45
Opupieł, czto li? (ros.) Osłupiał, czy co? [przypis edytorski]
46
dekampować (neol., z ang.) zwijać obóz, czmychać. [przypis edytorski]
47
różniczkowanie dziś poza znaczeniem matematycznym: różnicowanie. [przypis edytorski]
48
hetycka uroda taka jak u kobiet z ludu Hetytów. Hetyci to staroż. lud indoeuropejski, który przywędrował do Anatolii (dziś Turcja) i założył tam państwo, które w XIVXIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Ok. 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza spowodowały nagły upadek imperium hetyckiego. Do poł. XIX w. Hetyci byli znani tylko z nielicznych wzmianek w Biblii, jako lud żyjący w pobliżu Kanaanu. Odkrycie ruin ich stolicy, archiwów państwowych oraz odszyfrowanie języka i pisma hetyckiego (1915) przyczyniły się do spopularyzowania informacji o Hetytach oraz pojawienia się hetytologii jako osobnej dziedziny historycznej. Żadna z zachowanych płaskorzeźb hetyckich nie wsławiła się ukazaniem szczególnej urody postaci kobiecych, autor wydaje się jej domniemywać na podstawie biblijnej historii o Batszebie, żonie Uriasza Hetyty, uwiedzionej pod nieobecność męża przez króla Dawida, który potem wysłał Uriasza na pewną śmierć (2Sm 11,227). [przypis edytorski]
49
aryjski tu daw.: związany z Aryjczykami (Indoeuropejczykami), w XX-wiecznej teorii rasowej najwyższą, najszlachetniejszą z ras, przeciwstawianą rasie semickiej (Żydom). [przypis edytorski]
50
Verhängnisvoll (niem.) fatalny, zgubny. [przypis edytorski]
51
Nietzsche, Friedrich (18441900) filozof niemiecki, reprezentant irracjonalizmu i immoralizmu; sformułował koncepcje woli mocy i nadczłowieka. [przypis edytorski]
52
Jenseits von Gut und Böse (niem.) Poza dobrem i złem, książka F. Nietzschego, w której kwestionuje dotychczasowe, altruistyczne ideały moralne i hierarchię wartości, w której wysoko ceni się dobro moralne. [przypis edytorski]
53
Schicksal (niem.) przeznaczenie. [przypis edytorski]
54
Schneider, Sascha, właśc. Rudolph Karl Alexander Schneider (18701927) niemiecki malarz i rzeźbiarz, autor niepokojących, mrocznych prac, nierzadko z demonicznymi postaciami. [przypis edytorski]
55
Loeb, Jacques (18591924) amerykański biolog pochodzenia niemieckiego; twórca teorii tropizmów u zwierząt, autor prac dotyczących regeneracji oraz fizjologii zapłodnienia; wielokrotnie nominowany do nagrody Nobla, nigdy jej nie otrzymał. [przypis edytorski]
56
goj (hebr. dosł.: naród) termin pojawiający się wielokrotnie w Torze na określenie rozmaitych nieżydowskich narodów; nie-Żyd. [przypis edytorski]
57
ghetto (wł.) dziś popr.: getto, dzielnica żydowska. [przypis edytorski]
58
Asztaroth (hebr. lm), właśc. Asztarte (mit.) zachodniosemicka (fenicka, kananejska i syryjska) bogini płodności, miłości, seksu i wojny, odpowiednik mezopotamskiej Isztar. Wg Herodota (Dzieje I, 199) w Babilonie istniał zwyczaj, że każda kobieta raz w życiu musiała siąść przez świątynią bogini i oddać się za symboliczną, dowolną kwotę pierwszemu obcemu mężczyźnie, który jej to zaproponuje. Świadectwo Herodota bywa kwestionowane, ponadto taki zwyczaj nie musiał występować w Syrii. [przypis edytorski]
59
chasyd pobożny Żyd, członek ruchu mistyczno-religijnego utworzonego w połowie XVIII wieku przez Izraela Baal Szemtowa. [przypis edytorski]
60
