Dosyć już. Nudzi mnie ta bezsilność pojęciowa. Co mi z tego, że uświadomię sobie trudności, kiedy nie dosięgnę nigdy ostatecznego zrozumienia. I ty także. Zostawmy to innym, których specjalnością jest myślenie. Dla nas już jest za późno.
Otóż to. To jest ten przeklęty dzisiejszy antyintelektualizm, wpływ dobrze zrozumianego Bergsona, źle zrozumianego Spenglera, pragmatyzmu i pluralizmu. Ja zgadzam się, że przerost intelektu jest jednym z symptomów upadku, ale cóż na to poradzić, że żyjemy w takiej chwili, w której ten intelekt jest naszą jedyną wartością. Jemu to zawdzięczamy nawet blagierską teorię intuicji. Zbliża się okres panowania kobiet, którym teoria intuicji daje olbrzymią broń w ręce. Dlatego to wybitni mężczyźni zaczynają się formalnie organizować w związki samowystarczające to jest wstrętna kapitulacja: tylko przy pomocy intelektu można jeszcze opóźnić upadek najwyższych wartości
Wiem, wiem przerwał z wyraźnym gniewem Łohoyski. (Opór Atanazego doprowadzał go do wściekłości). Ale nie ty jesteś tym mózgiem pierwszej klasy, który to rozstrzygnie. Życie samo w sobie
Ja też wiem, czym dla ciebie jest życie samo w sobie: narkotyki i najgorsza perwersja, a nawet więcej niż perwersja, a potem szpital wariatów. My nie mamy na to sił, aby używać życia, tak jak używali go dawni ludzie, i cierpieć tak jak oni mówię o całej ludzkości. Mówi się o przeroście serca, o zaniku żołądka, a nie o skutkach psychicznych narkotyków, które w miniaturze każdy z początku nawet zaobserwować może i wiedzieć, co go czeka. W tym kierunku powinna iść propaganda
Nudny jesteś z tym zabieraniem głosu we wszystkich sprawach z takim autorytetem jakbyś
Tazio ma rację przerwała mu Zosia.
Dla pani Tazio ma we wszystkim rację, bo pani się w nim kocha. Ale niech pani uważa, żeby mu nie zmarnować życia. Jak się urwie z łańcucha, będzie z nim gorzej
W tej chwili rozległ się pukanie i do pokoju weszła Hela Bertz z Prepudrechem, a za nimi Chwazdrygiel i Smorski. Sytuacja sprężyła się momentalnie. Wszystkie strzałki zadrgały i przesunęły się, niektóre poza czerwone linie, granice bezpieczeństwa. Zosia poczuła wyraźnie jak nigdy, że Atanazy, mimo wszystkich wad, jest tym właśnie, jedynym: poza nim nie było dla niej życia. Bronić go to było jej zadaniem. Ale przed czym? Przed Łohoyskim, Helą czy przed sobą? Przysięgała w duszy, że wszystko uczyni dla jego szczęścia, poświęci nawet siebie. Cała medycyna to głupstwo tylko on, on jeden. Spojrzała na niego: Zmieszany (ale piękny) starał się podnieść na poduszkach. Blady był i tylko usta czerwieniły mu się jakby jakaś rana. Bezradnie rozejrzał się dookoła. W tej chwili nawet jego teoria materii martwej, z której wyśmiewała się z punktu widzenia materialistycznej biologii, wydała się Zosi prawdziwą dawniej, mimo pewnej jej religijności, bliższym był dla niej pogląd Chwazdrygiela. Nie było już na nic czasu: Zosia wstała i spojrzała prosto w oczy Heli, podając jej rękę. Teraz miała pewność, że z tej strony czaiło się niebezpieczeństwo. Ale chwila intuicji przeszła i utonęła w miazdze samookłamań i uspokojeń. Nagadane w pokoju tym słowa wymiatała teraz żywa potęga życia, tego samego w sobie, jak mówił Łohoyski. Bezwładne ciało Atanazego leżało martwe pod obłokiem znaczeń pojęciowych, które zdawały się kłębić bezładnie u sufitu wraz ze zwojami papierosowego dymu. Chwazdrygiel i Ziezio, jako względnie obcy, łagodzili sytuację szeregiem niepotrzebnych wypowiedzeń.
