240
Gdybym wam był mówił przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]
241
numer tu: pokój opatrzony numerem. [przypis edytorski]
242
Nieczajew, Siergiej Giennadijewicz (18471882) rosyjski rewolucjonista; uczestnik ruchów studenckich, od marca 1869 na emigracji, gdzie zetknął się z Bakuninem; jesienią powrócił do kraju i założył radykalną organizację o nazwie Zemsta Ludu, rozbitą po zamordowaniu przez Nieczajewa i kilku jego towarzyszy Iwana Iwanowa, który sprzeciwiał się jego metodom i opuścił grupę (21 XI 1869); uciekł za granicę, gdzie został aresztowany i wydany władzom carskim; zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej; był pierwowzorem postaci Piotra Wierchowieńskiego w powieści Dostojewskiego Biesy. [przypis edytorski]
243
Bakunin, Michaił Aleksandrowicz (18141876) ros. rewolucjonista, jeden z twórców koncepcji anarchizmu w jego wersji kolektywistycznej; sprzeciwiał się istnieniu relacji rządzący-rządzony we wszystkich sferach, od religijnej, poprzez państwową, do prywatnej; niezłomny bojownik o wolność, całe życie żarliwie wspierał też dążenia Polaków do odzyskania niepodległości. [przypis edytorski]
244
kartacz pocisk artyleryjski zawierający w lekkiej obudowie odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu; używany do XIX w., zastąpiony szrapnelami i pociskami odłamkowymi. [przypis edytorski]
245
instytutka (rzad.) wychowanka instytutu dla panien-szlachcianek; pensjonarka. [przypis edytorski]
246
mieniać (daw.) zamieniać, wymieniać. [przypis edytorski]
247
Dzwon ros. Колокол (Kołokoł), pierwsza rosyjska gazeta rewolucyjna, wydawana przez A. Hercena na emigracji w latach 18571867; jednym z głównych redaktorów był M. Ogariow, z Kołokołem współpracował także M. Bakunin. [przypis edytorski]
248
Perun słowiański bóg piorunów. [przypis edytorski]
249
Szymon Słupnik, Szymon Słupnik Starszy (390459) syryjski asceta wczesnochrześcijański, zbudował wysoki kamienny słup z platformą na szczycie, na której spędził resztę życia; święty katolicki i prawosławny; jego styl życia naśladowało wielu innych ascetów. [przypis edytorski]
250
loretka (daw.) kobieta z półświatka. [przypis edytorski]
251
kokota (daw.) prostytutka. [przypis edytorski]
252
systemat (przestarz.) system. [przypis edytorski]
253
Iwan IV Groźny (15301584) wielki książę moskiewski, pierwszy władca Rosji, który koronował się na cara (1547); w latach 15651572 wprowadził opryczninę, politykę umacniania swojej autorytarnej władzy przez stosowanie terroru, zastraszanie ogółu ludności oraz pacyfikację wyższych warstw społecznych. [przypis edytorski]
254
prokuratoria urząd powołany w celu zastępstwa prawnego w sprawach dotyczących interesów państwa; tu: prokuratura. [przypis edytorski]
255
posąg rzymskiego stoika cesarza rzymskiego Marka Aureliusza (121180), zwolennika stoicyzmu, którego konny posąg z brązu znajduje się w Rzymie. [przypis edytorski]
256
Międzynarodówka (Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, 18641876) międzynarodowa organizacja robotnicza, stawiająca sobie za cel koordynację działalności organizacji robotniczych z różnych krajów świata, wymianę doświadczeń oraz pomoc dla strajkujących i walczących o prawa robotnicze; po przyłączeniu się do Bakunina i jego zwolenników, podzieliła się na dwa obozy: anarchistów i marksistów; ze względu na niedające się pogodzić konflikty została rozwiązana, zaś część działaczy założyła w 1889 II Międzynarodówkę, skupiającą partie i organizacje socjalistyczne. [przypis edytorski]
257
związek Bakuninowski Międzynarodowy Alians Demokracji Socjalistycznej, anarchistyczna organizacja założoną w 1868 w Szwajcarii przez Michaiła Bakunina (18141876), rosyjskiego rewolucjonistę, twórcę anarchizmu kolektywistycznego; po odmownej decyzji przyjęcia Aliansu w poczet członków Międzynarodówki, organizacja została rozwiązana, a jej członkowie wstąpili do narodowych sekcji Międzynarodówki. [przypis edytorski]
258
dżet błyszczący czarny kamień ozdobny, czarny paciorek. [przypis edytorski]
259
Uspienski, Gleb Iwanowicz (18401902) rosyjski pisarz, bliski ruchowi narodników. [przypis edytorski]
260
baryn (ros. барин) wielmożny pan, człowiek należący do klasy wyższej, szlachcic. [przypis edytorski]
261
Seladon uosobienie sentymentalnego kochanka; bohater popularnej sielankowej powieści-rzeki Astrea (16071627) Honoriusza d'Urfé. [przypis edytorski]
262
rogoża (daw.) mata upleciona z łyka lub z sitowia. [przypis edytorski]
