Згадаўшы маці, Васіль пракаўтнуў халодны камяк, што знянацку падступіў да горла, рашуча пашыбаваў па полі туды, дзе стаяў шыхт высокіх бярэзін, на якіх трывожна гарлалі гракі, і дзе бегла вясковая праселіца.
Машыны па той праселіцы ездзілі зрэдку, але Васілю пашанцавала. Не паспеў узысці на ўзбочыну, як з-за павароткі выехала, уздымаючы страшэнную пылюку, «лятучка» тэхдапамогі.
Ён са стогнам залез у навылёт прапыленую кабінку, кіўнуў на знак падзякі маладому кіроўцу.
Настрою не было. Панурыўшы голаў, Васіль невідушча глядзеў на дарогу і слухаў выццё рухавіка то жаласлівае на падёме, то абуранае, калі машына каціла з гары. Нечакана рука намацала цупкія даляры ў кішэні, і добры настрой вомігам апанаваў душу.
«Ох і напюся я сёння», бязгучна прашаптаў пасажыр і ўжо вясёлымі вачыма зірнуў на кіроўцу. Той у адказ падміргнуў, запытальна тузануў падбароддзем, паказваючы на вышыванку.
Што гэта ў вас за прыкід?
Канцэрт даем для працаўнікоў вёскі, ды баян дома забыў, прамовіў Васіль і далей, аж да самага горада, яны ехалі моўчкі.
Помнік літары «Ў»
Раніцай мяне, як заўсёды, абуджае ляскатанне лыжкі аб місу. Гэта бацька есць крупнік. Я пацягваюся і міжволі наструньваю слых.
На кухні гучна тахкаюць ходзікі, а маці, па старой завядзёнцы, распавядае бацьку што цікавага надарылася ў наваколлі.
У Насты карова на цвік наступіла. Прабіла нагу і ў поле не пайшла. Стаіць во ля хаты, да плоту прывязаная. А Музалёў учора так напіўся, што заснуў на лаўцы. Мужыкі ў хату на руках заносілі.
Маці бразгае талеркамі і пасля паўзы пытаецца:
Куды сёння?
На станцыю паедзем. Загадалі літары зрэзаць.
Якія літары?
Жалезныя, з назвай станцыі. Гэтыя зрэжам, а новую шыльду павесім.
Матчын цень, які сюд-туд прабіваецца праз дзвярную пройму ў пакой, застывае ў нерухомасці.
А што ж гэта так прыгожа зрабілі, і на табе прыбіраюць.
Загадалі па ўсёй Віцебскай вобласці старыя надпісы прыбраць і стандартныя павесіць, выгукнуў бацька ўжо дарэшты незадаволеным голасам. Дай ты паесці, далібог.
Ды еш ужо, таксама незадаволена азываецца маці і, уздыхнуўшы, падаецца на двор.
Год таму чыгуначную станцыю, што стаіць на ўскрайку вёскі, цалкам перабудавалі. Раней будынак быў прысадзісты, непрыгожы. А цяпер глядзіцца як на малюнку. І назву зрабілі з цёмнай бляхі: кожная літара на двух жалезных шпянях трымаецца. Называецца станцыя як і вёска Доўжа, і там за літарай «Ў» ластаўкі гняздо зрабілі. І што ж цяпер? Бляшаныя літары адрэжуць і гняздо знішчаць?
Бацька апошнім разам шкрабае лыжкай, выпівае конаўку заўсёднага малака, поўнячы кухню зычнымі глыкамі, і таксама падаецца з хаты. Праз колькі хвілін ягоны «Беларус», чхнуўшы дзеля парадку, лагодна завуркатаў, потым абурана загуў і неўзабаве аціх на другім канцы вуліцы.
