Маънавий олам мусаввири - Оқилжон Ғофуров 3 стр.

Мусибатдан огоҳ этилган Менелай дарҳол Спартага қайтиб келади. Париснинг кўрнамаклиги ва Еленанинг хиёнатидан дарғазаб бўлиб, азоб-уқубат чекади. Юрагида дам сайин интиқом олови гуркирайди. Зудлик билан оғаси Агамемнон ҳузурига боради ва қандай интиқом олиш хусусида маслаҳат сўрайди. Интиҳо, бутун Юнон ўлкасидаги подшоҳлар машварат қуриб, жабрдийда шоҳнинг акаси, Микен подшоҳи Агамемнонни бош саркарда тайинлаб, сафарга шай қилинган кемаларда Троя устига бостириб борадилар. Шу тариқа, Еленанинг Парис томонидан ўғирланиши бевосита Троя муҳорабасига сабаб бўлади

Аввалги мулоҳазаларимизни давом эттириб айтсак, Фауст билан Еленадан Эвфорион исмли фарзанд дунёга келади. Лекин асов табиатли Эвфорион ўзини эрта ҳалок этади. Модомики, йигитчанинг бебок юраги, жиловланмаган истаклари баландларга учиб, кўкни қучишни истайди; у тоғ-ўрмонлар кезишни, довонлар ошишни ҳавас қилади, бебош хаёллар измида қоядан-қояга сакраб, аста юқорига кўтарилади. Мана, унинг қаршисида беором денгиз, кўрк очиб турган Пелопс юрти

Пировардида, навқирон қалби шараф томон, шон томон олға интилишни истаган Эвфорион :

«Кийими уни бир лаҳза ҳавода тутиб туради. Боши устида нур кўринади. Унинг ортида шуълали из қолади Гўзал йигит ота-онасининг оёқларига йиқилади. Унинг юзида таниш белгилар бор»

Эвфорион доғида бағри қон ютган «Еленанинг кийимлари булутга айланиб Фаустни ўрайди ва баландга кўтариб олиб кетади».

Охир-оқибат, афсонавий Елена ҳам кўздан ғойиб бўлади. Асар руҳидан келиб чиққанда, доктор Фауст билан антик дунёнинг гўзаллик тимсоли сифатида гавдаланган соҳибжамол Елена ўртасидаги муҳаббат замон ва макон нуқтаи назаридан рамзий маъно касб этади. Бинобарин, мазкур хаёлий ишқ-муҳаббат қиссаси файласуф Гётенинг ғоявий мақсадларини амалга оширишга бўйсундирилган. Жумладан, таржима асар юзасидан қайд этилган «Изоҳларда шундай жумлалар мавжуд: « айрим тадқиқотчилар Фауст билан Еленанинг ўғли Эвфорион сиймосида Гёте ўз замондоши Байронни ва унинг фожиали ҳалокатини тасвирлаган дейдилар»

Дарҳақиқат, ҳайратлар силсиласи пойдеворига қурилган, бир-бирини инкор қилувчи кучлар кураши тенгсиз заковат кучи билан акс эттирилган «Фауст» фожиаси инсониятнинг бебаҳо маънавий бойлиги, битмас-туганмас тафаккур булоғи, жаҳон адабиётининг асл дурдонасидир. Асарда ўз халқини маърифатли қилиш, илм-маърифат кучи билан одамзод учун эзгулик ахтариш, узлуксиз ҳаракат, бунёдкорликни ҳаётий шиори деб билган буюк олим, ижодкор инсон ва ёруғлик тимсоли бўлиб гавдаланган Фауст ўзига қарши турган улкан инкор этувчи куч  иблис Мефистофель билан баҳс-мунозарада ғолиб чиқади. Фаустни йўлдан уриб, олижаноб интилишларидан чалғитиб, қалбидан озодлик, яратувчанлик туйғуларини батамом сидириб ташлаб, нафсоний лаззатлар қулига айлантиришни мақсад қилган иблис Мефистофель бу курашда мағлуб бўлади. Лекин ҳақиқатки, шайтон инсонни ғаразли мақсад йўлида дам зулмат қўйнига тортди, залолат ва сафолат кўчаларига етаклаб кирди, гоҳо гуноҳ ишларга ундаб, ақл-идрок кўзини беркитмоқчи бўлди. Лекин шайтон юраги соф, покдомон Фаустнинг қалбини забт этолмади. Мукаррам инсон Тангри ато этган ақл-идрок чироғи билан зулматдан йўл топиб чиқди. Модомики, иблис Мефистофель Арши аълода, Тангри билан баҳс-мунозарада гаровни аввалдан сўзсиз бой берган эди. Зеро, «Сен гаровни сўзсиз бой бердинг, аён» деганида, Тангри инсонга ато этилган ақл-идрок қудратини назарда тутганди.

Изланиш, фикрлаш, кураш ва адашишлар йўлида маънавий олами қарор топган Фауст ақлий камолотга эришади. У ҳаётининг олий лаҳзаларида шу ҳақиқатга тушуниб етдики, севги ва гўзаллик ўткинчи нарса, инсоннинг дунёга келишдан ва яшашдан мақсади эса ўз халқига, ватанига ҳалол меҳнат қилишдир. Инсон ҳаётининг маъноси ўйин-кулгу, кайф-сафо, ҳою-ҳавас эмас. Қалбида жўш урган улуғвор туйғулардан руҳияти юксалган Фауст ғайрат-шижоат отига миниб, денгиз чеккасида ажойиб шаҳар бунёд қилишга астойил енг шимаради; бу ишга атрофидаги меҳнатсевар инсонларни сафарбар этади.

