Чарчап келип ат чапкан
Чабандес бала дагы окуйт.
Бу жазылган дастанды
Атасы жок бала окуйт.
Аймагынан узап кеткен
Алыстап кеткен киши окуйт.
Көңдөй жерин сагынган,
Көөнөрбөгөн пенде окуйт.
БАБАЛАРДЫН КАРААНЫ
Чоң чокулар улуу тоолор
Өткөн күнгө энчилеш.
Өктөмдүү өткөн балалык,
Өмүргө болуп шериктеш.
Далай күндөр закымдап,
Дайынсыз жылып өттү го.
Ак булут тоого калкылдап,
Ала салып көчтү го.
Көчкөндөрдүн баардыгы,
Көрүнбөй эми калды го.
Саргайтып өткөн күндөрүм,
Сагынычты чачты го.
Билинбестен закымдап,
Бийиктиктен куш өттү.
Түйшүктү салып сезимге,
Түпөйүлдүү түн өттү.
Анын баары эскирип,
Кайра сонун кеч келип,
Кайткыс күндөр эстелик.
Ак сакалын жайкалтып,
Ак бозунда чайпалып,
Беккулу деген ата өттү,
Аны менен бир болуп,
Агыны күчтүү кез өттү.
Ата менен бир болуп,
Элечекчен эне өттү.
Сорок Таш деген жайлоонун,
Зоолорун сылап жел өттү.
Өзөн суу агып күрпүлдөп,
Өмүрдү санап күн-түндөп,
Өктөмдүү өткөн жылдардын,
Өрнөгү бизге төгүлмөк.
Улууларга кездешип,
Укмуштарды сурайын.
Ушундай өткөн тарых деп,
Уламышты улайын.
Карыларга кездешип,
Качанкыны сурайын.
Кайрылбай кеткен баяндын,
Кайрыктарын улайын.
***
Алкымдын бери жагынан
Абадан ата кой жайган.
Коңгуроосу шаңгырап,
Көк эркеч барат далдайган.
Тешик-Көлдү капталдай,
Тектирди өрдөп көч жылат.
Ал көчтү Шоңко бабанын,
Тукуму сүрөп келатат.
Айтаар сөзүм бир далай,
Сатыбалды уулу Абылай,
Бордуга боз үй тиктирген,
Боор, куйрукту жеп коюп,
Боз жорго минип желдирген.
***
Бордунун чоң төр тарабын,
Көлөй уулу жайлаган.
Көлдөлөң жая салдырып,
Көөнөрбөс маек баштаган.
Асмандан бүркүт айланып,
Аталар жери шаңданган.
Айлансам да дүйнөнү,
Андай жерди таппагам.
***
Айты ата көч көчүрөт,
Көбүргөн өтөк тараптан.
Көйкөлгөн жигит көч баштайт,
Көк жоргосун алкынткан.
***
Жарашык чачып адырлар,
Жаадырап тарап гүл төктү.
Жайлоодон жылкы чубуруп,
Жаңылык чачып жай өттү.
Саргайды чөптөр муңайым,
Сары түз каптап өтөктү.
Күүлдөп аккан дайрадай,
Күркүрөп келип күз өттү.
***
Көлөй жети бир тууган,
Көлдөй болуп толкуган.
Ортоңку айыл тараган,
Ордосу кеңип байыган.
Эң биринчи энеден,
Көлөй жана Язбек.
Сейит жана Алыбек,
Айта берсе арбын кеп,
Аталардын баары бек.
***
Ак калпак кийип бөлүнгөн
Карааны тоодой көрүнгөн.
Кечөө эле биз көргөн,
Аттанып кетип сапарга,
Аталар өттү дүйнөдөн.
Ак элечек кийинген,
Ак жоргону желдирген.
«Ак кымыздан ич» деген,
Аттанып алыс сапарга,
Апалар өттү дүйнөдөн.
Келип-кеткен сапарга,
Кең дүйнөгө ким калган.
Өмүр деген байтак жол,
Ал жолдо эл каттаган.
Улуулар өтсө дүйнөдөн
Жаштарыбыз жол жүргөн
Бири келсе, бири кетип,
Бул дүйнөдө ким калган
Ушундай тура, шум жалган.