Ліпеньскае сонца вісіць амаль над галавою і ладна прыпякае. Усё наўкол занямела: нават конікі змарыліся стракатаць і да часу стаіліся ў траве. Ды што там конікі! Нават пеўняў не чуваць: пашыліся пад кусты і купаюцца ў сухім пыле. І ластаўкі, што лётаюць над станцыяй, таксама не пішчаць. Як я заўважыў, яны ўжо не залятаюць, як раней, у сваё котлішча, якое зляпілі за літарай «Ў». Відаць, птушаняты кагадзе вывеліся, і гэта лагодзіць душу.
Паветра працятае густым пахам чыгункі; пах гэты захрас у носе і ад яго злёгку кружыцца галава і цягне на сон. І толькі пры ветрыку, які раз-пораз павявае ад боку станцыі і лашчыць тонкімі струменямі спіну, свядомасць праясняецца і я прыслухоўваюся, намагаючыся пачуць грукат бацькавага трактара. Але наўкол ціха, і толькі нейкі малады пеўнік каротка і здушана кукарэкнуў непадалёку.
Я ляжу на штабелі прагнілых шпал, якраз насупраць станцыі, падставіўшы спіну гарачым сонечным промням. Ветрык казыча лапаткі, і здаецца, што разам з ветрыкам ляціць і час некуды ў бок жытнёвага поля, што жоўтай плямай раскінулася за чыгункай.
Нечакана густое паветра працінае зумклівы званок, які перабівае заклапочаны вокліч: «Алё!» Вакно дзяжурнай па станцыі разнасцежана, і мне чутна кожнае яе слова.
Не, яшчэ не прыязджалі! гукае дзяжурная дзябёлая цётка ў чырвонай фуражцы. Колькі часу яна маўчыць слухае, відаць, суразмоўніка, потым вытыркаецца з ваконнай проймы і голасна прамаўляе: Едуць!
Цяпер і я чую, як удалечыні стрымана тарахціць бацькаў «Беларус». Вынырнуўшы з-за рогу станцыйнага будынка, трактар з пачэпленым да яго вазком хвацка выязджае на перон і спыняецца. У вазку сядзяць два рамонтнікі ў памаранчавых робах. Бацька не адразу глушыць рухавік штосьці там поркаецца ў кабінцы, і рамонтнікі па чарзе спускаюць на зямлю жалезныя драбіны, «балгарку», электрадрыль і вялізны скрутак кабелю.
Цяпер і я чую, як удалечыні стрымана тарахціць бацькаў «Беларус». Вынырнуўшы з-за рогу станцыйнага будынка, трактар з пачэпленым да яго вазком хвацка выязджае на перон і спыняецца. У вазку сядзяць два рамонтнікі ў памаранчавых робах. Бацька не адразу глушыць рухавік штосьці там поркаецца ў кабінцы, і рамонтнікі па чарзе спускаюць на зямлю жалезныя драбіны, «балгарку», электрадрыль і вялізны скрутак кабелю.
Бацька нарэшце глушыць матор, вылазіць з кабінкі і, прыпальваючы цыгарэту, задзірае голаў.
Так прыгожа глядзіцца людзі стараліся, чаканілі літары а тут: зрэзаць і выкінуць.
Таму што па-беларуску напісана, адгукаецца адзін з рамонтнікаў, Лукашэнка мовы не любіць вось і загадалі зрэзаць.
У нашай вёсцы, дарэчы, адны Лукашэнку страшэнна любяць, другія лаяць. Надоечы два пенсіянера наш сусед Музалёў і кульгавы Міканор, што жыве на выселках нават пабіліся, высвятляючы добры ў нас прэзідэнт ці благі. Пілі самагонку ў Музалёвай хаце і завяліся. Музалёў ляснуў Міканора бутэлькай па галаве, і давялося нават «хуткую» выклікаць. А потым яшчэ і ўчастковы прыязджаў, нейкія паперы пісаў.
Што там гэтыя бляшанкі, уключыўся ў размову другі рамонтнік высокі дзядзька з чырвоным носам: пыхкаючы цыгаркай, дзядзька раскручваў кабель. На Віцебскім вакзале вітражы былі з «Пагоняй». Сонца свеціць і на падлозе каляровыя адбіткі. Прыгожа, як у касцёле. Усё разбілі, а ў вокны шклопакеты ўпіхнулі.
