Եւ այլ թէ տղան Թ ամիսն ծնի՝ նա ապրի, այնոր համար որ այս Բ ամիսն զվատուժութիւնն եւ զցաւն կու տանի եւ կու փարատէ եւ զօրացնէ. եւ այս ինն ամիսն Մուշթարին է։ Եւ թէ ի ծննդեան ժամն տղին Տալէհն ի մահուն պուռճն լինի եւ կամ Տալէհն ի հողային պուռճն լինի կամ Բ չար աստեղի մէջ լինի՝ նա տղան մեռած ընծայի։ Այն պատճառին համար յիշեմ որ յորժամ տղան ի մօրէն բաժանի՝ նա պիտի որ լայ։ Նա բժշկապետքն ասացել են, թէ տղան ի լալն եւ ի կանչելն Բ խօսք կայ. ոմանք ասացել են թէ այնոր համար կուլայ, որ ի տեղացն զատեցաւ, եւ ինքն արարչին հրամանաւն է որ հանց ի նեղ եւ ի մութ տեղացն ի դուրս գայ ի Թ ամսոյ տեղացն, վասն այն տեղացն համար կուլայ։ Եւ թէ մի ոմն որ հանց նեղ եւ մութն տեղումն կենար՝ չէր ապրիլ, եւ փառք արարչին եւ անմահին։ Եւ այլ պատճառ, որ յորժամ տղան ելանէ ի յարգանդէն, եւ մէկ մատն պակաս լինենայ՝ ամէն արարածք ժողովին եւ չկարեն լմնցնել։
Եւ այլ ասկից ի վեր յիշենք զամէն անդամոցն զգոյութիւնն թէ որպէս է, եւ բժշկութեան պատմութիւն անդամոցն. որ է օրհնեալ անզրաւ եւ անթերի։
Իսկ թէ ո՛րպէս ծնանի տղան ի մօրն ի փորն այսպէս գիտացիր։
Երբ այրն եւ կինն մերձենան՝ նա զայն գիճութիւնն Զօհալն չորցնէ եւ առաջի ամիսն ծառայէ։ Եւ Բ ամիսն Մուշթարին պահէ, եւ զայն գիճութիւնն յարիւն դարձուցանէ։ Եւ Գ ամիսն Մառեխն պահէ, որպէս եւ ինքն կիզող է՝ զարիւնն եւ զօդված կտրէ։ Եւ Դ ամիսն Արեգական է. զօդվածն եւ զջղերն ամրացնէ եւ շնչաւոր առնէ։ Եւ Ե ամիսն Զօհրան պահէ զաչքն, եւ զըղեղն շինէ։ Եւ Զ ամիսն Օտարիտն պահէ, բաժնէ եւ պնտէ ու զոսկերն շինէ։ Եւ Է ամիսն Լուսինն պահէ զուտելեաց տեղն, եւ զստամոքն շինէ։ Թէ տղան Է ամիսն ծնի՝ ապրի. հանգոյ ապրի, որ Է աստղի հայեցք լման կայ ի յինքն։ Եւ Ը ամիսն Զօհալին է. թէ ծնի՝ չապրի, վասն այն որ Ը տուն մահու ասացին։ Եւ ինն ամիսն այլվի Մուշթարին է պահող, թէ ծնի՝ ապրի, վասն այն որ զՄուշթարին կենաց տուն ասեն։
Իսկ յորժամ ընծայի տղան՝ դու հաշվէ՛ զկենդանակերպն թարպեղ դէպի յառաջ, եւ տե՛ս, երբ տղան ծնաւ, թէ Լուսինն յո՛ր կենդանակերպ է, եւ ե՛րթ ի յետ ԲՃՀԳ օր եւ գիտացիր յայտ, ԺԴ աւուրդ ի միջի կայր Լուսին, որ լինայ կենդանակերպն որ յառաջ ծնաւ յայն տարաճան, որ չի լինի սղալումն, եւ գիտենաս զչարն եւ զբարին աստուծով։
Եւ մարդակազմութեան յառաջն զոսկերքն յիշեմք եւ այլն ի կարգաւ աստուծով։
