Місіс Сэсіл Форэстэр задуменна паўтарыў Холмс. Так, аднойчы я змог быць ёй карысным, але калі правільна помню, справа была зусім нескладанай.
Яна б з вамі не пагадзілася. Але наўрад ці вы скажаце тое самае пра мой выпадак. Нельга ўявіць нічога больш неверагоднага і невытлумачальнага, чым сітуацыя, у якой я аказалася.
Холмс пацёр рукі, і яго вочы заблішчэлі. З выразам найглыбейшай засяроджанасці на вытачаным ястрабіным твары ён адкінуўся на спінку фатэля.
Раскажыце сваю гісторыю, сказаў ён рашучым дзелавым тонам.
Я адчуў сябе няёмка і падняўся з крэсла:
Спадзяюся, вы мне прабачыце
На маё здзіўленне, маладая лэдзі выцягнула да мяне руку ў пальчатцы і паспрабавала спыніць:
Калі ваш сябар ласкава застанецца, ён зробіць мне неацэнную паслугу.
Я зноў сеў на крэсла.
Кажучы каротка, пачала яна, рэч вось у чым. Мой бацька служыў афіцэрам у індыйскім палку, і калі я была дзіцем, адправіў мяне на радзіму. Мая маці памерла, родных у Англіі ў нас не было, аднак мяне размясцілі ў адным прыемным пансіёне ў Эдынбургу, дзе я жыла да сямнаццаці гадоў. У 1878 годзе мой бацька, які даслужыўся да старшага капітана палка, атрымаў дванаццаць месяцаў адпачынку і прыехаў у Англію. Ён тэлеграфаваў з Лондана, што шчасліва скончыў плаванне і чакае мяне ў гатэлі «Лэнхэм». Я добра помню тую тэлеграму: кожнае слова ў ёй дыхала дабрынёй і любоўю. Прыехаўшы ў Лондан, я адразу адправілася ў «Лэнхэм», дзе даведалася, што капітан Морстэн і праўда спыніўся там, але мінулай ноччу выйшаў і дагэтуль не вярнуўся. Цэлы дзень я чакала ад яго хоць якіх вестак. Вечарам, згодна з парадай адміністратара гатэля, я звярнулася ў паліцыю, і наступным ранкам мы ва ўсіх газетах далі пра капітана абвестку. Але пошукі не мелі плёну з таго дня я пра свайго няшчаснага бацьку нічога не чула. Ён вярнуўся дадому, поўны надзеяў спакойна адпачыць, а замест гэтага
Яна прыціснула руку да горла, і яе аповед перарвала здушанае рыданне.
Дата? спытаў Холмс, разгортваючы нататнік.
Ён знік трэцяга снежня 1878-га каля дзесяці гадоў таму.
Што з яго рэчамі?
Засталіся ў гатэлі. Але сярод іх не было, што магло б навесці на след, трохі адзення, некалькі кніг і мноства дзівосных рэчаў з Андаманскіх астравоў*. Ён быў адным з афіцэраў, што ахоўвалі там зняволеных.
У яго былі тут нейкія сябры?
Адзіны, пра каго я ведаю, гэта маёр Шолта, які служыў з ім у трыццаць чацвёртым бамбейскім пяхотным палку. Маёр выйшаў у адстаўку крыху раней і жыў на той момант у Апэр-Норвудзе. Безумоўна, мы з ім звязаліся, але ён не ведаў нават, што яго аднапалчанін вярнуўся ў Англію.
Вельмі заблытаная справа, зазначыў Холмс.