nimfomanka kobieta cierpiąca na nimfomanię, czyli na nadmierne pobudzenie seksualne u kobiet, mająca chorobliwą, ciągłą i uporczywą potrzebę uprawiania stosunków płciowych, przesłaniającą inne potrzeby. [przypis edytorski]
61
felieton powieści (z fr. feuilleton) dziś popr.: odcinek powieści. [przypis edytorski]
62
Aryjczycy nazwa ludów mówiących jęz. aryjskimi, czyli indoirańskimi; w teoriach rasistowskich termin odnoszący się do rasy: przez Aryjczyków, rasę aryjską rozumiano indoeuropejską rasę panów, twórców cywilizacji, zwykle przeciwstawianą narodowi żydowskiemu. [przypis edytorski]
63
Ariowie (z sanskr. arya: szlachetny) odłam ludów indoeuropejskich, który w III i II tysiącleciu p.n.e. przemieścił się do Iranu i płn. części Płw. Indyjskiego. W XIX w. uważano, że Ariami nazywali sami siebie przodkowie wszystkich Indoeuropejczyków i często utożsamiano te dwa terminy; tu: Aryjczycy w znaczeniu rasowym. [przypis edytorski]
64
transponować przenosić z jednej dziedziny do innej, dostosowując do niej. [przypis edytorski]
65
buduar (z fr.) pokój kobiety, służący głównie do odpoczynku. [przypis edytorski]
66
tytaniczny olbrzymi, potężny, nadludzki; przym. od Tytanów, pierwszego pokolenia bogów, starszych od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]
67
Ney, Michel (17691815) francuski żołnierz i dowódca, zrobił błyskotliwą karierę wojskową, walcząc w obronie rewolucji francuskiej oraz w wojnach napoleońskich; marszałek Francji, diuk d'Elchingen, książę Moskwy; wspierał cesarza Napoleona w czasie studniowej kampanii w 1815 r., walczył pod Waterloo. [przypis edytorski]
68
efeb (gr. ephebos) pot. piękny młodzieniec; w staroż. Grecji młodzieniec u progu dorosłości, 1820 letni, przechodzący obowiązkowe szkolenie wojskowe (efebię), które poprzedzało uzyskanie pełnego obywatelstwa. [przypis edytorski]
69
Böcklin, Arnold (18271901) szwajcarski malarz uznawany za prekursora symbolizmu, wysoko ceniony w epoce Młodej Polski; obraz Siehe, es lacht die Au (Spójrz, łąka się śmieje) stworzył w 1887. [przypis edytorski]
70
przyprzążka zaprzężenie dodatkowego konia do wozu; tu przen.: dodatek. [przypis edytorski]
70
przyprzążka zaprzężenie dodatkowego konia do wozu; tu przen.: dodatek. [przypis edytorski]
71
marmelada dziś: marmolada. [przypis edytorski]
72
Książę Ciemności z obrazu Saszy Schneidera chodzi zapewne o obraz Der Fürst der Verdammten (Książę potępionych) z 1896. [przypis edytorski]
73
perski proszek substancja służąca dawniej do zwalczania owadów, zwłaszcza pcheł, uzyskiwana z wysuszonej i sproszkowanej rośliny, zwanej wcześniej złocieniem dalmatyńskim, a dziś raczej wrotyczem dalmatyńskim. [przypis edytorski]
74
teherański almanach na wzór znanego Almanachu Gotajskiego, rocznika genealogicznego zawierającego informacje o europejskich rodach arystokratycznych. [przypis edytorski]
75
Freud, Sigmund (18561939) austriacki neurolog żydowskiego pochodzenia, twórca psychoanalizy. [przypis edytorski]
76
Russell, Bertrand (18721970) brytyjski filozof, matematyk i logik, a także działacz społeczny i eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950). [przypis edytorski]
77
asymptotyczny zbliżający się coraz bardziej do czegoś, ale niemogący tego nigdy dosięgnąć. [przypis edytorski]
78
chiffonnerie (fr.) szmatki. [przypis edytorski]
79
contingence (fr.) przypadkowość. [przypis edytorski]
80
carrément (fr.) otwarcie, bez ogródek. [przypis edytorski]
81
