Dowiedziawszy się od bałaguły, czyje to dzieci, właściciel okazał im należny szacunek. Przywitał serdecznie starym pozdrowieniem: Szolem ałejchem! – i nakazał długonosej służącej nastawić samowar. Długonosej żonie dał znak, aby podała zakąski, a długonosym córkom wydał polecenie, by natychmiast włożyły buty. Wszystkie bowiem chodziły na bosaka.
Z tymi to bosymi dziewczętami młodzi nasi podróżnicy szybko się oswoili. Z wielką ciekawością wypytywały chłopców, skąd przybywają i dokąd jadą. Pytały o imiona i o to, czy podoba im się Baryszpol. Chciały wszystko wiedzieć, nawet ile kto ma lat. Potem kosztowali wspólnie kwaśne powidła cioci Hudl. Śmiechom nie było końca.
Później bawiono się w ciuciubabkę. Ten, który miał zawiązane oczy, powinien złapać wybraną osobę. Dziewczęta tak rozgrzały się tą zabawą, że gdy udało im się złapać któregoś z chłopców, to przyciskały go mocno do piersi, aż mu po prostu brakowało tchu.
Na noc pościelono im na podłodze. Podłogę wysłano słomą. Aby nie poczuli się obrażeni, długonosa właścicielka zajazdu pokazała im, że w innym kącie tej samej izby również na podłodze śpią jej córki. Nie zaszkodziło im to widocznie, bowiem wyrosły, bez uroku, nie najgorzej. Po tej uwadze gospodyni wysmarkała się porządnie. Chłopaki byliby z legowiska wielce zadowoleni, gdyby nie trzeba było rozbierać się w obecności dziewcząt. Wstydzili się. Dziewczęta zaś wcale nie czuły wstydu. Bez ceregieli zdjęły płaszczyki i zostały w samych sukienkach, z gołymi szyjami, bose. Rozpuściły włosy i dziwne jakieś wymieniały między sobą spojrzenia. Zerkały na chłopców i śmiały się, śmiały i śmiały.
– Cisza, spokój! – zakomenderował gospodarz i zgasił lampę. W ciemnościach rozległ się jednak wkrótce tłumiony śmiech i cichy szelest słomy. Nie trwało to długo. Zdrowy, mocny, młody i niewinny sen wnet przymknął zdrowe, mocne i niewinne oczy.
Modlitwa poranna, którą odmawiał z pośpiechem właściciel zajazdu, uświadomiła chłopcom, że nastał już dzień i trzeba jechać do Perejasławia. Słowo „Perejasław” przepełniało ich serca radością. Meir Welwl, bałaguła, włożył do woreczka tałes i tefilin, a twarz jego przy tym jaśniała niczym twarz cadyka. Poszedł zaprzęgać „rumaki”. Przekomarzał się z Maudrykiem, Tancerzem i Arystokratką w ich końskim języku. Do każdego miał jakieś pretensje. Najbardziej dostało się Tancerzowi, upominano go, żeby nie tańczył wtedy, gdy się nie gra.
Słońce świeciło. Całe podwórze przed zajazdem było jakby zanurzone w złocie. Zdawało się, że wszystko dokoła błyszczało po prostu od brylantów, lśniło od diamentów. Nawet kupa śmieci, która narosła tu od zeszłego lata, a może od ostatnich dwóch lat, pokryta była złotem. Cóż dopiero mówić o kogucie i kurach, które grzebały w śmieciach. Każde piórko wyglądało jak czyste złoto. Gdakanie kur sprawiało przyjemność. Ich chód był pełen gracji. A gdy rudy kogut wskoczył na kupę śmieci, przymknął oczka i wyciągnął swoje do entej potęgi podniesione „kukuryku”, jakby na modłę ptasiego kantorowania, znowu objawiło się w pełni piękno świata i wielkość Tego, który go stworzył. Przemożna chęć ogarnęła człowieka, aby oddać mu hołd, ale nie, broń Boże, poprzez modlitwę, jak to uczynił właściciel zajazdu w Baryszpolu albo Meir Welwl, bałaguła. Nie. Na to chłopcy nie mieli najmniejszej ochoty. Taki sposób już przejadł im się. Co innego cicho, w głębi serca dziękować Bogu i chwalić go. W taki sposób – zgoda.
