Арбак колдоп даарыган
Туйгун болуп көктө учуп,
Туш-туш жакка тараган.
***
Тукумдан-тукум уланып,
Шооруктан чыккан Кошубай.
Атадан уулдар уланып,
Аңгемем жайы ушундай.
Адылдан беш уул бар үчүн,
Беш боз үй, да беш түтүн.
Беш аргымак кишенейт,
Бешөөнө беш эр минет
Беш тарапка жол кетет.
***
Кошубайдан үч уул бар,
Тоодогу үйдүн өзүнөн.
Үч жол кетет уланып,
Үч эр чыкты камдана,
Бири-биринин артынан
Чоң жүрүштү улашып.
***
Түгөл кыдыр даарыган,
Түмөнбай, Кулет бир тууган.
Бир атадан куралган,
Тукуму өсүп уланган,
Уулдары эр жетип,
Туйгун таптап куш салган.
***
Чыгаан уул аталып,
Чынгыштан: Жоомарт, Элчибай.
Эбиреп айтсам баянын,
Элимдин жайы ушундай.
Арттын уулу Саадабай,
Агылтып жылкы айдаган.
Саймалуу Төш өтөктүн,
Сайроонуна мал жайган.
Качанкы өткөн атанын
Санжырасын айтканда
Бажырайып элестин
Баяны чыгып калдайган.
***
Баястандын алты уулу
Айдың Көлдү жайлаган.
Ак шумкары колунда
Агылжым тоону айланган.
Арча бешик өңөрүп,
Апалар сапар аттанган,
Бай атанын алты уулунан
Жолдор кетип чубалган,
Бешөөнөн тукум уланган,
Сыдык ата тукумсуз,
Сыздап келип куураган,
Жараткан да тагдыр да,
Корккон жокпу убалдан.
***
Биздин Көлөй атабыз
Боз үйлөрдү көтөрүп,
Жыгачтарды кынаган,
Ууктарын жасаган,
Түндүгүн бийик көтөрүп,
Жыгач уста аталган,
Эгин эгип, мал баккан,
Эмгек менен даңкталган.
Кара көйнөк атанын,
Аты калды аталып.
***
Ар-намыстуу эмгекчил
Заты келет аталып,
Алкынтып күлүк байлаган,
Ар ишин укмуш шайлаган.
Артуу-артуу жол басып,
Ак шумкарын колго алып
Агылжым тоону айланган.
Атак даңкы кем эмес,
Алыскы даңктуу байлардан,
Ааламга кетип атагы,
Мамай деген атанын,
Маанилүү маңыз кеп айтып,
Атыгай ата таралган.
***
Кара тоонун боорунан,
Калдайып бир куш учту.
Канаттары далдагай
Кыраан экен укмуштуу.
Калдайып эл башкарып,
Канай деген эр чыкты.
Арстандай бакырса,
Айбатынан жан чыкты.
Эрөөлдө намыз бербестен,
Эч бир кепти жебестен.
Тоо жүрөк экен шумдуктуу.
***
Адырда жүргөн сүлөсүн,
Сүлөсүн дагы түлөсүн.
Күмүш жүнү жылтылдап,
Күн нуруна түрлөнсүн.
«Сүлөсүндү кармайм» деп
Жамаке мерген жөнөсүн.
Жака кылып терисин,
Жарашыктуу эр өтсүн
***
Мен төрөлүп өскөн жерди түн буурулу каптап турат. Баардык жерде караңгылык. Айлананы аяр карап эки жакка кулак түрөм. Ушул караңгы түндөрдө, өткөн күндөрдү ойлонуп турам. Балалыгым өткөн адыр-түздөрдү таба албай турам. Бир гана Тескей Тоом, Бир гана Күңгөй Тоом далдаят. Ортосунда балалыгым өткөн Темир-Канат кыштагым калдаят. Асманда нур чапчып алыскы жылдыздар жымыңдап турат. Алар менин келечегим сыяктуу сезилет. Ушул кезде ойго батып, ата-бабанын баскан жолун эстеп турам. Алардын карааны менден эчак алыстап кеткендей. Асманда жымыңдаган жылдыздар бир нерсени сүйлөшкөндөй болушат. Балким биздин ата-бабанын сырдуу жолун сүйлөшүп жаткандыр. Түн -тынчтык, күн- күрөш ак эмгек менен эс алайын дедим. Уйкум келди уктайын. Түш көрөйүн, түшүмдө туулган жерди, энекемди, балалыгымды көрүп калаармын. Жана да туулган жерим сен да уктап эс ал.
