая рэцэпцыяністка Сара з пірсінгам і рукамі ў татухах, якая на маю просьбу прынесла з кухні кантэйнер з абедам.
Мне нязвыкла думаць, што я тут надоўга. У інтэрнат амаль ніхто яшчэ не заехаў. Маёй суседкі па пакоі пакуль таксама няма, я з хваляваннем чакаю яе прыезду.
Раніцай наступнага дня я крыху прагулялася па ваколіцах. У траве поўзаюць буйныя вінаградныя смаўжы са светлымі ракавінамі. Попаўзні скачуць па таўшчэзных дубах ля Стурагордэна, аднаго са школьных карпусоў, дзе на другім паверсе месціцца кухня і абедзенная заля, а на першым рэцэпцыя і кабінет рэктаркі. Каб трапіць да Стурагордэна, трэба ўзняцца на самы верх высокага пагорка, на якім стаяць школьныя будынкі. Я ажно ўзмакрэла, караскаючыся да рэцэпцыі з чамаданам і заплечнікам. Той корпус, куды пасялілі мяне, Стары Вэстэргордэн ніжэй, ля дарогі і аўтобуснага прыпынка.
У Вэстэргордэне шмат дзвярэй і лесвіцаў, у якіх я блытаюся, забываю дзе і што, як сюды ўваходзіць і адсюль выходзіць. Учора заблукала і замест свайго пакоя ўварвалася да нейкай дзяўчыны ў бялізне. А сёння, калі я ляжала на ложку, да мяне раптоўна зайшоў тэхнічны супрацоўнік, страшна сумеўся і выбачаўся.
Возера, чаратовыя берагі якога добра відаць з вокнаў майго пакоя, гэта Мэларэн. Яно агромністае, але з-за няправільнай формы з мноствам вузкіх заліваў такім не падаецца. Па ім раскіданая процьма астравоў, некалькі ляжаць тут непадалёк.
На возеры жывуць ныральніцы чомгі і лыскі. Падчас прагулянкі я звыкла лічыла, як надоўга яны затрымліваюць дыханне, даўшы нырца. Чарада гусей праляцела над сваім адлюстраваннем. Ля берага гайдалася ў вадзе вялікая мёртвая птушка.
3
Я на нервах: прыехала мая суседка. Адразу мне зразумела, што мы вельмі розныя. У суседкі шмат рэчаў, толькі аднаго абутку асобны вялікі чамадан. Боты ў яе на высокіх абцасах з залатымі спражкамі.
Увэ крыху расказваў мне пра маю суседку, ён памятаў яе з уступнага сумоўя. Завуць яе Мацільда, яна мясцовая, працавала ў кол-цэнтры і любіць падарожнічаць. Мацільда будзе давучвацца па праграме сярэдняй школы.
Мне падаецца, яна, як і я, збянтэжаная сціпласцю інтэрнацкіх умоў і адсутнасцю прыватнай прасторы. Напэўна, і мной як суседкай. Калі яна ўвайшла, я сядзела на ложку непрыбраная, у чорных спартыўных штанах, даўгавязая светлавалосая кудлатая чужынка. Мацільда нашмат маладзейшая за мяне, хоць з-за густа пакладзенай касметыкі гэтага адразу і не зразумееш. Ёй усяго дваццаць, а мне трыццаць пяць. Я так разгубілася пры яе зяўленні, што ледзь не забыла ўсе шведскія словы. Але так-сяк прадставілася, прапанавала дапамагчы зацягнуць яе торбы з вуліцы. Мая дапамога не спатрэбілася, суседка прыехала з сямёй: мамай, татам і малодшай сястрой яны дапамаглі з рэчамі.
Мацільда прыдумала пераставіць кніжную шафу паміж нашымі ложкамі так, каб не замінаць адна адной ноччу. Яе мама сказала, што мая новая суседка позна кладзецца спаць. Зрэшты, потым вырашылі шафу не рухаць.
4
На агульным зборы і сустрэчы з куратарамі груп я была ў адчаі, бо не разумела амаль нічога з таго, што казалі па арганізацыйных пытаннях: як будзем вучыцца, дзе займацца. Мая шведская напраўду яшчэ слабая. На сустрэчу з куратарамі ў памяшканні былой царквы на тэрыторыі школы я трапіла толькі таму, што ўвязалася за Мацільдай і яе новай прыяцелькай, якую яна, мусіць, завяла на ўчарашняй вечарыне знаёмстваў у Стурагордэне. А я вечарыну прапусціла, бо не ведала пра яе.