– Właźcie, bękarty, do wozu. Przed nami jeszcze cały dzień jazdy! – Meir Welwl popędzał chłopaków. Zapłacił za siano i owies, i pożegnał się z właścicielem zajazdu. Bractwo też pożegnało się jak należy z długonosą rodzinką i wlazło pod budę. A jak tylko wóz ruszył, ogarnęła ich znowu rozkosz, słodycz. Jakaś ożywcza świeżość ogromnego przestworza napływała ze wszystkich stron. Wóz toczył się po szerokim świecie pełnym pól i sadów, piasku, lasów i nieba. Nieba i nieba. Trochę za dużo było tego nieba. A może po prostu przejadła się już jazda. Raczej nie tyle jazda, co bałaguła i jego opowieści. Zaczynało już w głowie szumieć, migać przed oczyma, kłuć w bokach. Wszystko chyba od tych wstrząsów, od tej jazdy na wozie. Zdawało się, że będzie już tak trzęsło zawsze. O, żeby zejść z wozu, poczuć grunt pod nogami. Ogarnęła podróżnych tęsknota za domem, za miasteczkiem, za Woronką. I bohater niniejszej autobiografii zaszył się w kącie wozu Meira Welwla, westchnął głęboko i znowu serdecznie pożegnał się z miasteczkiem. Po cichu, aby bracia nie słyszeli, szeptał:
– Bądź zdrowa, Woronko! Żegnaj, Woronko!
25. W nowym domu
Perejasław, wielkie miasto. Chłodne przyjęcie. Srebro zastawione. Z zarobkami krucho. Ojciec zatroskany
Po dwóch dniach jazdy przesyceni kurzem i opowieściami bałaguły młodzi podróżnicy spostrzegli, że zaraz będą w domu. Minęła jeszcze chwila i z ciemności nocy zaczęły wyłaniać się małe światełka. Niezawodne oznaki miasta. Później koła wozu zastukały na bruku i wozem zaczęło rzucać i trząść jeszcze mocniej niż przedtem. To już było prawdziwe miasto. Wielkie miasto – Perejasław. Z hukiem i trzaskiem wtoczył się wóz Meira Welwla na ciemne podwórko, gdzie w bramie wisiała zakopcona latarnia i wiązka siana – znak, że to zajezdny dom.
To, że źródłem dochodów rodziców był obecnie dom zajezdny, stanowiło dla dzieci jednocześnie niespodziankę i zniewagę. Jak to? Ich ojciec, reb Nachum, będzie przyjmował gości? Ich matka, Chaja Estera, będzie gotowała obiady dla nich? Ich babcia Minda będzie im usługiwała? Większego poniżenia nie mogli sobie wyobrazić. A marzyciel Szolem, który zawsze śnił o lepszych czasach, który obnosił się ze swoimi sukcesami, po kryjomu, po cichu cierpiał, płakał i tęsknił do swojej kochanej i małej Woronki. Nie rozumiał, dlaczego dorośli uznali, że kto zmienia miejsce, ten zmienia los. Ładna ci zmiana. Nie ma co mówić. – Wyłaźcie, bękarty, jesteśmy na miejscu! – obwieścił im Meir Welwl, gdy przeciągłym „prr” zatrzymał konie przed gankiem.
