І вось даюць дыпломы, дэкан у акулярах шырокіх цісне жалезную пальчатку. Выдалі корачку. Выселілі яго з інтэрната. Музыка пачалася трывожная (можа, знаеце, такая арганная), пераломны момант фільма прыйшоў, як гадавіна вяселля, пра якую муж ізноў забыўся. І што вы думаеце? Ніколі не паверыце, атрымаў Марэк карту паляка! Ды ладна, не бывае такіх супадзенняў! Не можа быць! Можаце не верыць, але і карта сама ў кадры, а на ёй фотапартрэт Марэка: вось вядро, вось меч, вось кальчуга, ні з кім не зблытаць. Фотадоказ, як ён ёсць.
І адразу кадры архіўныя са сталіцы Польшчы. Вось Марэк выходзіць з аўтобуса, вось ідзе кудысьці ў далячынь, толькі плашч яго разлятаецца ад ветру, толькі меч па асфальце шкрабае, агідны гук такі ажно перасмыкае. Пасля зноў інтэрвю дзядзькі нейкага.
Так, добра помню той дзень, як Марэк да нас прыйшоў. Я да дзясятай толькі падцягнуўся, а ён ужо сядзіць на сходах чакае. Так і так, кажа, хачу, кажа, проста з аўтобуса ўступіць у партыю «Права і справядлівасць», бо дужа паважаю права і не магу, калі штосьці несправядліва.
Зноў мантаж і ўжо Марэк на мітынгу, выцягнуў меч, махае ім і крычыць: «Польшча будзе польскай», «Польшча ад мора да мора», і далей у гэтым духу. А пасля падпальвае паходню і сыходзіць у ноч, як трыста спартанцаў. Ажно ў нас мурашы па скуры калонамі пайшлі, як рымскія легіянеры ў Галію.
Тут зноў гэты дзядзька з партыйнай ячэйкі, выбары на носе, трэба дэлегата ад ваяводства на цэнтральны сход адправіць. А каго ад ваяводства можна адправіць, як не Марэка ў ягоных латах? Закруцілася, выбралі яго ў цэнтральны камітэт партыі. Ты паспрабуй яго не выбраць, калі ён так голасна крычыць «Польшча ад мора да мора» і сыходзіць з паходняй у ноч, толькі сабакі брэшуць і ў іхнім брэху ясна чутно «Deus vult!». Аж кусок каніны ў горла не лезе, такі страх і дысцыпліна.
Мы ўжо думаем: «І што ж далей? Стаў ён прэзідэнтам Польшчы? Ці, можа, ва ўрадзе засядае?» А тут зноў той Войтэк. І ўсё плача-заліваецца. Паглядзелі мы яго хвіліны з тры, ужо я сам у экран кажу: «Войтачак, ты мой родненькі, ты мне па-простаму патлумач, што за гора ў цябе, што там за француз, памёр, можа, хто?» На мяне зацыкалі, нават хтосьці па рэбрах уваліў, але паслухаў мяне Войтэк.
Успомніў, кажа. Толькі не француз. Невядомы гішпанскі аўтар «Песня пра майго Сіда», канфлікт паміж пачуццямі і доўгам, працягнуў хтосьці Войтэку шклянку вады. Ён адпіў крыху, аддаў. Пачалося ў нас з Марэкам.
А хтосьці Войтэка з-за кадра пытае: «Што пачалося? Ты кажы проста, не юлі». А Войтэк так як бы адной рукой бочку паказвае, а другой па ёй пляскае. Мы ажно падскочылі на месцах. Во гэта паварот, во гэта нічога сабе, ні богу качарга, ні чорту свечка, гэта ж Войтэк, атрымліваецца галубец! Як такога галасіць клікаць? Засмяюць жа. А праз секунду разумны чалавек голас падаў, кажа: «Не, не засмяюць, ты сам падумай, дзе ты такога яшчэ знойдзеш: і ў гарнітуры-тройцы, запінкі чыстая плаціна, і галосіць так жаласліва, ды паляк з правай партыі? Дый ён абдзярэ як ліпку такі кошт заломіць за галашэнні».