***
Мен туулган жерди карап турам. Туулган жердин ой-кырлары, жылга-жыбыты, шаркырап аккан сайлары, менин көз алдымда сүрөттөй даана көрүнүп турат. Менин түпкү бабам дагы, андан берки аталарым дагы мен сыяктуу туулган жерин карап тургандыр. Туулган жер алардын жүрөгүнө сонун сезимди чачкандыр. Карааныңдан кагылайын ыйык туулган жерим! Туулган жердин шаңы ыр болуп менин жүрөгүмө өтүп турат, жанып турат. Мага кагылайын туулган жер башкача касиет, башкача шаң берип жатпайбы. Ошону силер билесиңерби! Мен туулган жерди коёндун жатагына чейин билем. Калем алып анын ой-кырларын, кай жерин гана жөө аралабадым. Көп жылдар алыс жашасам да, туулган жердин шаңы менин жүрөгүмөн кетпей гүлдөп келет. Туулган жердин ыйыктыгын даана сезип турам. Балким ушул ыйык жер мени акын кылып жараткандыр. Ошону баамдап, касиеттүү күчкө эргүүлөнүп, тагдырыма ыраазы болом. Бул жерден менин атам сапар өткөн, анын аталары да сапар өткөн. Демек менин ата-бабам ушул жерден ак калпак кийип калдайып өтүшкөн. Туулган жердин жыбыт-жылгасы, ой жерлери, түзөң-кайкылары, урчук-урчук таштары, менин ырым, менин көрүнбөгөн касиеттүү ыр саптарым. Ошол көрүнбөгөн толкун Теңирим аркылуу менин жүрөгүмө келип, ыр таштап кетип жаткансыйт. Ошол мен жараткан жамандыр-жакшыдыр ыр шилтемдерим башкалардын жүрөгүнө кубаныч таратса болду. Жарыктык ата-бабам жашап өткөн туулган жердин ырлары обон болуп ай-ааламга кайкый берсин. Ошол касиеттүү обон башкалардын жүрөк өтун эргитип өтсүн, кубандырып бир башкача ыйык сезимге бөлөп өтсүн. Ошол ырлар Теңиримдин жардамы менен ак жашоону, качанкы бир өткөн касиеттүү балалыктын ырын, ата-бабанын жолун эске салат. Ошонусу мен үчүн табылгыс кубаныч. Ар бир башталган жакшы нерсе уланып кете берсин. Ошонусу менен ал түбөлүктүү. Ошонусу менен бул өлбөс жашоо бизге ыйык сезилет жана түбөлүктүүлүгү байкалат.
***
Кагылайын туулган жердин тургундары, биз көрүп, аралашып жүргөн замандаштар. Сиздер биздин ата-бабабыз өскөн аймакта жашап, эмгектенип келдиңиздер. Сиздердин өмүрүңөр да ошол жерде
өтүп жатат. Силер биздин ата-бабабыз өскөн жерди ээнсиретпей өмүр сүрүп, бабалардын коломтосун өчүрбөй, турмуш көчүн улап келе жатасыздар. Баарыңыздар ошол касиеттүү ата-бабабыздын урпагысыңар. Ата-бабабыздын жашап өткөн жери толук сиздерге тийешелүү.Силер ошолордун жолун улантып жатасыздар жана дагы уланта бериңиздер. Силердин жолуңарды урпагыңар таштабай уланта берсин, бул байыркыдан келаткан ата-бабабыздын салты. Силер жашаган аймактан байыркы ата-бабалардын касиеттүү үндөрүн угуп турабыз жана дагы биздин элесибизде алар биз менен жашап жаткандай доош келет. Алар ушул касиеттүү аймакта биз сыяктуу жашап, өмүр сүрүп кетпеди беле. Анан кантип биз алардын элесин унутуп салабыз. Бар болгула туулган жердин касиеттүү адамдары! Силер барда биздин туулган жерибиз эч убакта ээн калбайт жана жетимсиребейт. Силерге жаратканымдан жана ошол жашап өткөн касиеттүү адамдардын элесинен жакшы нур себилип тураарын унутпаңыздар. Ар бир адамдын жолу ар башка, ошондуктан касиеттүү туулган жердин адамдары жолугушканга, жүз көрүшкөнчө түбөлүк аман болгула! Жаратканым сиздерге кайрат күч жана өмүр берсин! Бул жакшы үмүттү аткарганга Алла Таалам өзү да эгедер болуп колдосун!