1
kawon (reg.) – arbuz. [przypis edytorski]
2
cheder – dawna elementarna żydowska szkoła religijna, w której chłopcy od piątego roku życia uczyli się modlitw i Biblii. [przypis tłumacza]
3
szofar – róg barani służący do trąbienia w Nowy Rok i Jom Kipur. [przypis tłumacza]
4
tałes – biała chusta zakładana na ramiona podczas modlitwy. [przypis tłumacza]
5
tefilin – filakterie, dwa skórzane pudełka z cytatami z Pięcioksięgu. Jedno z nich przytwierdza się podczas modlitwy rzemykiem do czoła, drugie do lewego przedramienia. [przypis tłumacza]
6
rabin – (odpowiedzialny wobec władz) przywódca gminy żydowskiej. Przysługuje mu orzecznictwo w sprawach rytualnych, interpretacja prawa żydowskiego oraz nadzór nad nauczaniem. [przypis tłumacza]
7
szejgec – łobuz. [przypis tłumacza]
8
goj – nie-Żyd. [przypis tłumacza]
9
kantor – śpiewak prowadzący modły w bóżnicy. [przypis tłumacza]
10
chasyd – zwolennik ruchu religijno-mistycznego, którego twórcą był Izrael Baal Szem Tow z Podola (XVIII w.). Chasydyzm przeciwstawiał się judaizmowi rabinicznemu, kładł główny nacisk na osobistą modlitwę. Zjednoczeniu z Bogiem służyły również ekstatyczne śpiewy i tańce. [przypis tłumacza]
11
cadyk – sprawiedliwy, charyzmatyczny przywódca duchowy chasydów. Zwolennicy chasydów wierzyli m. in. w ich moc czynienia cudów. [przypis tłumacza]
12
reb – tytuł grzecznościowy, odpowiednik polskiego „pan”. [przypis tłumacza]
13
berlinka – rodzaj krytej barki rzecznej. [przypis edytorski]
14
certować się – obchodzić się z przesadną delikatnością. [przypis edytorski]
15
cheder – dosłownie: pokój; nazwa szkoły dla początkujących, w której żydowscy chłopcy po ukończeniu piątego roku życia uczyli się czytania po hebrajsku modlitw oraz poznawali Pismo Święte. [przypis edytorski]
16
mełamed – nauczyciel w chederze. [przypis tłumacza]
17
Gemara (Gemore) – część Talmudu spisana po aramejsku i hebrajsku, zawierająca komentarze do Miszny. [przypis tłumacza]
18
Kriat Szma a.Krias Szma – modlitwa odmawiana rano i przed snem. [przypis tłumacza]
19
gołes – diaspora. [przypis tłumacza]
20
klezmer (pot.) – muzykant, zwł. żydowski. [przypis tłumacza]
21
szejgec – łobuz. [przypis edytorski]
22
rebe – tytuł cadyka, także mełameda. [przypis tłumacza]
23
szabes – sobota. [przypis tłumacza]
24
Kabała – mistyczne księgi żydowskie, Zohar – Blask i Tefer jeciva – Księga Stworzenia, oraz Echachaim – Drzewo Życia. [przypis edytorski]
25
Haman – pierwszy minister Persji za panowania króla Achaszwerosza. Nienawidził on Żydów do tego stopnia, że skłonił króla, by ten wydał rozkaz ich zgładzenia. Tymczasem Achaszwerosz pokochał i poślubił żydowską dziewczynę Esterę, która postępując wedle wskazówek swego wuja i opiekuna Mordechaja, wpłynęła na cofnięcie okrutnego zarządzenia, ocalając w ten sposób swój lud. Haman i jego synowie zostali powieszeni, a jego miejsce zajął wuj królowej, Mordechaj. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi obchodzą radosne święto Purim (hebr.) – dosłownie: losy. [przypis edytorski]
26
wezgłowie – część łóżka, gdzie kładzie się głowę. [przypis edytorski]
