Kasrylewka - Szolem-Alejchem 8 стр.

A chór rozdziela się na dwie grupy. Jedna grupa śpiewa:

Druga grupa podtrzymuje:

Z kolei z drugiej strony słychać śpiew aktiejorów:

Również posługacz, który czyści buty za moimi drzwiami, raz po raz pluje w szczotkę i zawodzi piosenkę:

Tuż po śpiewie słychać głos Żydówki, która klnie i beszta swego męża. To gospodyni szuka we wszystkich pokojach naszego gospodarza. Nie przestaje kląć. Wyrzuca z siebie jakieś dziwne i nietypowe przekleństwa. Wszystkie niemal kończą się rymami:

 Cholerę w bok. Zmartwień na rok. Udar do głowy i cios mu morowy. Niechaj ogień go pali. Niech płomień go smali!

 Pan będzie jadł z gospodarzem i gospodynią? Czy też w restauracji pyta mnie portier Noach.

 W restauracji! W restauracji!!

Rozdział III. Kasrylewskie restauracje

Koszer Tu są smaczne, świeże i koszerne potrawy Sara Indyk. Przeczytawszy takie ogłoszenie wspinam się czym prędzej po stromych, śliskich schodach na drugie piętro czerwonej, nagiej kamienicy. Nie zwracam uwagi na to, że zapachy dochodzące z kuchni nie są zbyt przyjemne dla nosa. Pusty żołądek nie przebiera.

 Gdzie tu można zobaczyć Sarę Indyk? pytam o to starego Żyda o żółtej twarzy, który siedzi na podłodze i reperuje stary, sfatygowany materac.

 Daleko odpowiada stary i klepie materac tak mocno, że aż zaczyna się z niego wydobywać zielony dymek.

 Wyjechała?

 Wyjechała! stary kiwa przy tym głową. Wyjechała na zawsze!

 Umarła? Sprawiedliwe są wyroki opatrzności.

Wypowiadam to dosyć szybko i chcę się wycofać.

 Tak, umarła. W wigilię święta Pesach minie sześć lat od jej śmierci. Uwierz mi panie, że jej dotąd nie zapomniałem. Ani na chwilę. Jak zresztą można było ją zapomnieć? A jak gotowała? Jak piekła? Jak potrafiła obchodzić się z ludźmi? A jak potrafiła rozmawiać z człowiekiem. Jak potrafiła dostosować się do moich wariackich wybryków? Nie mogę tego zrozumieć do dziś. Czyż muszę panu to opowiadać? Pan ją chyba znał?

 Skąd powiadam mogłem ją znać? Jestem przecież po raz pierwszy w Kasrylewce.

 No to powiada tamten czemuś pan o nią pytał?

 Wcale nie o Sarę pytam. Pytam, czy tu mieści się restauracja Sara Indyk. Taki jest napis na ścianie. Chcę coś zjeść.

 Coś zjeść? To czemu pan od razu nie mówi? Rachelo! Rachelo!

Wnet zjawia się sympatyczna ciemna brunetka o czarnych, śmiejących się oczach. Rękawy ma zakasane. Na rękach, twarzy, fartuchu bieli się mąka.

 Co znowu? czarnooka, pełna wdzięku kobietka wyciera rękawem nos. Nie dadzą człowiekowi przesiać mąki! Co chwila tylko Rachelo! Rachelo!

 Ten pan chce coś zjeść stary wypowiada to głośno i nie przestaje klepać materaca.

 Coś zjeść? kobietka zadaje pytanie z dziwnym jakimś przyśpiewem, podobnym do tego, z jakim w bożnicy czyta się rozdziały z Biblii. Wytrzepuje fartuch i prószy mi w oczy mąką. A co chciałby pan zjeść?

 A co pani ma? staram się wypowiedzieć to w jej tonacji.

 A co pan chce? mówi w tej samej tonacji, z przyśpiewem.

 Co ja chcę? No, powiedzmy, ryby. Macie może faszerowane?

 Po targu rybnym? Też mi pomysł.

 To niech będzie barszcz powiadam skoro nie ma ryb.

 A gdzie pan to widział, aby po południu był barszcz? Barszcz trzeba ugotować. Wie pan coś o tym?

 Wszystko trzeba powiadam ugotować.

 Dobrze, że pan przynajmniej wie powiada ona. Dobre i to.

 Sztuki mięsa też nie ma?