***
Эзелкинин санжырасы,
Эстелбей кетип баратат.
Улама элдин санжырасы,
Унут болуп баратат.
Карандуу элдин санжырасы,
Кайрылып качан такталат.
Биздин элдин баяны,
Билинбей өчүп баратат.
***
Байыркы биздин бабабыз,
Баарынан маек айтабыз.
Кылжырдын аты Сарбагыш,
Өңү сары, мойну ийри,
Бирок болгон жол билги,
Кыңая басчу экен дейт
Ошондон улам Кылжыр деп
Аталып аты калыптыр
Ошондон бул ат тараптыр.
***
Алты түлөк куш айланып,
Ак булут көктүн үстүнөн.
Койсойбостун алты уулу,
Алтооно көз жүгүртөм,
Белдеги жолду аралап,
Алтоо сапар жол кеткен,
Сабынан айтып тарыхтын,
Санжырачы аны эстеткен.
***
Бүтөбайдын төрт уулу,
Төрт күлүк атты алкынтат.
Төрт дайрабыз башталып,
Төрт тарапка чамынат.
Бүтөбайдын төрт уулу,
Төрт теректей дүкүйөт.
Төрт бүркүт көктө айланып,
Төрт очоктон от күйөт.
***
Ураалы деген мыкты уул,
Урааны элге тараган.
Боромбай, Босток, Табылды,
Арт, Шопок аталар
Бай атадан жаралган.
Алыскы жолго аттанып,
Атагы элге катталган.
***
Калдайган Көңдөй айлына,
Келген дейт Талас тараптан.
Жаркынбай менен Алчынбай,
Булар тукуму экен кыпчактын,
Таластан келди Садырбай,
Түзөң, кокту аралай,
Санжырасы бир далай
Тукуму Беккулу атанын,
Жашап келет жол улай,
Кайгыны бирге көрүшүп,
Кубанычты тең бөлүшүп,
Бирге көрүп баардыгын,
Кадимки Бек атанын,
Булар тондуу балдары,
Арбагын сыйлайт атанын.
Кыйлага аты таанылган,
Кырымга чейин тараган,
Кыйбай келдиң Көңдөйгө,
Кыпчак тууган аман бол!
Саруулап алыс жол жүрүп,
Саргайып келдиң Таластан.
Берешен тукум экен деп,
Беккулу уулу саа жаккан.
Арып келип Таластан,
Ит агытып, куш салган
Бек атанын жеринен,
Бейпилдик алып даарыган.
Кыр ылдый учкан кыргыек,
Кызыгып карайм бул кезде,
Кыз беришип алышмай,
Кылымдан бери сыйлашмай.
***
Түлкү өтпөс түнөк жол
Түн ичинде шыбырт мол.
Кыйлага сапар узаган
Кымбаттуум менин аман бол!
Карышкыр өтпөс кайчы жол,
Карангы жерде шыбырт мол.
Алыска сапар узаган,
Ардактуум менин аман бол!
Жоноктой кеткен кашка жол,
Жолочу кеткен башка жол.
Жол улап кетип жатасың
Жолдошум менин аман бол!
Жар бойлоп кеткен кашка жол,
Жатындаш кеткен башка жол.
Жабыгып кетип жатасың,
Жаркыным эми аман бол!
***
Атыгайдын алты уулу,
Алты күлүк таптаган.
Ат чабышта байгени,
Алабыз деп мактанган.
Алп атанын алты уулун,
Арбак колдоп даарыган
Туйгун болуп көктө учуп,
Туш-туш жакка тараган.
***
Тукумдан-тукум уланып,
Шооруктан чыккан Кошубай.
Атадан уулдар уланып,
Аңгемем жайы ушундай.
Адылдан беш уул бар үчүн,
Беш боз үй, да беш түтүн.
Беш аргымак кишенейт,
Бешөөнө беш эр минет
Беш тарапка жол кетет.
***
Кошубайдан үч уул бар,
Тоодогу үйдүн өзүнөн.
Үч жол кетет уланып,
Үч эр чыкты камдана,
Бири-биринин артынан