Але да самага дзіўнага мы яшчэ не дайшлі! Каля шасці гадоў таму 4 траўня 1882 году, калі быць дакладнай, у «Таймс» зявілася абвестка, дзе ў інтарэсах міс Мэры Морстэн прасілі паведаміць яе адрас. Аднак ні аўтар абвесткі, ні ягоны адрас пазначаныя не былі. Тады я акурат пачала працаваць гувернанткай у сямі місіс Сэсіл Форэстэр. Яна параіла мне надрукаваць свой адрас у калонцы абвестак. У той жа дзень мне з пошты прынеслі невялікую кардонку, дзе я знайшла буйную прыўкрасную перліну. І ніякай цыдулкі! З таго часу я кожны год у адзін і той жа дзень атрымліваю такую самую пасылку і ніводнай згадкі пра адрасанта! Знаўца, які агледзеў перліны, сказаў, што гэта вельмі рэдкі і каштоўны гатунак. Яны надзвычай прыгожыя, можаце самі ўпэўніцца.
З гэтымі словамі яна адчыніла плоскую скрынку і паказала мне шэсць самых прыгожых перлін, якія я толькі бачыў.
Вашая гісторыя вельмі цікавая, сказаў Шэрлак Холмс. Магчыма, з вамі адбылося штосьці яшчэ?
Так, і акурат сёння. Вось чаму я прыйшла сюды. Ранкам я атрымала ліст мабыць, вам лепей прачытаць яго самому.
Дзякуй, сказаў Холмс, і канверт таксама, калі ласка. Паштовая марка лонданская, Паўднёвы Захад. Дата 7 ліпеня. Хм Адбітак пальца ў кутку магчыма, паштальёна. Папера найвышэйшай якасці. Канверт шэсць пенсаў за пачак. Грунтоўнае стаўленне да карэспандэнцыі Але ніякага адрасу.
«Будзьце сёння а сёмай ля трэцяй левай калоны тэатра «Ліцэум». Калі баіцеся, можаце ўзяць з сабой двух сяброў. Вас пакрыўдзілі, і справядлівасць трэба ўзнавіць. Не прыводзьце з сабой паліцыю, інакш усё будзе марна. Ваш невядомы сябар».
Што ж, вельмі нават някепская загадка. І што вы, міс Морстэн, збіраецеся рабіць?
Вось пра гэта я і хацела з вамі параіцца.
Што ж, вельмі нават някепская загадка. І што вы, міс Морстэн, збіраецеся рабіць?
Вось пра гэта я і хацела з вамі параіцца.
Тады з вамі пойдзем мы і я, і так, доктар Ўотсан. Ён менавіта той, хто нам патрэбны. У пасланні гаворыцца пра двух сяброў, а мы з доктарам ужо працавалі разам.
Але ці пагодзіцца доктар Ўотсан? спытала госця. У яе голасе і выразе твару чыталася мальба.
Быць вам карысным, палка адказаў я, гэта вялікі гонар і шчасце.
Вы абодва вельмі добрыя, сказала яна. Я вяду самотнае жыццё, і ў мяне няма сяброў, да якіх можна звярнуцца. Калі я прыйду сюды а шостай, спадзяюся, гэта будзе зручна?
Галоўнае не спазніцеся, адказаў Холмс. Аднак ёсць яшчэ адно пытанне. Почырк у лісце супадае з почыркам, якім напісаны адрас на кардонках з-пад перлін?
Яны ў мяне пры сабе, прамовіла госця, падаючы нам паўтузіна аркушаў.
Вы проста ўзорны кліент. У вас цудоўна працуе інтуіцыя. Дазвольце, калі ласка, зірнуць, ён расклаў на стале паперы, хутка агледзеў кожную з іх і ўрэшце сказаў: Усюды, апроч ліста, почырк падроблены, але напісаў гэта, без сумневу, адзін чалавек. Звярніце ўвагу на абсалютна неразборлівую літару «э» і на гэты кручок літару «с». Яны дакладна напісаныя адной рукой. Не хачу абуджаць у вас заўчасныя надзеі, міс Морстэн, але ці не нагадвае гэты почырк руку вашага бацькі?
Зусім не.
Я так і думаў. Тады ўбачымся а шостай. І прашу вас пакінуць мне гэтыя паперы. Магчыма, я паразважаю над вашай справай цяпер усяго палова чацвёртай. Да пабачэння!