Informacja
Chwazdrygiel (Bulislon), lat 46. Zamknięty jak w kasie ogniotrwałej w swoim materialistycznym światopoglądzie. Zdawał się on naprawdę żyć w rzeczywistości fizykalnej Leona Chwistka: robił wrażenie kogoś niewidzącego barw, niesłyszącego dźwięków, nieczującego dotyków. Rzeczywistością był dla niego złudny obrazek świata, według ostatniej fizycznej nowalii. Teraz wierzył oczywiście w elektrony, a jakości bezpośrednio dane uważał za znaczki, którymi nazywamy takie to a takie związki fizyczne. Ale kto to nazywał je w ten sposób i dlaczego tak właśnie, nie obchodziło go to wcale. Psychologizm Macha190
10
Chwistek, Leon (18841944) polski malarz, filozof, matematyk, teoretyk sztuki; przyjaciel S. I. Witkiewicza. [przypis edytorski]
11
major (ang.) burmistrz. [przypis edytorski]
12
Rydz przedwojenna znana restauracja z dancingiem w Warszawie, przy ul. Nowosenatorskiej 1. [przypis edytorski]
13
Słonimski, Antoni (18951976) polski poeta, dramatopisarz, prozaik, felietonista. [przypis edytorski]
14
Irzykowski, Karol (18731944) polski krytyk literacki, poeta, prozaik, dramaturg. [przypis edytorski]
15
à propos (fr.) co się tyczy, w związku z; wyrażenie wprowadzające nowy temat w nawiązaniu do czegoś. [przypis edytorski]
16
Rytard, Jerzy Mieczysław, właśc. Mieczysław Antoni Kozłowski (18991970) pisarz polski, autor utworów o tematyce podhalańskiej; jego powieść Wniebowstąpienie (1923) to rodzaj prozy poetyckiej ze słabo zarysowaną fabułą. [przypis edytorski]
17
Skamander polskie czasopismo literackie, wydawane w latach 19201928, a następnie 19351939. [przypis edytorski]
18
Nikt nie zmusi mnie, abym pięknie brzmiące słowo dwusylabowe tryumf drukował triumf odniesienie do jednej ze zmian ujednolicających i porządkujących pisownię polską uchwalonych w roku 1918; obecnie poprawna jest zarówno forma zmodernizowana: triumf, jak i dawniejsza: tryumf. [przypis edytorski]
19
popojka (reg., z ros.) pijatyka. [przypis edytorski]
20
à la manière russe (fr.) na sposób rosyjski. [przypis edytorski]
21
gurgito nel campo vasto (daw. wł.) gardziel w rozległym polu (słowo gurgito nie występuje we współczesnym jęz. wł.); wyrażenie przywodzące na myśl użyte przez Wergiliusza w Eneidzie (I, w.118): rari nantes in gurgito vasto (nieliczni pływający po bezkresnej głębinie). [przypis edytorski]
22
à coup sur (fr.) z całą pewnością, na pewno. [przypis edytorski]
23
un cochon triste (fr.) smutna świnia. [przypis edytorski]
24
Proust, Marcel (18711922) francuski pisarz, autor cyklu W poszukiwaniu straconego czasu, arcydzieła powieści psychologicznej. [przypis edytorski]
25
Valéry, Paul (18711945) francuski poeta i eseista, uprawiający poezję refleksyjną, intelektualną. [przypis edytorski]
26
ontologia (filoz.) nauka o bycie. [przypis edytorski]
27
Arrhenius, Svante (18591927) fizykochemik i astrofizyk szwedzki, laureat Nagrody Nobla (1903). Twórca teorii panspermii, według której życie rozprzestrzenia się wśród ciał niebieskich dzięki przenoszeniu jego zarodków przez ciśnienie promieniowania świetlnego. Autor wielu książek popularnonaukowych, m.in. Das Schicksal de Planeten (1911; wyd. polskie Losy planet, 1914). [przypis edytorski]
28
aprenuledelużyzm (neol.) ponaschoćbypotopizm, z fr. apres nous le deluge: po nas choćby potop. [przypis edytorski]
29
aplikant absolwent prawa odbywający praktykę przygotowującą do wykonywania któregoś zawodu prawniczego. [przypis edytorski]
30
marka (daw.) znaczek. [przypis edytorski]
31
Strug, Andrzej, właśc. Tadeusz Gałecki (18711937) pisarz i publicysta, działacz ruchu socjalistycznego i niepodległościowego. [przypis edytorski]
32
Semici grupa ludów mówiących jęz. semickimi, zamieszkująca od starożytności Bliski Wschód (Mezopotamię, Syrię, Palestynę, Płw. Arabski), współcz. gł. Arabowie i Żydzi; termin wprowadzony w XVIII w., daw. używany w znaczeniu etnicznym i rasowym, ob. niestosowany w nauce poza użyciem nieformalnym w odniesieniu do grupy ludów staroż.; pot. często: Żydzi. [przypis edytorski]
33
psychologista zwolennik psychologizmu, poglądu zakładającego, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]
34
Dolina Złomisk dolina tatrzańska, odgałęzienie Doliny Mięguszowieckiej. [przypis edytorski]
35
półdziewica kobieta mająca kontakty seksualne z mężczyznami, ale zachowująca dziewictwo. [przypis edytorski]
36
plutokracja warstwa społeczna ludzi bogatych i wpływowych. [przypis edytorski]
37
parias członek najniższej kasty w Indiach. [przypis edytorski]
38
akwaforta rodzaj techniki graficznej, polegającej na odbijaniu kopii z płytki wytrawionej kwasem. [przypis edytorski]
39
Klinger, Max (18571920) niemiecki symbolista, malarz, grafik i rzeźbiarz. Jego grafika Die Rivalen (Rywale) należy do cyklu Życie, wystawianego w Warszawie w 1901. [przypis edytorski]
40
antydot (z łac.) antidotum, odtrutka. [przypis edytorski]
41
dancingbubek (neol.) mężczyzna z dancingu mający wygórowane mniemanie o sobie. [przypis edytorski]
42
tit-for-tat (ang.) wet za wet; tu zapewne raczej: przepychając stopniowo. [przypis edytorski]
43
everything-tight (ang. neol.) taki, w którym wszystko jest ściśnięte, silnie przylegające do siebie. [przypis edytorski]
44
kompartyment (daw.) wydzielona, zamknięta część czegoś, np. przedział w wagonie. [przypis edytorski]