Нарэшце я сустрэлася са сваёй куратаркай Мартай, з якой дагэтуль мы трымалі сувязь па электроннай пошце. Гэта элегантная, падцягнутая жанчына гадоў шасцідзесяці з разумным і жывым позіркам. У Марты я вырашыла ўдакладніць усё, што не зразумела: куды хоць ісці пасля абеду, у які кабінет. З тым самым пытаннем да нас падышла дзяўчына з Расіі. Яе завуць Ніна, і яна таксама амаль нічога не зразумела. Яе прозвішча падчас пераклічкі я не распазнала як рускае, бо, калі яго называлі, няправільна паставілі націск. Мы з ёй былі радыя знайсці адна адну. З краін былога Саюза больш мы тут пакуль нікога не заўважылі. У абед, прынамсі, першыя дні, шведы гуртуюцца са шведамі, арабскамоўныя з арабскамоўнымі, у нас з Нінай супольнасць з двух чалавек. Ніна на год малодшая за мяне, па адукацыі яна эканамістка, скончыла ўніверсітэт у Расіі. Мая новая знаёмая ездзіць на заняткі з суседняга мястэчка Эмчопінга, дзе жыве з васьмігадовай дачкой і братам.
Вучыцца мы будзем на курсе, што называецца агульным, у групе Шведская як замежная мова. Разам з намі ў групе дзве жанчыны і юнак з Сірыі, па адной вучаніцы з Японіі і Афганістана і хлопец з Кітая. Праз пару тыдняў да нас мусіць далучыцца яшчэ адна студэнтка. Усе, апроч мяне, праходзілі сумоўе, каб паступіць, я ў школе адзіная стыпендыятка.
Шмат чаго на занятках я не разумею, але, дзякуй богу, галоўнае, што адбываецца, цямлю.
Са мной на паверсе жывуць адныя юнакі і дзяўчаты са Швецыі. Яны ўжо перазнаёміліся, і я адчуваю з імі дыстанцыю. Напэўна, праз узрост і культурную іншасць, хаця, можа, і праз мову. З дарослымі, якія працуюць у школе, і з іншымі замежніцамі я пачуваюся значна свабодней.
У першы тыдзень усе, хто жывуць на нашым паверсе, сабраліся на кухні на арганізацыйную сустрэчу. Абмеркавалі дзяжурствы па паверсе і расклад на карыстанне пральнай машынай. Выглядае, быццам мы добра да ўсяго дамовіліся.
5
У школе знайшліся яшчэ двое з краін былога Саюза, якія гавораць па-руску: Фіруз і Эвеліна. Яны пара, абое паспелі павучыцца па некалькі гадоў у шведскай гімназіі, ім абаім каля дваццаці гадоў. Цяпер у гэткіх жа групах, як Мацільдзіна, яны дабіраюць балы па курсе сярэдняй школы.
Эвеліна паходзіць з Татарстана, у межах агульнага курса яна вучыцца на так званай лініі фатаграфіі. У школе ўсе яе ведаюць па зялёных валасах.
Фіруз прабавіў дзяцінства ў Маскве, а пра паходжанне сваё маўчыць. Ён збіраецца быць айцішнікам, дапамог мне крэкнуць софт на маім нэтбуку. Цяпер тэкставы рэдактар не зможа ганьбіць мяне чырвонай палоскай з патрабаваннем яго зарэгістраваць.
Фіруз саромеецца свайго імя і хацеў бы яго змяніць.
А якое ты хацеў бы імя? пытаецца Эвеліна. Мне тваё падабаецца!
Фіруз не кажа якое. Мне чамусьці здаецца, што вытанчанаму Фірузу пасавала б французскае імя. Але мяркую, ён хоча шведскае.
Я спытала ў Эвеліны, як доўга ў яе былі цяжкасці з гаварэннем па-шведску і разуменнем мовы. Яна адказала: Першыя тры гады, і дадала, што дагэтуль кепска разумее гаворку шведскіх адналетак, перасыпаную слэнгам, з якой і я, вядома, не даю рады. Відаць, я яшчэ няблага трымаюся, з улікам таго, што досведу гаварэння не маю амаль ніякага.
6
Стаіць пагода, адно што ля вады гуляе моцны вецер. Паводле прагнозу надворя плюс дваццаць тры градусы, але на сонцы адчуваецца ўсе дваццаць восем. Сонца такое яркае, што стамляюцца вочы.
У пажонднай кампаніі дзвюх дзікіх качак на прычале насупраць школы я, што апантаная, вучу па тэлефонным дадатку новыя словы, бо адчуваю моцную патрэбу як найхутчэй перайсці ў шведскай мове з дурніц у разумніцы.
Усе дні, што я тут, бераг быў даволі бязлюдны, а тут раптам заўважаю ідзе пара гадоў сямідзесяці. Відаць, выйшлі з адной з віл перад школай. Ён у белым купальным халаце. Я пазіраю на іх і вітаюся, бо, прынамсі, у школе прынята вітацца. Але мужчына з падазрэннем свідруе мяне позіркам. Прычал шырокі, я сяджу на ім злева, а тыя людзі моўчкі кіруюцца направа, туды, дзе стаяць два сталы з лавамі. Тым не менш сходы ў ваду з майго боку. Дзявацца няма куды, распрануўшыся воддаль, у ваду яны спускаюцца каля мяне.