***
Күлүктүн шүйүп куйругун,
Күндүк жерге ат чапкан.
Жан адамга көрсөтпөй,
Жабуулап жорго таптаган.
Сынчыларды алдырып,
Сыпайы гана сындаткан.
Комузчуга черттирип,
Кошуп аны ырдаткан.
Ашуу Төр, Арпа Тектирге,
Айдатып жылкы бактырган.
Айтылуу Чоң Таш жайлоого,
Аралата мал жайган.
Арбын ишти шай кылган,
Ашыга жорго салдырган.
Алыскы даңктуу байларга,
Чабаганды чаптырган.
Тамак-аш коюп алдына,
Таттуулук менен сыйлаган.
Атыгайдын сан жылкы,
Карааны бар көп жылкы.
Айдаганы миң жылкы,
Өзү минген бир жылкы.
Көйкөлгөн өтөк жайлаган,
Көргөн адам таң калган.
Ырыстуу адам экен деп,
Ырчылар аны мактаган.
Атыгайдын сан жылкы,
Аралап өтсө жер менен
Адыр-адыр бел менен,
Дүйнөгө шоокум- шоот тарап,
үңгүрөгөн кең аймак,
Жылкылар сууга киргенде,
Сан жетпеген туяктан
Таза суу ылай, кир болгон,
Өркөнү өсүп чар тарап,
Өрөөндөр күүгө оронгон.
Таза жел согуп аймалап.
***
Кара Колот тарапка,
Каркыралар өтчү эле,
Касиеттүү куш тура,
Каркыранын өзү эле.
Катары менен бараткан,
Каркыранын көчү эмес,
Бабалардын көчү экен.
Биз кетели көч менен
Биригип алып эл менен.
***
Сүлүк кара ат байлаган,
Сүрүп жылкы айдаган.
Сүйкүмдүү Сүттүү булакты,
Сүйөр ата жайлаган.
***
Аттарды кууп такымдап,
Алдыңкы жайга жакындап,
Чарчабастан күлүк чаап,
Чабандес бала дагы өткөн.
Капсалаң оор учурда,
Эл башкарып барбайып,
Карааны тоодой калдайып,
Канай баатыр бу өткөн.
Эл жер үчүн күйүнүп,
Жорго таптап жол жүрүп,
Ат аябай мол жүрүп,
Карач баба бу да өткөн.
***
Бабалардан салт улап
Байыркыны тууралап,
Күлүк таптап ат чапкан,
Күүдөн тайбай жарышкан,
Атыгайдын аргымак,
Абада учуп каалгыган.
Ат көрүнбөй тап-такыр,
Алыстап чаңы таралган.
Атыгайдын Куласы,
Аргымактын күлүгү
Аяны элге тараган.
«Көркөмү укмуш экен» деп
Көргөн адам таңданган.
Кайыптан бүткөн жаныбар,
Капталында канат бар.
Караңгы түнгө кабылып,
Таптап жүргөн адам бар.
Бийик тайгак жол келсе,
Бир изин жаза баспаган.
Акылы тунук жаныбар,
Айбандан башка жаралган.
Арман күн ушул дүйнөдөн,
Ат көтөргүс эр өттү.
Арман экен бу дүйнө,
Атыгай ата дагы өттү.
Колоту калып өзү жок,
Кокуй тура дүйнө шок.
Кытайга карай эл үркүп,
Кыйын иш келди кыргызга.
Ойротто жок ааламда,
Он алтынчы жылында.
Айтып бүткүс муңу бар,
Алат күн келди кыргызга.
