17
skoro szybko. [przypis edytorski]
18
staja daw. miara długości, licząca ok. 1 km. [przypis edytorski]
19
staj kilkoro dziś popr.: staj kilka. [przypis edytorski]
20
bałwan tu: posąg pogańskiego bóstwa. [przypis edytorski]
21
polański przym. utworzony od rzecz. Polanie, nazwy plemienia słowiańskiego. [przypis edytorski]
22
z południa dziś: po południu. [przypis edytorski]
23
gościniec droga. [przypis redakcyjny]
24
wiszary rodzaj rośliny; splątane zarośla. [przypis redakcyjny]
25
padły tu: przepadły, zniknęły. [przypis edytorski]
26
mieniać się (daw.) zmieniać się. [przypis edytorski]
27
trzęsawica trzęsawisko; teren bagnisty. [przypis edytorski]
28
rychło szybko. [przypis edytorski]
29
skórznie daw. obuwie skórzane. [przypis edytorski]
30
wtóry drugi. [przypis edytorski]
31
rozlegać się tu: rozciągać się. [przypis edytorski]
32
tyna a. tyn (daw.) ogrodzenie drewniane, z gałęzi a. belek. [przypis edytorski]
33
od deszczów wypłukana dziś: przez deszcze wypłukana. [przypis edytorski]
34
wiszar kożuch roślin (czyli pło), trzcin i paproci, porastających torfowisko położone na stromym zboczu; torfowisko wiszące. [przypis edytorski]
35
w zrąb daw. technika wznoszenia zabudowań polegająca na wypełnianiu drzewem lub innymi materiałami ustawionego uprzednio szkieletu z potężnych belek. [przypis edytorski]
36
mieniać (daw.) zamieniać. [przypis edytorski]
37
Wineda na pół legendarne słowiańskie miasto u ujścia Odry, mające być ważnym ośrodkiem handlowym. [przypis edytorski]
38
przyjść do czegoś (daw.) zdobyć coś, zyskać; tu: jakeście do niej przyszli: jak ją dostaliście. [przypis edytorski]
39
wiedźma tu: kobieta doświadczona, znająca życie; od wiedzieć: ta, która wie. [przypis edytorski]
40
kołacz bułka pszenna, białe, delikatne, jedzone często tylko od święta pieczywo. [przypis redakcyjny]
41
tyn płot z gałęzi a. belek. [przypis redakcyjny]
42
szemrać rozmawiać półgłosem, szeptać. [przypis edytorski]
43
zawierać tu: zamykać. [przypis edytorski]
44
tok podłoga z ubitej gliny; klepisko. [przypis edytorski]
45
dym się dobywał () przez nieszczelny dach jest to opis tzw. kurnej chaty. [przypis edytorski]
46
dzieża drewniane naczynie do rozczyniania mąki. [przypis redakcyjny]
47
ceber duże naczynie wykonane z drewnianych deszczułek ułożonych pionowo jedna obok drugiej i spiętych razem dookoła obręczami; w dwóch dłuższych, przeciwległych deszczułkach znajdowały się otwory, przez które przekładano drąg, dzięki czemu naczynie mogły nieść dwie osoby; w cebrach noszono najczęściej wodę. [przypis edytorski]
48
żarna przyrząd do ręcznego mielenia zboża, złożony z dwóch kamieni: dolnego, nieruchomego, często wgłębionego dla pomieszczenia ziarna oraz górnego, ruchomego, służącego do miażdżenia ziarna na mąkę. [przypis edytorski]
49
bodnia duża drewniana beczka; od jej nazwy pochodzi określenie zawodu osoby zajmującej się wyrobem takich i podobnych naczyń, bednarza. [przypis redakcyjny]
50
zwodnictwo oszustwo. [przypis edytorski]
51
kosa (daw.) warkocz. [przypis redakcyjny]
52
kopa daw. jednostka obrachunkowa, 60 sztuk (5 tuzinów). [przypis edytorski]
53
kolec tu: kółko; por. kolczuga: pancerz z drobnych, splecionych z sobą kółek. [przypis edytorski]
54
kowany kuty. [przypis edytorski]
55
kosaciec irys. [przypis edytorski]
56
doma w domu. [przypis redakcyjny]
57
niewiastka (daw.) synowa; nazwę tę tłumaczy się tak, że była to osoba wchodząca do rodziny, o której się nic nie wiedziało. [przypis edytorski]
58
kosa (daw.) warkocz. [przypis edytorski]
