19
z odźwiérka z odrzwi. [przypis autorski]
20
widma (z ukr. відьма) wiedźma, czarownica. [przypis edytorski]
21
oczami wartowana tylą pilnowana przez tyle oczu. [przypis edytorski]
22
cyrkać wyraz miejscowy, znaczy: skraplać, tryskać. [przypis autorski]
23
Topielec Ksenia wprowadzona tu osoba topielicy Kseni jest także myśl pojęta w duchu miejscowych wierzeń i uprzedzeń. Nic się w Ukrainie ważnego nie stanie, czego by nie przepowiedziało nadzwyczajne zjawisko: coś dziwnego, coś tajemniczego. Bunt ukraiński, który tu nazywają koliszczyzną, i szczególniej rzeź humańska (o której, nawiasem wspomnimy, są współczesne i przez świadków pisane poemata i opisy, zapewnie nędzne pod względem sztuki, lecz ważne jako najwierniejszy obraz tej krwawej dramy) miała także być zwiastowaną przez nadprzyrodzone widzenia: między innymi przez dziwną obłąkaną kobietę czy opętaną, która z hukami i niezrozumiałą mową przebiegała sioła Ukrainy. Nie mam ja tu myśli tłumaczyć albo usprawiedliwiać pojęcia autora; zwracam tylko uwagę na miejscowy koloryt obrazu. [przypis autorski]
24
razem tu: nagle. [przypis edytorski]
25
klasła dziś popr. forma: klasnęła. [przypis edytorski]
26
huk tu: wołanie, pohukiwanie. [przypis edytorski]
27
czyli (tu daw.) czy, czyż. [przypis edytorski]
28
mołojec (z ukr.) młody, dzielny mężczyzna; Kozak. [przypis edytorski]
29
zapytywa dziś popr. forma: zapytuje; pyta. [przypis edytorski]
30
bajdak gatunek łodzi używanej na Dnieprze. [przypis autorski]
31
sełedec a. osełedec Kozacy ukraińscy noszą krótko strzyżoną głowę z długim na boku kosmykiem włosów, który zwykli uplatać w wstążki, miłosne upominki swych dziewic. [przypis autorski]
32
ócz dziś popr. forma D. lm: oczu. [przypis edytorski]
33
łuno (daw. reg., r.n.) dziś popr.: łuna (r.ż.). [przypis edytorski]
34
stok źródło. [przypis edytorski]
35
razem tu: nagle. [przypis edytorski]
36
kinżał dziś: kindżał. [przypis edytorski]
37
Niechże cię smołą rozleje krzyż Pański! według wierzeń ludowych przeżegnanie znakiem krzyża miało sprawiać, że diabeł zamieni się w roztopioną smołę. [przypis edytorski]
38
uwieść tu: zwieść, oszukać, wywieść w pole. [przypis edytorski]
39
swacha swatka. [przypis autorski]
40
Czy się spodziewać starosty przybycia Mikołaja Potockiego, dziedzica tych włości. [przypis autorski]
41
czyli (tu daw.) czy, czy też. [przypis edytorski]
42
patrona pana rządcy święto imieniny rządcy. [przypis edytorski]
43
rzęsny rzęsisty. [przypis edytorski]
44
czamara (daw.) kurtka. [przypis edytorski]
45
torban, właśc. teorban instrument strunowy, zbliżony do lutni. [przypis edytorski]
46
odeprzeć tu: otworzyć. [przypis edytorski]
47
rozhowor (z ukr.) rozmowa. [przypis edytorski]
48
godownik gość weselny, biesiadnik. [przypis edytorski]
49
razem tu: nagle. [przypis edytorski]
50
larwa (tu daw.) straszydło, potwór. [przypis edytorski]
51
szyją dziś popr. forma B. lp: szyję. [przypis edytorski]
52
swoję dziś popr. forma B. lp: swoją. [przypis edytorski]
53
lotny dąb przenośnia: szybka łódź z dębowego pnia. [przypis edytorski]
54
dolatać dziś: dolatywać. [przypis edytorski]
55
rozrażać rozpalać, jątrzyć, drażnić. [przypis edytorski]
56
jakem ci kochankiem skoro jestem twoim ukochanym. [przypis edytorski]
57
czerepiany gliniany. [przypis autorski]
58
siermięga chłopska kapota z taniego, niebielonego płótna. [przypis edytorski]
59
nieochajny (z ukr.) nieokrzesany, brudny. [przypis edytorski]
60
jednę dziś popr. forma B. lp: jedną. [przypis edytorski]
61
wał tu: fala. [przypis edytorski]
62
części tu być może raczej: cześci, tj. czci. [przypis edytorski]
63
drzymać dziś: drzemać. [przypis edytorski]
64
czata tu: strażnica, posterunek. [przypis edytorski]
65
czahar las drzew rozmaitego gatunku. [przypis autorski]
66
Szwaczka jest to prawdziwe nazwisko kaniowskiego mieszczanina, który tamże robił powstanie w r. 1768. [przypis autorski]