 A skąd miałoby się wziąć? Było i zostało zjedzone.

 No to powiadam niech będzie bulion.

 A z czym ma być bulion? Z grysikowymi kostkami, z macą42, czy też z migdałami?

 Niech będzie, z czym pani chce. Grunt, żeby był bulion.

 A kiedy chce pan mieć ten bulion?

 Co znaczy kiedy? Natychmiast!

 Co znaczy powiada ona natychmiast! Przecież pan chciałby zapewne, aby bulion był z kury. Jaki bowiem smak ma bulion bez kury? A kurę trzeba najpierw złapać, potem zanieść do rytualnego rzeźnika, oskubać, spreparować, posolić, oblać wrzątkiem, wymoczyć i postawić na ogień. Daj Boże, abym zdążyła przed nocą.

 W takim razie niech pani poda byle co. Może być kawałek mięsa, troszkę zupy, jajecznica z kilku jaj. A może ma pani coś słonego?

 Dziwny Żyd zwraca się do starego. Wszystko by chciał Śledzie, jeśli ma pan ochotę, mogę zrobić.

 Niech będzie śledź, aby szybko.

 A jak pan sobie życzy? Z cebulką?

 Z cebulką!

 I z octem też?

 Z octem też!

 Z oliwą też?

 Tak, z oliwą też!

Jeszcze raz strzepuje fartuch, podkasuje rękawy i idzie po śledzie. Za chwilę wraca.

 A jak pan woli, żeby śledzie były z mleczem czy z ikrą?

 Niech będzie jaki bądź. Aby był.

 Wędzone rybki zje pan?

 Czemu nie?

 A głowacze odeskie?

 Z największą przyjemnością!

 Nie wiem jednak, czy już są. Zdaje mi się, ich jeszcze nie ma. A może już są? Nie! Jeszcze za wcześnie. Mimo to jednak pójdę zobaczyć, czy już są.

Rachela wychodzi i zaraz wraca.

 A na żydowską kiełbasę ma pan chrapkę?

 Och odpowiadam jeszcze jaką! Niech pani kupi bez zastanowienia kiełbasę. Bardzo lubię kiełbasę.

 Pan zapewne ma na myśli warszawską kiełbasę?

 Oczywiście. Naturalnie, że warszawską.

 Jeśli tak, to, za przeproszeniem, będzie pan łaskaw pojechać po nią do Warszawy. Tam pan już się jej naje do woli. U nas w sprzedaży jest kiełbasa kasrylewska. Z naszej kasrylewskiej masarni. Trzeba mieć do niej żelazne zęby! Nożem jej nie ukroisz. Chyba, że siekierą. Czort wie, co oni tam pchają do środka, że jest taka twarda. Zdarzyło się, że kiedyś przebito kiełbasę i znaleziono w niej gwóźdź. Widocznie wkładają do niej gwoździe, aby więcej ważyła.

 A może starczy już tego gadania? stary zaczyna się denerwować. Idź i przynieś, i niech będzie koniec.

 Co to znaczy idź i przynieś? Trzeba przecież wiedzieć, co przynieść! Każdy ma przecież swego konika, swoje wariactwa. Oto ty, na przykład, lubisz smażone ryby. Inny znów nie znosi smażonych ryb, a lubi pieczone. Albo taki przykład. Są u nas goście, którzy każą sobie ugotować móżdżek i zjadają go z siekaną cebulką i smalcem. Ale są również tacy, którzy w dzień powszedni zamawiają pieczeń z wysuszonymi ząbkami czosnku. A są i takie żarłoki, które duszę sprzedadzą za nadziewaną kiszkę z farfelkami I są również tacy, którzy za nic, nawet gdyby ich ozłocono, nie wzięliby do ust marynowanego w occie mięsa..!

 Proszę pani przerywam jej niech będzie, co będzie, byleby pani przyniosła. Jestem śmiertelnie głodny.

Rachela wychodzi i stary odzywa się do mnie:

 Ta ci ma gadane!

 Ta ci ma gadane!

 To wasza córka?