Գրեր է ի զանոնն, թէ մարդուն հոգին կու շրջագայի ի մարմինն հանապազ. վասն այնորիկ ժամանակ լինայ, որ ի տեղ մն Ա ասեղ զարնեն՝ նա կու մեռանի, եւ ժամ լինի, որ թէ քանի սրով կտրեն՝ նա զէն չի աներ. եւ ցաւն այլ այսպէս է. յորժամ որ ցաւ մի հանդիպի մարդուն՝ յանկարծակի մեռանի, քանզի հոգին անդ գտանի հետ ցաւուն եւ յանկարծամահ առնէ կամօքն Աստուծոյ մերոյ։
Ե
Գիտացի՛ր, որ զոսկերքն մարդուն որպէս սուն է արարեր անձինն արարիչն Աստուած, եւ մարդուն հիմն առանց ոսկերի չի լինիր եւ չկարել կանգնիլ ի վերայ ոտիցն։
Եւ յառաջի ոսկր գլխուն պնակն է, որ կապել է զիրար, եւ քան զամէն ոսկրն անձինն գլխուն ոսկրն ամուր է եւ յուժով է եւ ի հողն յուշ կու փթի. այնոր համար արարիչն Աստուած զգլխուն ոսկրն ամուր է արարեր, որ մէջն մեծ եւ պատուական անդամոցն, որ այն անդամն վնաս չի հասնիր։ Եւ զգլուխն այնոր համար բոլոր ստեղծեց Աստուած, որ այն իրքն որ բոլոր է՝ չի վնասիր եւ այն որ Դ անկիւն է եւ Գ անկիւն է՝ նա կու վնասի, եւ մէջն քիչ իրք կու առնու։ Եւ ինքն բոլոր է եւ Զ կտոր է եւ մէկ մէկ ի կից է, զետ կարած, հանց որ ի կցած տեղացն մէկ մէկէ չի բաժնիլ։
Բայց այս որ մէկ ի մէկ կից է՝ պատճառն Գ իրք է. յառաջն այն է որ ան պուխարն որ ի ստամոքէն ի գլուխն կու ելանէ՝ այն ի յայն կցուածոցն կու հռնծի եւ կու ելանէ. եւ թանծր պուխարնին եւ լազիճ պալղամնին ի քթին ծակէն ի վայր կու իջնու, որ մարդն ի գլխացաւութենէ ի վնասակար ցաւուն անհոգ լինայ. եւ Բ պատճառն այն է, որ թէ Ա կտորին վնաս հասնի՝ նա ալ պաղին անհոգ լինայ. եւ Գ այն է, որ գլխուն առջեւի ոսկորն կակուղ է եւ յետեւինն պինտ. անհնար է որ մէկ ոսկորն պնդութիւն եւ կակղութիւն գտվի։
Եւ այս Ե զգայութիւնս որ կայ՝ նա ի գլխուն է Գ զգայութիւնն, եւ մէկն ի ձեռքն է։ Եւ յառաջն աչիչ տեսութիւնն, եւ Բ ականջին լսելութիւնն, եւ Գ քթին հոտալիքն, եւ Դ լեզվին համ առնելն. եւ այն մէկ զգայութիւնն ի ձեռքն է, եւ այն է որ զծանրն եւ զթեթեւն, կակուղն եւ զպինտն յիմանայ։