А Войтэк усё выпрастанай даланёй па кулаку пляскае спадабалася.
Дык канфлікт у чым, Войтэк? гэта ўжо з-за кадра нехта пытае ў галасільшчыка. Пасля ты свае найлепшыя моманты ўзгадаеш, ты нам караценька па справе, а то і без гэтага агульны хранаметраж два дваццаць.
А вы самі гляньце, кажа Войтэк і выцягвае тэлефон.
І відэа з тэлефона: нумар гатэля, стаіць пасярод пакоя Марэк увесь з сябе ў латах, а Войтэк яго здымае. Ідзе Марэк у душ Войтэк за ім. Зайшоў рыцар у душ, абліўся ледзяной вадой і выходзіць. У пакоі распранацца пачынае.
Як распрануўся ён то бачым мы ў кадры: як ёсць мурын двух метраў ростам. Яшчэ Войтэка з заплаканым тварам паказалі на хвільку і ўсё, пайшлі фінальныя тытры. Вось такі быў выбар паміж пачуццямі і абавязкам у Войтэка: расказаць таварышам па партыі, што Марэк мурын або пакінуць у сакрэце? І што? І, вядома ж, нікому ён таго сакрэту не выдаў пачуцці перамаглі.
Божухна, як мы пляскалі гэтаму тонкаму раскрыццю характараў і перапляценню лёсаў!
Але пакуль Капейкін выцягваў партрэт з клумбы, вячоркі ў Андрэя Куцілы працягваліся. Крыху адышоўшы ад скажэння рэзкасці, якую прыўнёс у фільм нечаканы госць, рэжысёр вырашыў даведацца, чым абавязаны надзвычайнай цікавасцю багемы да сваёй асобы.
Васпане, мы сёння сабраліся, каб абмяняцца навінамі пра Цімура Хоміча і запытацца, ці не ведаеце вы што-небудзь пра яго? сказала Агата Кокс. Яна адкінулася на канапе так, каб рэжысёру сталі бачныя яе грудзі, нічым пад сукенкай не прыкрытыя, аднак той толькі дэманстратыўна адвёў позірк.
Божухна, як мы пляскалі гэтаму тонкаму раскрыццю характараў і перапляценню лёсаў!
Але пакуль Капейкін выцягваў партрэт з клумбы, вячоркі ў Андрэя Куцілы працягваліся. Крыху адышоўшы ад скажэння рэзкасці, якую прыўнёс у фільм нечаканы госць, рэжысёр вырашыў даведацца, чым абавязаны надзвычайнай цікавасцю багемы да сваёй асобы.
Васпане, мы сёння сабраліся, каб абмяняцца навінамі пра Цімура Хоміча і запытацца, ці не ведаеце вы што-небудзь пра яго? сказала Агата Кокс. Яна адкінулася на канапе так, каб рэжысёру сталі бачныя яе грудзі, нічым пад сукенкай не прыкрытыя, аднак той толькі дэманстратыўна адвёў позірк.
Хоміч, Хоміч Куціла як бы пакруціў гэтае прозвішча на языку. Ці не той гэта стрыптызёр, у каторага яшчэ дзед у Савеце ветэранаў працуе?
Не, Цімур геніяльны паэт. Кажуць, цяпер ён жыве ў Варшаве, але, на жаль, невядома, дзе канкрэтна.
Тады абсалютна не ўяўляю, хто гэта такі і дзе яго шукаць, адказаў рэжысёр, засмучаны тым, што людзі сабраліся не на прагляд.
Але, можа быць, хтосьці з вашых сяброў ведае? пачала настойваць Агата.
І тут прапанавалі тост за наступны фільм Андрэя Куцілы. Але і Агата не хацела так проста адступаць. Калі ўсе выпілі, яна голасна сказала:
Вы, натуральна, геній, але дазвольце Віталю расказаць, што ён даведаўся пра Цімура, і ваш новы фільм будзе пра Хоміча, бо праўду кажу вам: гэта геніяльны паэт.