263
cukier lodowaty cukier trzcinowy w postaci dużych kryształów, dawny smakołyk. [przypis edytorski]
264
sień przedpokój, korytarz, zwłaszcza w domach wiejskich. [przypis edytorski]
265
baszłyk kaptur z filcu lub grubej tkaniny, z długimi końcami do wiązania wokół szyi lub pasa, noszony dawniej w Rosji. [przypis edytorski]
266
dezagregacja (z łac.) rozpad. [przypis edytorski]
267
zblazowany znudzony za sprawą nadmiaru wrażeń. [przypis edytorski]
268
harmonia sfer przepełniająca kosmos, niesłyszalna dla ludzi muzyka; wg dawnej koncepcji pitagorejczyków, popularnej aż do XVII w., orbity (sfery) ciał niebieskich pozostają ze sobą w takich samych prostych stosunkach liczbowych jak dźwięki muzyki, zatem wszechświat rozbrzmiewa nieustającą harmonią, której ludzie nie słyszą, gdyż żyją wśród niej od urodzenia. [przypis edytorski]
269
Pieśń ma była już w grobie, już chłodna cytat z tzw. pieśni zemsty Konrada z Dziadów części III Mickiewicza. [przypis edytorski]
270
certowanie się grzecznościowe wymawianie się od czegoś przed skorzystaniem z propozycji. [przypis edytorski]
271
traktiernia (daw.) podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]
272
surdut długa dwurzędowa marynarka popularna na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]
273
falern ulubione wino staroż. Rzymian. [przypis edytorski]
274
Brutus, Marek Juniusz (8542 p.n.e.) republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]
275
Lesbia pseudonim literacki, pod jakim występuje ukochana rzymskiego poety Katullusa (I w. p.n.e) jego w licznych wierszach. [przypis edytorski]
276
Erosa (mit. gr.) bóg miłości. [przypis edytorski]
277
różane palce zorzy różanopalca to przydomek Eos, greckiej bogini jutrzenki, zorzy porannej. [przypis edytorski]
278
z piany morskiej zrodzonej w mit. gr. bogini miłości i piękna Afrodyta zrodziła się z piany morskiej. [przypis edytorski]
279
cytra (z gr. kitara) instrument muzyczny strunowy szarpany. [przypis edytorski]
280
z tarczą albo na tarczy sentencja pożegnania wojownika wyruszającego na wojnę w Sparcie oznaczająca życzenie powrotu zwycięzcą albo poległym, ponieważ uciekając, żołnierze porzucali tarcze, aby lżej im było biec, natomiast poległych znoszono z pola bitwy, używając tarczy jako noszy. [przypis edytorski]
281
sylfida żeńska postać sylfa, tj. duszka uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]
282
Hiperborejczycy (mit. gr.) mieszkańcy legendarnej Hyperborei, krainy daleko na północy, położonej za siedzibą Boreasza, boga wiatru północnego. [przypis edytorski]
283
Puszkin, Aleksandr Siergiejewicz (17991837) rosyjski poeta, dramaturg i prozaik, najwybitniejszy przedstawiciel romantyzmu rosyjskiego. [przypis edytorski]
284
w Rzymie byłby Brutusem, w Grecji Peryklesem, a u nas nie oficerem huzarskim dwa końcowe wersy z czterowiersza Puszkina pt. Na portret Czaadajewa, ze zmienioną końcówką (w oryginale: a tutaj on [jest] oficerem huzarskim). [przypis edytorski]
285
koleski registrator (ros.) najniższa ranga w hierarchii urzędniczej w carskiej Rosji. [przypis edytorski]
286
Mikołaj Pawłowicz car Mikołaj I. [przypis edytorski]
287
Kornelia Afrykańska Młodsza (190100 p.n.e.) matka Grakchów, wzór matrony rzymskiej, łączącej cnoty żony i matki. [przypis edytorski]
288
Grakchowie rzym. bracia Tyberiusz Semproniusz Grakchus (ok. 162133 p.n.e.) i Gajusz Semproniusz Grakchus (ok. 152121 p.n.e.), trybuni ludowi, którzy przeprowadzili reformy prawa rolnego na rzecz ubogich obywateli; prześladowani przez przeciwników polit., obaj zginęli tragicznie podczas zamieszek. [przypis edytorski]
289
Cezar tu spał i jego losy parafraza słów Juliusza Cezara (10044 p.n.e,) skierowanych do sternika, który obawiał się płynąć przez wzburzone morze: Wieziesz Cezara i jego losy. [przypis edytorski]
290
Bielinski, Wissarion Grigorjewicz (18111848) rosyjski pisarz, myśliciel, krytyk literacki, przedstawiciel rewolucyjnych demokratów. [przypis edytorski]
291
koturny obuwie o podwyższonej podeszwie; koturny w staroż. Grecji noszone były przez aktorów, stąd przen.: podniosłość, patos. [przypis edytorski]
292
Abadonna imię zbuntowanego anioła w wierszu Wasilija Żukowskiego (17831852): dowodzi upadłymi aniołami w wojnie przeciwko Bogu, zostaje wygnany na ziemię i pragnie popełnić samobójstwo, jednak jest nieśmiertelny; również imię tytułowego bohatera powieści Nikołaja Polewoja (17961846) z roku 1834. [przypis edytorski]