Карып калган карыя,
Карааны элге жарыя,
Тыным албай тың баскан,
Тынайдын тору атына,
Аппак тонун кийгизип,
Атаны атка мингизип,
Сапар алып жол менен,
Сабалаган эл келген,
Алыстай улам көч кеткен.
Талыбай малды өрдөтүп,
Тарагай, Балгарт өрдөшүп,
Ашуусу бийик тоо кезип,
Ак Өгүздөн ары өтүп,
Шибер чөптү аралап,
Шибелүүгө жакындап,
Ат көтөргүс муңда өтүп,
Арман күндү көп көрүп,
Илгери бир заманда,
Илкиди көч кытайга,
Кытайдан кайран эл кайтып,
Арбактарга бата айтып,
Арчалыдан арыда,
Жайылып жаткан өзөн сай,
Жанында жердин Тарагай,
Капасы ичтен тарабай,
Каза болгон Атыгай,
Көрүнгөн тоодон аша албай,
Көңдөйгө сөөгү жете албай,
Күлүстөн биздин баба ай,
Күйүттө кеткен Атыгай.
***
Он алытынчы жылында
Орустар салды балааны.
Карааны аз кыргызды,
Кабылтыптыр кыргынга.
Кысталышта из чалган,
Алыс турган Кытайда,
Арманда калды канча жан.
Көзүнөн жашын аарчыбай,
Көңдөйүн бир көрө албай,
Аккан жашын аарчыбай,
Айлына кайра келе албай,
Карааны бизди кайгырткан,
Кайта келбей калгандар.
Коогалаңда арман бар,
Койсойбостон Айтике,
Көңдөйүнөн айрылып,
Көгөргөн тоолор тарапта.
Сейиттин уулу Бапа бар,
Дагы канча жандар бар.
Дайны чыкпас арман бар,
Калды чоочун жактарда.
Аттары кайра козголуп,
Аларга куран окулуп,
Кайтадан сөз козголсун,
Карааны жок жандарга.
Байырлап бизди жашаган,
Бабалар унут болбосун!
Арбагы бизди колдосун,
Биз жүрөлү эскерип,
Тагдыр деген кечмелик.
***
Чакашым деген чоң уста,
Темирден буюм жасаган.
Алгылыктуу болсун деп,
Ага жыгач аштаган.
Кооз экен деп кубанып,
Көргөн адам мактаган.
Устанын дал өзүнөн,
Улуктар буюм сураган.
«Каалаганды берсе» деп,
Карыялар көңүл бурган.
Кадырлуу жалгыз баласы,
Асангкары жок болуп,
Тукуму жок бу өттү.
***
Апыл-тапыл бул дүйнө,
Арманы арбын өмүрдө.
Аты калып өзү жок,
Айдыңданган көзү жок,
Даңкы калып заты жок,
Даңазалуу сөзү жок
Дөөлөтү тоодой көрүнгөн,
Дөө-шаалар өтүп дүйнөдөн.
***
Жок дүйнөда, бар дүйнө,
Жомок болгон көптөргө,
Сөөлөтү калып, өзү жок,
Сөзү жанып, үнү жок,
Даңазасы тарап, карааны жок,
Даңкы чыгып бөлүнгөн,
Даанышман өтүп дүйнөдөн.
***
Армандуу экен бул дүйнө,
Айдыңы жанып көптөргө,
Эл коргогон деми бар,
Чептей болгон күчү бар,
Жоону сүргөн сүрү бар,
Байыркыдан доорон сүргөн,
Баатырлар өтүп дүйнөдөн.
***
Айтканы аткарылбас .
Арманы бар кем дүйнө,
Үзөнгү-Кууштай жерин саткан,
Үркүтүп элин карайлаткан.
Ары жок болуп аты калган,
Алтынын казып талаткан.
Кожоюн болгон кечөө эле,
Коркоктор өтүп дүйнөдөн.
***
Кеби журтту дүңгүрөткөн,
Кылымдын көчүн жөнөткөн,
Ыр кылып сөзүн төккөн,
Ырамандын Ырчы уулундай
Ыр болгон ушул өмүрдөн,
Ырчылар өтөөр дүйнөдөн.
***
Көлдүн башы алыста,