eine transcendentale Gesetzmässigkeit (niem.) transcendentalna prawidłowość. [przypis edytorski]
82
Cornelius, Johannes Wilhelm (18631947) niemiecki filozof, neokantysta; Witkiewicz uważał go za swojego mistrza. [przypis edytorski]
83
Burbonów czy Wittelsbachów Burbonowie: dynastia królów francuskich, panujących też w Hiszpanii, w Neapolu i na Sycylii, oraz w Parmie; Wittelsbachowie: jedna z najstarszych dynastii niemieckich. [przypis edytorski]
84
materializm pogląd, który stanowi, że materia jest pierwotna wobec świata duchowego, który jest wytworem przyrody i społeczeństwa i pozostaje w ścisłej wobec nich zależności. [przypis edytorski]
85
psychologizm (filoz.) pogląd zakładający, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]
86
Husserl, Edmund (18591938) niemiecki matematyk i filozof, jeden z głównych twórców fenomenologii. [przypis edytorski]
87
Euklides (ok. 300 p.n.e.) czołowy matematyk grecki; w swoich Elementach podsumował ówczesną wiedzę matematyczną i jako pierwszy przedstawił ją w formie systemu wniosków z zaproponowanego przez siebie zestawu aksjomatów, czyli fundamentalnych tez uznawanych za prawdziwe i niewymagających dowodzenia. W XIX w. skonstruowano geometrie nieeuklidesowe, powstałe przez odrzucenie piątego aksjomatu Euklidesa, o prostych równoległych. [przypis edytorski]
88
tub (ang.) wanna. [przypis edytorski]
89
gutaperka substancja zbliżona do kauczuku, otrzymywana z soku drzewa gutaperkowego. [przypis edytorski]
90
les dégénérés superieurs (fr.) wyżsi degeneraci. [przypis edytorski]
91
manometr przyrząd do pomiaru ciśnienia gazów i cieczy. [przypis edytorski]
92
slums (z ang. lm) dzielnica nędzy w wielkim mieście. [przypis edytorski]
93
łukowa lampa dawny typ lampy, w którym źródłem światła jest łuk elektryczny wytwarzany pomiędzy dwiema elektrodami rozdzielonymi gazem; lampy łukowe, dające jaskrawe światło, wykorzystywano gł. do oświetlania ulic i w teatrach. [przypis edytorski]
94
fumki zdr. od fumy: kaprysy, fochy, nadętość, zarozumiałość. [przypis edytorski]
95
kabotyn człowiek, który usiłuje imponować tanimi efektami i zgrywaniem się na znawcę. [przypis edytorski]
96
coco tu pot.: kokaina. [przypis edytorski]
97
carte blanche (fr.) dosł.: biała karta; dawać carte blanche oznacza dawać wolną rękę, nieograniczone pełnomocnictwo. [przypis edytorski]
98
peuh (fr.) phi; wykrzyknik wyrażający lekceważenie. [przypis edytorski]
99
Antiochia miasto w Syrii, w staroż. jedno z centrów chrześcijaństwa i czołowy ośrodek teologii chrześcijańskiej. [przypis edytorski]
100
gencjana tu: goryczka (łac. Gentiana), roślina zielna używana m.in. jako składnik perfum. [przypis edytorski]
101
dagoba typ sakralnej budowli buddyjskiej na Cejlonie, odpowiednik indyjskiej stupy. [przypis edytorski]
102
wrzeciądz (daw.) urządzenie do zamykania drzwi a. bramy od wewnątrz. [przypis edytorski]
103
monstrum (łac.) potwór. [przypis edytorski]
104
mrówkolew drapieżny owad znany z tego, że w postaci larwalnej ukrywa się zakopany na dnie lejkowatego dołka z piasku, czyhając na przechodzące mrówki, którymi się żywi. [przypis edytorski]
105
pragmatyzm (filoz.) system filozoficzny, którego ważnym elementem jest teoria prawdy akcentująca konieczność analizy użyteczności wynikającej z przyjęcia danego twierdzenia za prawdziwe; wg krytyków pragmatyzm utożsamia prawdziwość z korzyścią. [przypis edytorski]