Калі вы так хочаце, каб Віталь распавёў пра Хоміча, хай распавядае, я ўжо стаміўся слухаць пра свае мінулыя і будучыя фільмы.
Спадарства, пачаў Віталь Рыжкоў. Я сказаў у прысутнасці Агаты, што даведаўся тое-сёе з мінулага Цімура Хоміча, і гэта праўда, хаця прызнаюся, што не магу прадставіць вам нешта ўнікальнае, здаецца, кожны ў Менску ведае гэтыя акалічнасці жыцця Цімура.
Я так даўно не была ў Беларусі, какетліва перабіла яго Агата і закаціла вочы. У выкананні порназоркі гэтая пошласць выглядала нават мілай.
Пачну з таго, што Цімур нарадзіўся не ў сталіцы, але ў Салігорску горадзе, дзе людзі ўгрызаюцца ў зямлю, уздымаючы на дол угнаенні, каб трава ў Індыі і Кітаі расла лепш. У дзяцінстве ён не раз спускаўся ў забой і мусіў бы стаць шахцёрам, але замест гэтага вырас камуністым.
Спадарства, кожны, хто спусціцца там пад зямлю, пачуе штосьці вельмі спецыяльнае, там людзі не метафарычна, але абсалютна рэальна сядзяць у пекле для таго, каб капітал рос. Аднаго разу ў Хоміча атрымалася застацца ў забоі аднаму пад зямлю яго спусціў стрыечны брат-маркшайдар і пакінуў на тры гадзіны. Цімур ішоў у поўнай цемры забоем, трымаючыся рукою за гіганцкія сухія крышталі соль здавалася касмічным артэфактам, які ўбірае не толькі вільгаць, але і само жыццё з тых, хто спускаецца ў забой.
Цімур уяўляў, як выглядае радовішча цалкам: гіганцкія лінзы на месцы старажытных азёр, падобныя да лятучых талерак або да каравякоў, схаваныя глыбока пад глінай, пяском і вапняком.
Шмат хто адчувае вусціш майскім вечарам у палётах хрушчоў або жнівеньскай ноччу пад зорамі, але Цімур спазнаў увесь жах быцця там на трыста метраў глыбей за паверхню, у паветры сухім, як подых Багдановіча, думаючы пра людзей, якія вырылі гэтыя калідоры, якія рызыкавалі жыццём незразумела дзеля чаго і навошта, ён адчуў на далонях іх мазалі, ён узіраўся ў цемру іх збалелымі вачыма.
Паверце, спадарства, Цімур не баяўся там, пад зямлёю, у яго сэрцы не было ні каліва страху, толькі ўсмешка на вуснах, хаця ніхто б не здолеў яе разглядзець у поўнай цемры.
Прайшоўшы метраў з пяцьдзясят, ён спыніўся (ходу далей не было або Цімур проста не хацеў рухацца наперад не важна), ён сеў пры сцяне і запаліў. Будучы паэт адкінуў галаву да сцяны і адчуў, як дзесьці далёка іншыя людзі, якіх ён не ведаў, але ж, напэўна, сустракаў на вуліцах роднага горада, ламалі пароду. Ён прасядзеў так, косткамі слухаючы, што робіцца дзесьці далёка, у іншым рудніку, усе тры гадзіны. Хоміч чуў выбухі, дробную вібрацыю ад адбойных малаткоў, раўнамерную хаду ваганетак, нават крокі працоўных яны былі далёка, у іншай шахце, але гукі пад зямлёй распаўсюджваюцца зусім не так, як на паверхні.
Ён сядзеў пад зямлёй і думаў пра гэтых людзей, пра тое, што яны робяць са сваім жыццём, пра тое, што яны нарадзіліся для любові і творчасці, але кожны дзень спускаюцца пад зямлю, каб Ён сам не ведаў, каб што. Праз нейкі час яго пачало трэсці, але не ад холаду, бо на такой глыбіні ніколі не бывае холадна, проста ён суперажываў ім цэламу гораду, які вырас вакол шахтаў.