Изланиш, фикрлаш, кураш ва адашишлар йўлида маънавий олами қарор топган Фауст ақлий камолотга эришади. У ҳаётининг олий лаҳзаларида шу ҳақиқатга тушуниб етдики, севги ва гўзаллик ўткинчи нарса, инсоннинг дунёга келишдан ва яшашдан мақсади эса ўз халқига, ватанига ҳалол меҳнат қилишдир. Инсон ҳаётининг маъноси ўйин-кулгу, кайф-сафо, ҳою-ҳавас эмас. Қалбида жўш урган улуғвор туйғулардан руҳияти юксалган Фауст ғайрат-шижоат отига миниб, денгиз чеккасида ажойиб шаҳар бунёд қилишга астойил енг шимаради; бу ишга атрофидаги меҳнатсевар инсонларни сафарбар этади.

Чин, ҳаётсевар Фаустнинг бутун хаёли шу эзгу мақсадларга банд: курашчан инсон қудратидан бу ер замин жаннати бўлур

Узоқ ҳаёт йўлини босиб ўтган, қалби мудом юксакларга интилган Фауст ғоят гўзал дақиқаларда ўзи ахтарган чуқур ҳақиқатни, ОЛАМ ҲИКМАТИни тугал англаб етади:

Ҳаётининг энг олий лаҳзасида турганини ҳис этган Фауст одамзоднинг бахт-саодати йўлидаги машаққатли меҳнат самарасидан қониқиш ҳисси туяди ва фоний дунёни тарк этади; унинг жонини фаришталар осмонга олиб чиқиб кетади. Зеро, иблис Мефистофель билан баҳс-мунозара чоғида хитоб қилганидек:

Ҳақиқатан, буюк қаҳрамон Фауст тимсолида буюк Гёте ҳам орзулар тожига етди  салкам олтмиш йиллик заҳмат-машаққатлар, изланишлар поёнига етиб, адиб умрининг мазмунини белгилаб берди. Ҳаётда Гёте қолдирган из абадул-абад ўчмай қолажак!

Фауст»  чуқур драматизм ва психологизмларга тўлиқ, архитектоникаси ғоят мураккаб асар. Гётедай даҳо ижодкорнинг тенгсиз тафаккур кучи бунёд этган мазмунан ва шаклан буюк асарни таржима қилиш фақат айтишга осон. Бу янглиғ шоҳ асарлар мутаржимдан чуқур билим, кенг қамровли тафаккур тарзи, улкан салоҳият, сўз бойлиги, қунт-сабот ва кучли иштиёқ талаб этади. Шу маънода мутаржим Эркин Воҳидов «Фауст» таржимасига бағишлаб ёзган кириш мақоласида таржимаолди қалб кечинмаларини шундай изоҳлайди: «Мен «Фаустни жуда улканқасрга ўхшатаман. Унинг умум қурилмасидан тортиб, ҳар бир нақшигача абадият учун мукаммал қилиб яратилган. Ахир Гёте каби улуғ ва заҳматкаш даҳо бу асарни олтмиш йил ёзган! Ўн беш минг мисрага яқин бу мўъжизани инсоният тарихининг мағзи дейиш мумкин Рости, ҳаяжонландим. «Фаустдек қаср устунларидан ўзбек заминида тикланадиган иншоот содда ва жўн бўлиб қолмайдими, деган андишани қилдим» (Ўша нашр, 3-4-бетлар.)

Қарангки, «Фаустдек ҳайбатли тафаккур қасри устунлари қаршисида андишага борган Э. Воҳидов ўзининг қудратли таржимонлик салоҳияти билан ўзбек заминида улкан сўз иншооти бунёд эта олди! (Асар русчадан таржима қилинган) Даҳо мутафаккирнинг бадиий тафаккури жозибасини сақлай олди; ички, ботиний оламини, таҳайюл кенгликларини очиб беришга муваффақ бўлди; асарнинг полифоник хусусиятини ўзбек тилида акс эттира олди. «Фауст» таржимаси муваффақиятлари калити ҳақида сўзласак, таржимон эътироф этганидек, «Гётенинг Шарқ фалсафасига яқинлиги менинг йўлимниёритиб турди, руҳимга мадад бўлди» (Ўша китоб, 4-саҳифа.)

Чиндан ҳам, жаҳон адабиётининг чуқур билимдони бўлган Й.В.Гёте Оноре де Бальзак, Виктор-Мари Гюго, Дени Дидро, Франсуа-Мари Аруэ Вольтер, Жорж Гордон Байрон каби жаҳоншумул сиймоларнинг дурдона асарларини узлуксиз мутолаа қилиш баробарида Шарқ адабиётига ҳам мурожаат этган. Манбалардан маълумки, Хожа Ҳофиз девонини мутаржим Жозеф фон Ҳаммер Бургстал ўгирмасида мутолаа этган Гёте фавқулодда кучли таъсир оғушида қолади ва Ҳофиз орқали бутун Шарққа чексиз муҳаббат боғлайди; у руҳ ва ижод манбаи сифатида Жалолиддин Румий, Абулқосим Фирдавсий, Муслиҳиддин Саъдий Шерозий, Умар Хайём, Хожа Ҳофиз Шерозий каби Шарқ адабиётининг буюк сиймолари ижодини қунт билан ўрганади. Шу тариқа «Ғарбу Шарқ девони» деб аталмиш бадиий ганжина дунёга келади.