Եւ վերի ակռային ոսկորն ի գլխոյն ոսկրն ի կից է եւ ինքն ԺԶ է, եւ Դ ցեղ է – եւ Դ եփող է, եւ Դ ծամող է, եւ Դ այլ կտրող է, եւ Դ կու աղայ որպէս զջաղաջք։ Եւ այլ ոսկորն կզակին Բ կտոր է. եւ Բ եզերն ի գլխուն ոսկորն կից է եւ ամուր, եւ ԺԶ ակռան ի յինքն ամրացուցած է։ Եւ մարդուն ջաղաջքն ակռանին է. եւ մարդուն ջաղջին՝ վարն կու շարժի. եւ այն որ ջաղաջքն է՝ վերին քարն կու շարժի. եւ Բ քարն մէկ մէկ հետ, ոչ աւելի է եւ ոչ պակաս է. եւ վերի ակռանին եւ վարին ըղորդ չեն, անոր համար որ վարի ակռանին բարակ է քան զվերինն. եւ թէ հաւասար լինար ամէնն՝ իսկի բան չէր կատարեալ գործել։ Եւ ամէն զօդվածն Աստուծոյ զօրութեամբն է յօրինած. բայց կզակին ոսկորն ի վզին ողաշարն ի կից է. եւ ինքն Ե ողաշար է. եւ իր բարձրութիւնն եւ երկարութիւնն Դ մատ է։ Եւ արարչին զօրութիւնն այն է, որ զինքն Ա կտոր չարաւ. թէ մէկ կտոր լինէր վզին ոսկորն՝ նա վիզն չէր ճկիր. եւ գլխուն ոսկորն ի վզին ողաշարն ի կից է. թէ ամէնն մէկ կտոր լինէր՝ նա մարդն ի վեր չէր կարել նայիր, եւ ո՛չ ի վայր, ո՛չ ի յաջ դիհն եւ ո՛չ ի ձախ, ոչ ի յետն եւ ո՛չ ի յառջեւն չէր կարել նայիլ եւ չէր կարել շարժիլ եւ յերկինքն չէր կարել նայիլ, մակար ի վրայ կռնակին պառկէր եւ ապա թէ տեսանէր զերկինքն։ Եւ այս ողաշարներուն ամէնուն մէջն ծակ է. եւ որպէս ըղուղ կայ եւ երթայ մինչեւ յանձն։ Եւ թէ մարդն վիզ չունենար՝ նա ձայն չէր լինիր. այնոր համար որ անասուն որ վիզ չունի՝ նա ձայն չունի. որպէս ձուկն եւ խեչափարն եւ որ նման է սոցա։
Այլ իմացի՛ր, որ կռնակին ողաշարն ԺԲ ողաշարն է. եւ այս ողաշարքն մեծ է եւ ուժով է քան զվզին ողաշարքն. բայց ծակն փոքր է քան զվզին ողաշարին ծակն։ Եւ կշտին ողաշարն Ե է, եւ այս ողաշարն մեծ է քան զկռնակին ողաշարքն. եւ այս ամէն ողաշարքն յիրար ի կից է, բայց չէ ամուր ամրացուցած. եւ Դ ողաշարն ամուր է. եւ մէկ ի մէկ կիպ է եւ կապած է եւ կցած է. եւ այս ամէն կցուածոցն ի մէջն գիճութիւն կայ, որ զայն շարժելու տեղն գէջ պահէ որ չի չորանայ. եւ թէ չոր լինայ՝ նա մարդ որ շարժի՝ ոչ կարէ շարժիլ ի յաջն եւ ի ձախն, եւ ոչ ծունր կարէ դնել։ Եւ ամէն ողաշարն Բ ծակ ունի, մէկ ի յաջ դիհն, եւ մէկ ի ձախ դիհն, եւ ամէն ծակն քիչ մն իսպիտակ ըղուղ կայ ի դուրս ելնէ։ Եւ կռնակին ողաշարքին ըղուղքն քիչ մն պինտ է։
Եւ կողերն ԻԴ կող է, եւ որն երկան է եւ որն կարճ է։ Եւ ԺԲ այն է որ յաջէն եւ ի ձախէն ճոթերն ի կռնակին ողաշարն կից է. եւ մէկայլ ծարերն ի կրծոց ոսկորն ի կից է. եւ Ժ կող այլ կայ որ մէկալ ծարն ի կռնակին ողաշարին կից է, եւ մէկդին իսկի տեղ կից չունի։ Եւ տէր Աստուած զայս կողին ոսկորնին այնոր համար ծուռ զէտ անեղ արաւ, որ զփորու միջի անդամքն եւ զօդվածն