27
cherubiny i serafiny – anioły znajdujące się wysoko w hierarchii chórów anielskich. [przypis edytorski]
28
Jonatan (bibl.) – syn króla Saula, przyjaciel skonfliktowanego z nim Dawida. [przypis edytorski]
29
Szor Habor – rajski byk. Po nadejściu Mesjasza jego mięso będzie spożywane na uczcie sprawiedliwych. [przypis tłumacza]
30
Mincha (Minche) – modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]
31
Maariw – modlitwa wieczorna. [przypis tłumacza]
32
baal dower – niegodziwiec. [przypis tłumacza]
33
krasawiec (daw.) – piękny. [przypis edytorski]
34
Kadisz – powszechna modlitwa codzienna, także modlitwa za zmarłych (kadisz sierocy); również potoczne określenie syna odprawiającego Kadisz w intencji zmarłych rodziców. [przypis tłumacza]
35
magid – kaznodzieja. [przypis tłumacza]
36
Tanach – nazwa Biblii, skrót utworzony od słów: Tora, Newiim (Prorocy) i Ketuwim (Pisma). [przypis tłumacza]
37
szkoc (l. mn. od szejgec) – hultaj. [przypis tłumacza]
38
sołowiej (ros.) – słowik. [przypis edytorski]
39
Selichot(Sliches) – prośby o odpuszczenie grzechów odmawiane od Rosz Haszana do Jom Kipur. [przypis tłumacza]
40
Ejl melech jojszejw (hebr.) – „Bóg, król zasiadający”. Fragment modlitwy. [przypis tłumacza]
41
Wajikro beszejm (hebr.) – „I zawołał w imieniu”. [przypis tłumacza]
42
diengi (ros.) – pieniądze. [przypis edytorski]
43
Aw – miesiąc lipiec-sierpień. [przypis tłumacza]
44
na miasto! (zniekszt. ros.) – na miejsce! [przypis edytorski]
45
kacap (pogardl.) – Rosjanin. [przypis edytorski]
46
szames – posługacz w bóżnicy. [przypis tłumacza]
47
rynsztok – otwarty kanał ciągnący się wzdłuż ulicy. [przypis edytorski]
48
Kriat Szma a. Krias Szma – modlitwa odmawiana rano i przed snem. [przypis edytorski]
49
Mincha – modlitwa popołudniowa. [przypis edytorski]
50
Tora (Tojre) – Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu wiedza i nauka w ogóle. Także zwój przechowywany w Arce Przymierza. [przypis tłumacza]
51
Chanuka – święto upamiętniające wznowienie kultu religijnego w odnowionej Świątyni Pańskiej po zwycięstwie nad wojskami grecko-syryjskimi w 165 r. p.n.e. [przypis edytorski]
52
goj – nie-Żyd. [przypis edytorski]
53
drejdl – bąk w kształcie czworoboku, którego boki oznaczono literami N, G, H, Sz; dzieci bawią się nim w święto Chanuka. [przypis edytorski]
54
Hizoer wehiszomer (hebr.) – „Pilnuj się i wystrzegaj”. [przypis tłumacza]
55
renegat – odstępca. [przypis edytorski]
56
Elul (Ełuł) – miesiąc sierpień-wrzesień, ostatni w kalendarzu żydowskim. [przypis tłumacza]
57
Rosz Haszana (Rosz Haszone) – Nowy Rok obchodzony zazwyczaj we wrześniu. [przypis tłumacza]
58
Jom Kipur – Sądny Dzień, dzień postu i pokuty. [przypis tłumacza]
59
Jamim Noraim (Jomim Nojroim) – Groźne Dni, dziesięć dni pokuty od Rosz Haszana do Jom Kipur. Według wierzeń żydowskich decyduje się wówczas los człowieka na następny rok. [przypis tłumacza]
60
szofar – róg barani. [przypis edytorski]
61
Sukot (Sukes) – Święto Szałasów, Kuczki. Obchodzone na pamiątkę pobytu Żydów na pustyni. Również uroczystość zakończenia zbiorów. [przypis tłumacza]