 Jaka tam córka. To moja druga żona. Co tu gadać! Z całą pewnością to już nie to, co tamta. Tamta, wieczny jej pokój, była kobietą, jakiej dziś nie znajdziesz. To znaczy, ja tej obecnej też nie mam nic do zarzucenia. Haruje, nieboraczka, rzetelnie. Nie ma lekkiego życia. Ten materac, nad którym ślęczę, to cała nasza pościel. W dodatku jestem chorowity i kapryśny. Trzeba być z żelaza, aby wytrzymać ze mną i z moimi wariactwami. To znaczy, z natury ja nawet jestem dobry, ale jeśli jakimś słowem mi dopieką, to nie ręczę za siebie. Nikt nie może być wtedy pewny swego życia. Co mi tylko wpadnie do ręki, to zaraz leci, gdzie popadnie. Taki jestem wybuchowy! Czy pan myśli, że nie uprzedzałem o tym mojej żony przed ślubem? Powiedziałem jej otwarcie, że słodyczy u mnie nie zazna. Będzie musiała się zadowolić suchym kawałkiem chleba. O mleku i mięsie mowy być nie może. A co się tyczy harowania, to będzie musiała tyrać za trzech.

 Dlaczego więc wyszła za pana?

 Co znaczy dziwi się stary dlaczego? Z jakiego powodu? A mieszkanie to pies?

 Jakie mieszkanie powiadam ta kamienica do pana należy?

 Nie! stary śmieje się. Mam na myśli restaurację, która należy do mnie. To już interes zaprowadzony. Funkcjonuje od wielu lat. I jak by nie prosperowała źle, to jednak, bądź co bądź, dom. Gdyby pan zobaczył moją Rachelę, jak ładnie ubrana wychodzi na spacer, wziąłby ją pan za hrabinę. Bez uroku, piękna z niej kobieta! Prawda, teraz już trochę przybladła. Gdyby pan ją widział parę lat temu.

 Ile ma pan dzieci?

 Te, te, te! W tym cała bieda, że nie mam dzieci. Napije się pan? Dam panu trochę spirytusu.

 Z największą przyjemnością!

 Naleję panu powiada do mnie stary do ciemnego kieliszka. Wyciąga zza pazuchy butelkę i małą czarkę. Nalewa mi trochę spirytusu. Mała wypita czarka zaostrza jeszcze bardziej mój apetyt. Czuję, że nie wytrzymam.

Wchodzi Rachela. Klepie się po sukience i powiada:

 Niech mnie piorun trzaśnie. Zupełnie zapomniałam, że w domu nie ma bułki. Nie ma kawałka chleba. Jakie pieczywo pan lubi? Kołacz żydowski, bułkę francuską, czy też zwyczajny chleb?

 Co prędzej pani zobaczy, to proszę kupić. I niech pani, bardzo o to proszę, więcej nie pyta, co ja lubię. Ja wszystko lubię.

 Kapryśny gość powiada Rachela. Przebiera i kaprysi, bardziej nawet niż mój mąż, który codziennie miałby ochotę na świeży chleb. Starego pieczywa nie weźmie do ust. A czy może być codziennie świeży chleb? Na to może sobie pozwolić chyba tylko Kobylański.

 Ano, idź już, idź! stary ją pogania. Widzisz przecież, że człowiek umiera z głodu.

Rachela wychodzi po pieczywo, a na jej miejsce wchodzi jakaś wysoka Żydówka o jednym oku. Jedną rękę wsunęła za stanik, drugą drapie się w ucho.

 Reb Mojsze-Jankiel, co robić? Poradź mi wysoka Żydówka błagalnie zwraca się do starego. U mego Szmulika znowu ucho nawaliło.

Nadchodzi Rachela z pieczywem i zabiera się do przyrządzania śledzi. Wysoka Żydówka nie przestaje paplać o tym, jak jej Szmulikowi cieknie z ucha. Boi się, że bez lekarza znowu się nie obejdzie. Jest w kropce. Nie wie, do którego lekarza iść. Do którego by nie poszła, z góry wie, że pieniądze będą wyrzucone. Kasrylewscy lekarze bowiem, oby szlag ich trafił, to znani krwiopijcy. Kasrylewski lekarz, jeśli dacie mu mniej niż jeden złoty rubel, to wam forsę rzuci w twarz. A niech go. Profesora odstawia.

 Niech pan da jałmużnę biednemu, choremu człowiekowi słowa te wypowiada Żyd o sinej twarzy. Wyciąga małą, wychudłą rączkę. Zda się, że została ona stworzona po to, aby żebrać. Daj pan jałmużnę dla obłożnie chorego.