անվնաս պահէ, եւ յորժամ պառկի մարդն ի գետինն եւ ի քուն լինայ՝ նա զէն չի գայ փորուն զօդվածոցն։ Եւ այնոր համար կիսաբոլոր է, որ Բ կէսն Ա բոլոր կու լինայ, եւ այն իրքն որ բոլոր է՝ մէջն շատ իրք կու առնու. եւ կողերն զփորն անվնաս կու պահէ ի պառկելուն ժամն։ Եւ ամէն մարդու ոսկրն ցեղ մն է, որուն յերկան է եւ որունն կարճ է, եւ որուն բարակ է եւ որուն հաստ, եւ որուն թանձր է եւ որունն նօսր։ Եւ թէ զամէնն յիշէմք՝ խօսքն կու շատանայ եւ կարդացողնին դժար կու լինայ եւ կու ձանձրանայ։ Եւ փառք Աստուծոյ. ամէն։
Կերպ ստեղծման գլխուն եւ ըղեղանն այս է
Գիտացի՛ր, որ Գ զօդվածք կայ ի յանձն մարդուն որ ինքն ի մեծ անդամոցն, որ տաճիկն յազայի ըռայիսայ ասէ. այնոր համար որ այս Գ զօդվածք նոյն գործն ի յանձն շատ են։ Մէկն սիրտն է, որ է ինքն թագաւոր անձինն, եւ երկուքն ըղեղն է, որ է համախոհ սրտին, եւ իրեք լերդն է, որ ինքն տանուտէր է եւ բաժանող է ամէն անձին։ Եւ գիտացի՛ր, որ ըղեղին ամանն գլուխն է, եւ ուժն ի յաչքն է. եւ աչքն պահապան է անձինն, եւ աչացն լուսաւորութեան պատճառն ի յըղեղէն է. եւ զայս երկուքն այլ տէր Աստուած այնոր համար ի բարձր տեղ է ստեղծեր, որ ի յամէն վնասէ պահէ զանձն. եւ զինչ իրք որ ի հեռու տեղաց լինայ՝ տեսնու, եւ այն իրքն որ բարի կայ՝ նա կցցի յինքն, եւ այն որ չար է՝ յետ փախչի։ Եւ ըղեղին բնութիւնն հով է եւ գէճ, եւ ինքն ի գլխուն մէջն Բ ծածկոցի մէջ է եւ այսպէս է ինքն ի գլխուն ի մէջն, որ Բ ծածկոց ի դուսի դիհն է, եւ այլ պազին ի ներսի դիհն է։
Բայց դուսի ծածկոցն ի գլխուն պնակն ի կիպ չէ, ի զատ է, այնոր համար որ զգլուխն ի յամէն վնասէ պահէ. եւ այս ծածկոցն մինչեւ ի քթին ծակերն կու գայ։ Եւ շատ ծակեր կայ քամոցի պէս. եւ այս ծակերուն ներքեւն Բ ոսկոր այլ կայ ի յայն ծակերուն դիմացն որպէս քամոց. եւ այս ծակերուն որն ծուռ է եւ որն ըղորդ. եւ այս ծակերն յըղեղէն հեռու է այն պատճառին համար, որ յորժամ զշունչն ի վեր քաշէ՝ նա հով քամին ի յըղեղն չի հասնի եւ զէն առնէ։ Բայց քմքին ծակն այսպէս է, որ ի քմոցն յետեւէն բոլոր է. եւ ըղեղին ի մէջն մտել է այն Բ ոսկորն, որ ասացի թէ զէտ քամոց է եւ ինքն ի կից է։ Եւ այն ծակի վերի դին որ ի քիմն է՝ նեղ է քան զայն որ ի քթին դիհն է ի կից. եւ իր օգտութիւնն այն է, որ յորժամ մարդն զբերանն խփէ՝ նա զշունչն անկից առնէ եւ տայ ի քուն եւ արթուն. այն