А што за «Пагоня» такая? пытаецца бацька.
Ну ты што, не ведаеш? Рыцар на кані. Пры Шушкевічу на грошах малявалі.
Усё панішчылі, лаецца даўгяла з сінім носам, і дзяжурная па станцыі, што выйшла на перон, незадаволена мармыча: Ну хопіць ужо у руцэ кабета трымае сінюю шыльду. Дзяжурная прыхінула яе да сцяны, прычым дагары нагамі, і я, завярнуўшы галаву, па складах чытаю: «Стан-ци-я Дол-жо».
Хуценька насоўваю кашулю, збіраючыся паглядзець як будуць зразаць літары, але дзяжурная просіць не пачынаць працу, пакуль не пройдзе «дызель», і я зноў прымошчваюся на збуцвелых, цёплых ад сквару шпалах.
«Дызель» заскуголіў гамульцамі, з шумам аддзьмуўся. Некалькі пасажыраў выйшлі мне былі бачны толькі іхныя ногі, цягнік злёгку тузануўся, колы ўсё з большай рашучасцю пакаціліся па рэйках, і не паспеў ад перона адехаць апошні вагон, як наваколле скалануў шалёны віскат. Даўгалыгі дзядзька, залезшы на драбіны, пілаваў «балгаркай» металёвы шпень, шпурляючы долу зіхоткія іскры. Іншым разам пасажыры, што выйшлі з «дызеля», спыніліся б, каб паглядзець што тут робяць рамонтнікі, але цяпер іх усіх як вецер знёс, і ў наваколлі залівіста забрахалі сабакі. Я таксама быў насунуў кашулю, ды, пачуўшы такое, перабраўся на другі бок штабеля, дзе было больш зацішна, і, прытуліўшыся спінай да шпал, стаў утрапёна глядзець на жытнёвае поле і на зубчасты край лесу, што пазначаў далёкі небакрай.
Зрэзаныя літары ляжалі пасярод перону. Усё спрэс пакарабачаныя, і толькі «у нескладовае» выглядала некранальна раўнюткім.
Была Доўжа, стала ДолжО! прамовіў, гучна і грэбліва, даўгалыгі дзядзька. У нас так зроду вёску не называлі.
Дзядзька толькі што прасвідраваў апошнюю свідравіну на тым месцы, дзе павінна была вісець новая шыльда, і спусціўся па драбінах.
Ад старой назвы засталіся абрэзаныя шпяні ды шэрая колка ад спляжанага ластаўчынага гнязда.
Шліфаваць давядзецца. А потым па-новай тынкаваць, прамовіў бацька, пазіраючы на знявечаную сцяну.
Вось куды ідуць народныя грошы, азваўся даўгалыгі, падміргнуў мне вясёлым вокам, і я падхапіў з-пад ягоных ног бляшаную літару «Ў».
А можна ўзяць?
Навошта яна табе? І так увесь двор заваліў хломаздам, выдыхнуў бацька, ды тут даўгяла падаў голас:
Хай бярэ. Помнік зробіць. Літары «Ў». Я тут нядаўна да брата ездзіў, у Полацк. Дык там, у самым цэнтры горада, помнік гэтай літары паставілі. Толькі нейкі злодзей злёгку пашкодзіў.
Помнік літары «Ў» Я застываю ў нерухомасці, ціснучы да грудзіны шурпатую навобмацак бляху. Але ўжо праз імгненне бягу, аберуч трымаючы над галавой запаветную літару. Я ўжо ведаю дзе пастаўлю той помнік. Непадалёку ад нашай хаты падпірала неба старая ліпа. Летась у дрэва ўдарыла маланка, і цяпер у памяць аб ёй застаўся двухметровы стаўбур з натапыранымі ў неба дзідамі аблому. Вось да таго абламанага стаўбура і прымацую «у нескладовае». Толькі трэба верх адпілаваць, каб прыгажэй было.