62
Hoszana Raba (Hojszane Rabe) – siódmy dzień Sukot, podczas którego odbywa się procesja wokół bóżnicy. [przypis tłumacza]
63
tefilin – dosłownie: modlitwy; nazwa dwóch skórzanych pudełeczek zawierających wypisane na pergaminie modlitwy – przepisy, które mężczyźni od trzynastego roku życia wkładają na głowę i lewą rękę podczas modlitwy porannej w dni powszednie. [przypis edytorski]
64
dybuk – dusza nieboszczyka nawiedzającego ciało człowieka żywego. [przypis tłumacza]
65
prystaw – komisarz policji w carskiej Rosji. [przypis edytorski]
66
maskil (hebr.) – dosł.: wykształcony, oświecony; zwolennik ruchu o nazwie Haskala (Oświecenie), zapoczątkowanego wśród Żydów w końcu XVIII w. i stawiającego sobie za cel świeckie wykształcenie, naukę języków obcych, walkę z fanatyzmem religijnym i zacofaniem oraz reformę życia żydowskiego. [przypis tłumacza]
67
tałes kotn – mały tałes, kaftanik z cyces noszony na co dzień. [przypis tłumacza]
68
mycwa – dobry uczynek. [przypis tłumacza]
69
Chewra Kadisza (Chewre Kadisze) – Bractwo Pogrzebowe zajmujące się urządzaniem pochówków rytualnych. [przypis tłumacza]
70
Miszna (Miszne) – starsza część Talmudu, zawiera uporządkowane treściowo przepisy prawa religijnego i świeckiego. [przypis tłumacza]
71
arenda (daw.) – dzierżawa. [przypis edytorski]
72
czynownik – urzędnik w carskiej Rosji. [przypis edytorski]
73
frant (daw.) – spryciarz. [przypis edytorski]
74
Fonia – Rosjanin. [przypis tłumacza]
75
Symchat Tora (Symchas Tojre) – święto związane z zakończeniem rocznego cyklu czytania Tory, obchodzone ostatniego dnia Sukot. [przypis tłumacza]
76
prystaw – komisarz policji w carskiej Rosji. [przypis edytorski]
77
isprawnik – urzędnik wchodzący w skład sądu ziemskiego. [przypis edytorski]
78
Haman – pierwszy minister Persji za panowania króla Achaszwerosza. Nienawidził on Żydów do tego stopnia, że skłonił króla, by ten wydał rozkaz ich zgładzenia. Tymczasem Achaszwerosz pokochał i poślubił żydowską dziewczynę Esterę, która postępując wedle wskazówek swego wuja i opiekuna Mordechaja, wpłynęła na cofnięcie okrutnego zarządzenia, ocalając w ten sposób swój lud. Haman i jego synowie zostali powieszeni, a jego miejsce zajął wuj królowej, Mordechaj. Na pamiątkę tego wydarzenia Żydzi obchodzą radosne święto Purim (hebr.) – dosłownie: losy. [przypis edytorski]
79
Budiet dieło w szlapie (ros.) – sprawa zostanie załatwiona. [przypis edytorski]
80
Kak wy smiejetie (ros.) – jak wy śmiecie. [przypis edytorski]
81
po zakonu (ros.) – według prawa. [przypis edytorski]
82
letters (ang.) – listy. [przypis edytorski]
83
pictures (ang.) – fotografie. [przypis edytorski]
84
all right (ang.) – w porządku (tu: mają się dobrze). [przypis edytorski]
85
melawe malke – uroczyste zakończenie soboty. [przypis tłumacza]
86
Fonia – Rosjanin. [przypis edytorski]
87
birbant – próżniak i hulaka. [przypis edytorski]
88
Pesach – Pascha, Wielkanoc, Święto Wolności upamiętniające wyjście Żydów z Egiptu. [przypis tłumacza]
89
czort was pabieri (ros.) – niech was diabeł weźmie. [przypis edytorski]
90
kawon – arbuz. [przypis edytorski]