Дейлик, «Нибелунглар ҳақида қўшиқ» достони менда қандай таассурот қолдирган?
Ёвуз аждарҳони маҳв этиб, «Нибелунглар бойлигини қўлга киритган баҳодир жангчи Зигфрид кўз ўнгимизда мудом Ватан озодлиги курашчиси, доно ва олижаноб инсон сифатида гавдаланса, Кримхильда ўз эрига содиқ ва вафодор, қасоскор аёл сифатида китобхон қалбида меҳр-муҳаббат туйғуларини уйғотади. Ҳасадгўй ва мақтанчоқ аёл Брюнхильда ҳамда мунофиқлик, риёкорлик тимсоли, манфур қотил Хаген эса қалбимизда чуқур нафрат туйғуларини уйғотади.
«Беовульф ҳақида достон» онг-шууримда ёрқин таассурот қолдирган асарлардан биридир.
Айтиш жоизки, ушбу достон ва қўшиқларни имкон доирасида, турли манбаларда келтирилган парчалар, тақризлар, мақола ва талқинлардан ўқиб ўргандим; булар бир нуқтада бирлашиб, яхлит тасаввур ҳосил қилди.
Манбаларда ёзилишича, «Беовульф ҳақида достон» VIIIIX асрларда яратилиб, Х аср бошларида ёзиб олинган. Достон икки қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисмида Дания қироли Хротгар саройи тасвирланади.
Қирол Хротгар ўз аъёнлари билан ўтказадиган базму жамшидларга мўлжаллаб, оромбахш бир гўшада ҳашаматли меҳмонхона қурдиради. «Хеорот», яъни «Буғу қасри» деб аталган муҳташам бинода кайфичоғлик, шодумон ҳаёт қирол орзулагандек, узоқ давом этмайди. Модомики, олам яралгандан буён осудалик остида ҳамиша таҳлика пинҳон; зеро, одамзодга тўкис ҳаловат азалдан курашларсиз насиб этмаган ва абад шу ақида ўз кучида қолаверади. Ёвузлик ҳамма даврларда, ҳамма вақт эзгулик йўлини тўсгани-тўсган
Воқеан, денгиз бўйидаги қўланса ботқоқликларда Грендель исмли даҳшатли махлуқ яшарди. Бу нафси ўпқон, тасқара махлуқ қоронғу кечалари қўққисдан пайдо бўлиб, ғафлатда қолган қирол жангчиларини ер тишлатиб, ея бошлайди. Саройдагилар росмана ваҳима ичида қолади. Ногаҳоний кулфат-мусибатдан қаттиқ қайғуга ботган қирол Хротгарнинг қалбини изтироб ва надомат туйғулари беомон жизғанак эта бошлайди «Наҳот дунёда ёвуз кучлар ҳукмрон, эзгулик забун?! Наҳот анави юҳо Грендель саройдаги одамларимни битта қўймай ўлдириб, гўштларини бурдалаб еб кетаверади! Адолат қаерда, қани ҳақиқат?! Наҳотки ер юзида балойи нафс Гренделни яксон эта оладиган қудратли куч йўқ?!.»
Зим-зиё тун. Осмон хира, тунд. Атроф осуда, сокин. Фақат чигирткалар чириллайди, қурбақалар «вақ-вақ» қилади, холос. Қирол Хротгар ва саройдагилар эшик-деразаларни маҳкам беркитиб, уйқуга кетган. Фақат бошига дубулға, эгнига совут кийиб, қўлига қалқон ва найза тутган соқчилар бедор. Асаблари таранглашган соқчилар хавотирга тушиб, ўз ҳудудларини зийрак нигоҳ билан қўриқлашмоқда. Ваҳоланки, ўша даҳшатли махлуқ кутилмаган вазиятда доғда қолдириб, ўлдирувчи ҳамла қилиши мумкин! Равшанки, ҳар қандай хавф-хатарга доимо тайёр туриш керак, акс ҳолда ҳамма одамхўр махлуққа луқма бўлиши муқаррар!
Тун гўё осуда ўтмоқда. Бирор хавф-хатардан нишона йўқ, Грендель қайларгадир гумдон бўлгандек. Шу боисми, бироз хотиржам тортган соқчи-ясовуллар ихтиёрини бирин-кетин ширин уйқуга топширди. Алланечук ҳиссиётлар измида ҳушёрликни қўлдан бермаётган хилватдаги ёлғиз Халдоур ҳам азбаройи толиққанидан ғайришуурий равишда мижжаларини юмди ва абадий уйқуга кетди.