շարժողական երակքն ի յըղեղէն գան եւ այս ծածկոցէն ի դուրս լինին։ Եւ Բ ծածկոցն որ ի մէջն է՝ Բ ծածկոց է։ Գիտնալ կու պիտի, որ ըղեղն Գ բաժին է եւ մէկ ի մէկ ամուր ի կից է։ Եւ բժշկապետքն այսոր պտունի տմաղ ասեն եւ ի յայս պտունի մէջն կարմիր երկնի կայ. եւ այս երկնուն որն շարժող է եւ որն խաղաղ է, որպէս որ պիտի յիշեմ, թէ Աստուած կամենայ։
Բայց առաջին փորոքն, որ է պատն որ ի ճակատին դիհն է՝ քան զան Բ բաժինն մեծ է, եւ ինքն հիմն է եւ տուն է տեսողութեան. եւ աչացն լուսաւորութիւնն եւ մթնալն ի յայն փորոքնուն է. եւ կայ ի յինքն երկու ջիղ, մէջն փուճ, եւ ի յաչքն կից է եւ աչացն լոյսն յայս ջղերուս կու անցնի։ Եւ այլ գիտացի՛ր, որ ի մարդուն ի յանձն քան զայս ջիղն փուճ չկայ. եւ թէ այս Բ ջղին զէն հասնի՝ նա աչիչն տեսութիւնն խափանի։ Եւ երկու փորոքն ըղեղին որ կից է՝ յառաջի փորոքն ինքն տուն է խելացն եւ յիշողութեան. եւ յորժամ այս փորոքնին զէն հասնի՝ նա կորուսանէ զխելքն, եւ լինի յիրմէն սարյայ եւ սքթայ եւ լակուայ։ Եւ Գ փորոքն տուն է պահողութեան եւ յիշողութեան. զանցեալն չի մոռանայ եւ յիշէ, եւ ինքն մէջն է ամէն ջղերուն եւ ինքն փոքր է քան զամէն փորոքն։ Եւ զայսոց զամէնուն զկերպն պիտի յիշեմք թէ Աստուած կամի։ Եւ յորժամ այս փորոքիս զէն հասնի՝ նա ամէն ջղերնուն զէն հասնի եւ վատուժ լինայ, եւ մարդն մոռացկոտ լինայ, հանց որ իսկի իրք չկարել որ ի միտք պահէ։
Եւ զկերպն գլխուն եւ զբաժինն եւ զփորոքն ըղեղանն եւ ծածկոցնին եւ զայն Բ ջիղն որ մէջն փուճ է՝ յիշել կամիմ թէ Աստուած կամի՝ Է դուռն – զաչքն եւ զկերպն ամենայն ձեւով, որ ուսանողին հեշտ լինի։
Կերպ ստեղծման սրտին
Գիտացի՛ր, որ սիրտն տաք է եւ չոր եւ իւր տեղն ի կրծոց ի ներքեւն է եւ ի ձախ դիհն. եւ ինքն թագաւոր է անձինն, այնոր համար որ ինքն հոգուն տուն է եւ հիմն է առողջութեան, եւ բնական տաքութիւնն ի յինքն է տպաւորել Աստուած. եւ ինքն պինդ մսէ է գոյացել, եւ ինքն յամանի մէջ է ամուր որ չի վնասի։ Եւ իր ամանն այսպէս է, որ սիրտն ի յինքն չի հասնիր, եւ բոլոր պատեր է թոքն զինքն. եւ այսպէս որ մարդ ի ձեռն խնձոր մի առնու։ Եւ ձեւն սրտին որպէս փիճոյ ծառին հատին նման է, որ պարսիկն ճալղուզայ ասէ այս հատիս. եւ ինքն հանց բոլոր է՝ որպէս զինքն խառատն է տաշել, եւ մէկ ծայրն բարակ եւ մէկ ծայրն հաստ։