59
usty dziś popr. forma N. lm: ustami. [przypis edytorski]
60
ruciany wianuszek wianuszek z ruty, rośliny o drobnych żółtych kwiatach, będącej symbolem panieństwa; ruta znana jest od starożytności jako zioło lecznicze, służące także w kuchni do nacierania mięs w celu zachowania ich świeżości; daw. wierzono również, że ruta chroni przed złym urokiem. [przypis edytorski]
61
gościniec podarunek dawany w podzięce za gościnę. [przypis edytorski]
62
potrząsła dziś popr. potrząsnęła a. potrzęsła. [przypis edytorski]
62
potrząsła dziś popr. potrząsnęła a. potrzęsła. [przypis edytorski]
63
ksiądz (starop.) książę. [przypis edytorski]
64
żupan naczelnik żupy, czyli okręgu; odpowiednik kasztelana a. (w Europie Zach.) komesa. [przypis redakcyjny]
65
wiano posag. [przypis redakcyjny]
66
chłopcy dorosłe (daw. forma) dziś: chłopcy dorośli. [przypis edytorski]
67
zapaśny posiadający zapasy czegoś; zasobny. [przypis edytorski]
68
oba dziś: obaj. [przypis edytorski]
69
po jednemu dziś: po jednej. [przypis edytorski]
70
wiele tu: ile. [przypis edytorski]
71
stawić życie ryzykować życie. [przypis edytorski]
72
życie się stawi życie się ryzykuje. [przypis edytorski]
73
dola tu: los. [przypis edytorski]
74
wiele tu: ile. [przypis edytorski]
75
Pomorcy rosyjscy osadnicy nad Morzem Białym. [przypis redakcyjny]
76
Ranowie plemię zachodniosłowiańskie, zamieszkujące wyspę Rugię. [przypis redakcyjny]
77
Serby Serbowie. [przypis redakcyjny]
78
Chrobatowie plemię słowiańskie zamieszkujące na Łysej Górze, rywalizujące z Polanami o panowanie nad krajem. [przypis redakcyjny]
79
Morawianie plemię słowiańskie zamieszkujące Morawy na terenie dzisiejszych Czech. [przypis redakcyjny]
80
przecie mimo to. [przypis edytorski]
81
przecie mimo to. [przypis edytorski]
82
krom oprócz. [przypis redakcyjny]
83
nazajutrz do dnia (daw.) jutro przed świtem. [przypis edytorski]
84
kneź kniaź; tytuł władcy. [przypis edytorski]
85
wola tu: wolność. [przypis edytorski]
86
krucy dziś popr. forma lm.: kruki. [przypis edytorski]
87
stołb a. stołp (daw.) wieża obronna, wolno stojąca, wzniesiona w obrębie murów zamku; donżon. [przypis edytorski]
88
barć naturalne siedlisko pszczół. [przypis edytorski]
89
smerda (daw.) sługa książęcy (tu: w randze przełożonego); u Słowian: wolna ludność chłopska popadła w zależność od księcia. [przypis edytorski]
90
łubiany wykonany z łuby, czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna, służących do wyplatania koszy itp. [przypis edytorski]
91
oznajmując dziś: oznajmiając. [przypis edytorski]
92
u stołba pod wieżą, w okolicy wieży. [przypis edytorski]
93
zyszczę (starop.) zyskam, pozyskam. [przypis edytorski]
94
samowtór (daw.) sam z kimś, we dwóch; przysłówek oznaczający wykonywanie jakiejś czynności przez dwie osoby; samotrzeć sam z dwoma towarzyszami, we trzech; samoczwór sam z trzema towarzyszami, we czterech; samopiąt sam z czterema towarzyszami, w pięciu; samoszóst sam z pięcioma towarzyszami, w sześciu itd. [przypis edytorski]
95
wyjaśniła się tu: rozjaśniła się, rozpogodziła. [przypis edytorski]
96
spowolnieć tu: spokornieć; zachowywać się po (według) czyjejś woli. [przypis edytorski]
97
mienić się (starop.) zmieniać się. [przypis edytorski]
98
że go nie stało (daw.) że go brakowało. [przypis edytorski]
99
wydać wojnę wypowiedzieć komuś, wszcząć z kimś wojnę. [przypis edytorski]
100
przeciwić się (daw.) sprzeciwiać się. [przypis edytorski]
101
że się od nich pochowały że się przed nimi pochowały. [przypis edytorski]