Бу асно нафси ҳакалак отган одамхўр Грендель тубсиз ботқоқлик қаъридан шалоп-шулуп юзиб чиқиб, ер юзига кўтарилди-да, ими-жимида судралиб, одамлар яшайдиган маконга тобора ёвуқлашиб келаверди. Ҳолбуки, очофат махлуқ зимистон кечанинг айни лаҳзаларида энг сергак соқчилар ҳам ғафлат уйқусига асир бўлишини равшан англаб етганди. Ҳар қалай, Грендель оҳиста яқинлашиб келиб, қалқон ва найзасини мармар деворга суяб, шундоққина майса устида пишиллаб ухлаб ётган боёқиш соқчи-аскарни томоғидан хиппа бўғди-да, жони узилгач, қонини ҳузур қилиб сўра бошлади. Сўнг, гўштларини бурдалаб, ҳалқумига тиқа бошлади. Нафси қонмагач, хиёл нарироқда ухлаб ётган одам боласини ҳам иштаҳаси карнай бўлиб, емоқчи бўлиб турганди ҳамки, дафъатан метиндек қаттиқ қўллар махлуқнинг елкаларидан куч билан чангаллаб олди.
Илкис одамхўр махлуқнинг ғазаби қайнади: ким экан у, мен билан олишмоққа юраги довлаган жонзот?! Дунёда ҳали менга бас келадиган қудратли куч йўқ! Магарда паймонаси тўлган биронта ахмоқ бўлса, бешбадтар бўлсин бир зарб билан мажақлаб, суякларигача қолдирмай, ғажиб ташлайман!
Дарғазаб Грендель шахд силтаниб, рақибига юзма-юз бўлди ва бутун вужуди алланечук ҳиссиётлар залворидан зирқираб, чунонам музлаб кетди. Эвоҳ, унинг қаршисида нигоҳлари қаҳр уфураётган, бақувват билакларида адоқсиз куч-қувват ўйноқлаётган, мушаклари йўғон, ҳайбатли паҳлавон ғолибона кўкрак кериб турарди! Бу «одам-бўри» Беовульф эди!
Дарғазаб Грендель шахд силтаниб, рақибига юзма-юз бўлди ва бутун вужуди алланечук ҳиссиётлар залворидан зирқираб, чунонам музлаб кетди. Эвоҳ, унинг қаршисида нигоҳлари қаҳр уфураётган, бақувват билакларида адоқсиз куч-қувват ўйноқлаётган, мушаклари йўғон, ҳайбатли паҳлавон ғолибона кўкрак кериб турарди! Бу «одам-бўри» Беовульф эди!
Дарвоқе, ботқоқликни тарк этар чоғи онаси Люцифера Гренделга бот-бот насиҳат қилиб эди: «Ҳар нечук, ҳушёрликни йўқотма, болам. Негадир шу сафар юрагим қаттиқ безовта бўляпти. Хаёлимда ўлгур Беовульф тўсатдан пайдо бўлиб, сенга заҳмат етказадигандай туюлаяпти»
Махлуқвачча чуқур таажжубга ботди: «Ваҳ, онажон, асти қизиқ гапларни гапирасан-а! Туриб-туриб, кулгим қистайди, шайтоним қўзиб кетади! Ҳе-ҳей, бу дунёда сен-у менга бас келадиган қудратли куч йўқ. Биз борлиқда абадий ҳукмронлик қиламиз! Бузамиз, вайрон этамиз, одамларнинг қонини сўриб, гўштини еймиз! Сен эса, ғашимга тегиб, қаёқдаги номинг ўчгур Беовульфни ҳадик билан тилга олиб, дағ-дағ қалтираяпсан. Ким экан у, лаънати Беовульф деганинг занғар?»
Онаси маъюсланди ва чуқур хўрсиниб қўйди. «Қизиққонлик қилмай, яхшилаб қулоқ тут, болам, деди бошини сарак-сарак тебратиб, хоҳлаймизми-йўқми, ер юзида иккита қарама-қарши куч мавжуд. Ҳамонки биз оламни зулмат қўйнида кўриб, ҳар қанча ёвузликлар қилмайлик, эзгулик деган қарши кучлар ҳам бир чеккада жимгина қараб турмайди. Эса, ёруғлик ва эзгулик йўлимизга ҳамиша ғов-тўсиқлар қўяверади. Беовульф қудратли рақибимиз, мангу эзгулик тарафдори. Ростини айтсам, у наинки сен билан мени, балки ер юзидаги барча зулматдош қавмларимизни-да маҳв этмоққа, тилка-пора қилмоққа қодир! Ҳазир бўлайлик, ҳазир бўлайлик!..»