Przerywam swoją ucztę. Płacę za niedokończone jedzenie i wyrywam z restauracji tam, gdzie pieprz rośnie.

Rozdział IV. Kasrylewskie wino i kasrylewscy pijacy

Po takim obiedzie nie zaszkodziłoby wypić szklankę wina. Tak sobie właśnie pomyślałem, gdy nagle zobaczyłem szyld z następującym hebrajsko-żydowskim napisem: Tu się sprzedaje po przystępnej cenie wino gronowe, miód i piwo. Schodzę w dół do ciemnej piwnicy. Pośród beczek i beczułek, wiader i butelek zauważam w kącie rosłego młodzieńca z przewiązaną opuchniętą twarzą. Stoi nad korytem i tasakiem rozbija rodzynki.

 A gdzie pytam go podziewa się gospodarz?

 Gospodarz? powtarza młodzieniec, jednocześnie nabiera pełną garść rodzynek, pakuje sobie w usta i z apetytem zajada.

 Gospodarz jest w kamerze43. Robi wimorozig.

 Co znaczy pytam robi wimorozig?

 Pan chce wiedzieć powiada do mnie młodzieniec jak się robi wimorozig u nas, w Kasrylewce? Bierze się rodzynki i rąbie się tasakiem. Porąbane pakuje się do dużej beczki. Nalewa się wody z Gniłopiatki, dodaje chmielu i tedy wino zaczyna grać. Powstaje wtedy taki odór, że można się udusić. Następnie wlewa się dwa wiadra spirytusu, wsypuje taki specjalny proszek, który kosztuje jeden rubel za cały pud44. Potem dla oczyszczenia przepuszcza się to całe wino przez chłopską koszulę i kredą pisze się na beczce: Wimorozig Akerman. A jeśli chce pan, aby wino było czerwone, to do tego samego wimoroziga dodaje się trochę kolorku i wypisuje się kredą na beczce Zmirowska Teodozja albo Węgierska Malaga. A kasrylewscy smakosze żłopią tę ciecz i palce liżą. Ale sza, oto nadchodzi gospodarz. Oby kopyta wyciągnął.

Zauważywszy nadchodzącego gospodarza młodzieniec zabiera się z całych sił do rąbania rodzynek.

 Pan w jakiej sprawie? przede mną staje gospodarz. Jest niewysokiego wzrostu, rudy. Głos ma ochrypły. Jedno oko mu się nie zamyka. Odnoszę wrażenie, że w czasie snu także.

 Chciałbym wypić szklaneczkę wina.

 Pojedynczą czarkę wina? gospodarz dłubie sobie w uchu i patrzy przy tym w sufit.

 Pojedynczą czarkę wina.

 To po co wlazł pan do piwnicy? Dlaczego nie wszedł pan na górę? Wyłaź pan, za przeproszeniem. W prawo!

Wyłażę z piwnicy, biorę kurs na prawo i trafiam do ciemnego pokoju, pełnego dymu i brudu. Znajduje się w nim kilka kulawych krzeseł. Siedzą na nich Żydzi, palą papierosy i ciągną wimorozig. Nie śpiewają, nie krzyczą, nie uderzają rękoma w stół i nie wyczyniają żadnych brzydkich kawałów.

Co więc robią? Siedzą i żłopią swój wimorozig. Palą papierosy, cicho wzdychają i, postękując, rozmawiają. Przy jednym ze stolików siedzi dwóch Żydów. Głowy mają opuszczone, widać, że już zabrakło im słów. Nagle jeden z nich zrywa się:

 Co powiesz Szymonie-Dawidzie na ten wimorozig?

 A co mam powiedzieć na ten wimorozig? mówiący te słowa wygląda na wyrwanego z głębokiego snu. To nie wimorozig. To boski napój. To nektar. To ci dopiero wimorozig.

 Trzeba by było go zapytać, czy na Pesach będzie miał taki sam.

 Już się teraz martwisz? Do świąt jeszcze daleko. Innych zmartwień nie masz? Tylko wimoroziga ci brakuje?

 A co? I tak marny mój los.

 Tak, marny twój los. Już przez samo to, że musisz przesiadywać tu całymi dniami, ukrywając się przed żoną, która domaga się pieniędzy na urządzenie soboty.

 Nie przypominaj mi żony. Już lepiej, żebyś mnie zastrzelił. Co ja jej mogę dać? Tylko zmartwienia i troski. Biada mi! Po stokroć biada!