Да пабачэння! сказала нашая наведніца, схавала за пазухай скрынку з перлінамі і, зірнуўшы на нас па чарзе сваім чыстым добрым позіркам, выйшла з пакоя.
Стоячы ля акна, я назіраў, як яна імкліва ідзе вуліцай, пакуль шэры капялюшык і белае пёрка не зніклі ў змрочным натоўпе.
Якая прывабная жанчына! усклікнуў я, паварочваючыся да свайго кампаньёна.
Ён зноў запаліў люльку, заплюшчыў вочы і адкінуўся на спінку фатэля.
Прывабная? абыякава спытаў ён. Я не заўважыў.
Вы проста нейкі аўтамат! усклікнуў я. Сапраўдная лічыльная машына! Мне часам здаецца, што ў вас зусім няма душы!
Холмс лагодна ўсміхнуўся.
Бо гэта самае важнае, усклікнуў ён, не дазваляць, каб пэўныя якасці асобы ўплывалі на тваё меркаванне! Кліент для мяне не больш як складнік праблемы, яе фактар. Эмоцыі супярэчаць чыстаму розуму. Паверце, самую прывабную жанчыну, якую я бачыў, павесілі за атручванне трох дзяцей дзеля іх страхоўкі, а самы агідны сярод маіх знаёмых дабрачынец, які ахвяраваў каля чвэрці мільёна на лонданскую беднату.
Аднак у нашым выпадку
Для мяне не існуе выключэнняў. Выключэнне абвяргае правіла. Ці даводзілася вам калі-небудзь вывучаць характар па почырку? Што вы думаеце пра гэтага спадара?
Почырк выразны і правільны, адказаў я. Гэта чалавек справы і з моцным характарам.
Холмс пакачаў галавой.
Зірніце на літары, сказаў ён. Яны амаль не вылучаюцца сярод астатніх: рукапісную «а» можна пераблытаць з «о», а «р» з «п». Людзі з моцным характарам заўсёды вылучаюць высокія літары, якім бы неразборлівым ні быў іх почырк. Літара «к» нашага адрасанта сведчыць пра няўстойлівасць, а вялікія літары пра пачуццё ўласнай годнасці. Але мне трэба ісці мушу высветліць пару рэчаў. Дазвольце парэкамендаваць вам гэтую кнігу, «Пакутніцтва чалавека» Ўінвуда Рыда* адзін з найлепшых у свеце твораў. Праз гадзінку я вярнуся.
Я сеў ля акна з кнігай у руках, але думкі мае луналі далёка ад смелых разважанняў аўтара. Яны круціліся вакол нашай ранішняй госці яе ўсмешак, глыбокага голасу і дзіўнай таямніцы, што прынесла ў яе жыццё неспакой. Калі на момант знікнення бацькі ёй было сямнаццаць, значыць, цяпер дваццаць сем цудоўны ўзрост, калі маладосць, трохі выцверажаная досведам, губляе сваю самаўпэўненасць. Так я сядзеў і летуценіў, пакуль у маю галаву не пачалі закрадацца небяспечныя думкі, пасля чаго я паспешліва перасеў за стол і люта накінуўся на нядаўні трактат па паталогіі. Хто я такі? Як магу я, сціплы ваенны доктар з ненадзейным здароўем і яшчэ больш ненадзейным банкаўскім рахункам, нават думаць пра такое? Яна толькі складнік праблемы, яе фактар і не больш. Калі будучыня не абяцае мне нічога добрага, варта сустрэць яе як мужчына і не расквечваць падманнымі гульнямі ўяўлення.
Раздзел 3. У пошуках рашэння
Калі Холмс вярнуўся, была палова шостай. Ён быў радасны, ажыўлены і рваўся ў бой такі настрой зазвычай прыходзіў на змену яго найзмрачнейшай прыгнечанасці.