Воқеан, қўшни шведлар юртининг жанубий ерларида геотлар қабиласи яшарди. Қирол Хротгар саройидаги машъум воқелик бундаги аҳолини қаттиқ қайғуга солди. Бутун мамлакат бўйлаб «Гренделга ўлим!», «Одамхўр махлуққа ўлим!» деган ҳайқириқлар янграрди. Ваҳоланки, ёвуз одамхўрнинг боши янчилмас экан, геотлар қабиласига ҳам ором-осудалик йўқ! Ҳайҳот, одамзод бошига қирғин келтираётган ўшал ваҳшатли кучга мардона қамти борадиган паҳлавон борми ўзи оламда! Акс ҳолда, геотлар қабиласи ҳам Гренделга битта қолмай ем бўлиб, ер юзида қабоҳат ва зулмат абадиян тантана қилурми, эйвоҳ!..
Геот қироллигида истиқомат қилаётган, баҳодирлиги билан тилларда достон бўлган жасур Беовульф мусибатдан хабардор бўлиб, интиқом ўтида ёнди; жисмида илкис илоҳий куч-қувват, ғайрат-шижоат ҳис этди. Адолат Тангрисидан мадад тилаб, довюрак сафдошлари билан шошилинч равишда кемага тушди. Денгиз орқали қўшни ўлка томон жадал сузиб кетди
Интиҳо, икки ўртада даҳшатли олишув бўлди. Ўзини енгилмас деб ҳисоблаган Грендель баҳайбат Беовульфнинг бартараф этиб бўлмас зилдек зарбаларига бардош бера олмади. Қовурғалари синиб, суяк ва пайлари залворли муштлар зарбидан қарс-қурс мажақланиб кетди. Фалокатни қарангки, қарши зарбага чоғланганди ҳамки, Беовульф эпчил ҳаракат билан юқорига даст кўтариб, андоғ ерга қапиштириб урдиким, оғриқнинг зўридан махлуқ ўкириб-ўкириб юборди. Паҳлавон Беовульф шу заҳоти ҳолдан тойган одамхўрнинг кўкрагига оёқ босиб, ғолибона наъра тортди-да, исқирт Гренделнинг ўнг қўлини елкасидан шарт суғуриб, узиб ташлади! Одамхўр махлуқ чунон ўкирди, чунон ўкирдики, атроф-теварак ларзага келди. Силласи қуриган мажруҳ Грендель жон ҳовучлаб судрала-судрала, базўр ботқоқликка етиб олди. Дабдаласи чиққан майиб-мажруҳ боласининг аянч аҳволига разм солиб, тасқара она Люцифера дафъатан увлаб юборди, фиғони фалакка чиқди. Вужудидаги ваҳший ҳиссиётлар жунбушга келиб, эртасига қоронғу тунда Хротгар одамларига қирғин келтириб, чалажон боласи учун шу равиш ўч олган бўлди. Йўлида дуч келган одам боласини аямади. Ўткир сўйлоқ тишларини инсон баданига ғарчча-ғарчча ботириб ташлайверди. Шу йўсин Беовульфдан интиқом олган бўлиб, мамнун кайфиятда изига қайтди. Қирол саройида эса, қий-чув, қиёмат қўпди. Галдаги мудҳиш воқеадан қалби лазага келган жасур Беовульф шу ҳақиқатни тугал англаб етдики, қаттол ёвузлик доясининг мурдор боши гар янчилмас экан, дунёда адолат қарор топиши душвор!
Паҳлавон Беовульф кўкка илтижо қилиб, Тангридан мадад сўради. Баногоҳ бутун мавжудиятига илоҳий бир куч ёғилди. Алҳол музаффарона наъра тортиб ҳайқирди-да, қурол-аслаҳаларини шайлаб, хавфли ботқоқлик қаърига шўнғиди. У ўз фикрида асло янглишмабди: жирканч одамхўр-махлуқлар бадбўй ботқоқликнинг энг тубида, энг зимистон, энг қўланса қатламида нафас оларкан. Муросасиз ҳарбу зарб билониҳоя давом этди.