Այլ իմացի՛ր, որ սիրտն Բ ականջ ունի, մէկ ի յաջ դիհն եւ մէկ ի ձախն. եւ այն փորն որ ի յաջ դիհն է՝ Բ ճանապարհ ունի. Ա երկան է, այն է որ ի լերդէն արիւն կու գայ ի սիրտն, եւ Բ այն է, որ ի սրտէն ի թոքն կերակուր կուտայ։ Եւ այն փորն որ ի ձախ դին է՝ նա յինքն Բ ճանապարհ կայ. Ա վասն օդոյ է, որ զթոքն շարժէ եւ սիրտն հասցնէ եւ զինքն հովացնէ. եւ Բ այն է, որ այն երակն որ կու օդայ, ինքն հիմունք ամէն շիրիանուն եւ հիմն տաքութեան. եւ պայծառութիւն ամէն անդամոցն. եւ այս երակնէն է որ յիշեցի։ Եւ ի յայն զօդվածն որ ի լերդէն երակ մն երթայ՝ նա պիտի որ ի սրտէն երակ մն այլ երթայ. եւ այն զօդվածին որ շիրիանին երկնին վնաս հասնի՝ նա տաքութիւնն այն զօդվածէն կտրի, եւ այն զօդվածն ի գործուն մնայ եւ խափանի։
Բայց ի մօտոյ իմացի՛ր, որ պայծառութիւն եւ տաքութիւն ամէն անդամոցն այն մէկ քանի կաթ արիւնէն է որ ի սրտին մէջն է ստեղծել Աստուած. եւ յորժամ արիւնն ի հովութենէ եւ ի չորութենէ պաղի՝ նա պիտի որ մարդն մեռանի։ Եւ արարիչն Աստուած ի սիրտն Բ ականջ եւ Բ փոր ստեղծեց, եւ այն զօդվածն որ Աստուած ի մարդուն պիտեւան է ստեղծեր՝ նա զինքն Բ է ստեղծել, որպէս Բ աչք եւ Բ ականջ եւ Բ ձեռք եւ Բ ոտք, որ թէ մէկին վնաս հասնի՝ նա մէկն ի տեղն կենայ։ Եւ Քրիստոսի փառք։
Կերպ յօրինվածոց լերդին թէ որպէս է
Գիտցի՛ր, որ լերդին բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ իր բնական տեղիքն ի կրծոց ի ներքեւն է յաջ դիհն, եւ քիչ մն վար է ի կրծոցէն. եւ իր ձեւն որպէս Է աւուր լուսնի նման է, եւ ինքն կից է ի ստամոքն, եւ ստամոքն ի յիր փոսին մէջ է, որպէս որ մարդն ի ձեռն թուրինճ առնէ, եւ լեղին ի յինքն կախ է։
Եւ բժշկապետքն ասացել են, թէ լեղին որպէս կրակ է, եւ լերդն որպէս կասկարաք է, եւ ստամոքն որպէս պտուկ, եւ կերակուր եւ ըմպելիքն մտնու եւ եռայ։ Եւ զինչ որ ստամոքն գիճութիւն լինի՝ զամէնն լերդին երկնին ի յինքն քաշէ, որպէս որ ծառին մազմտուկն զջուրն ի գետնէն քաշէ։ Եւ յորժամ կերակուրն ի բարակ աղեստանն հասնի՝ նա լերդին երկնին ի մէջն զգիճութիւնն ի յինքն կու քաշէ, եւ զայն ամէն գիճութիւնն լերդն առնէ եւ արիւն այնէ, եւ զայն արիւնն ի յամէն անձն բաժանէ. եւ այնոր համար է որ ասացած է, թէ լերդն տանուտէր է անձինն։ Եւ ամէն զօդված երակ մն կայ ի լերդէն, որ արիւն կուղարկէ եւ ի ժիր զան զօդվածն թաժա կու պահէ եւ յուժով։ Եւ յորժամ այս երկուսին մէկն կապի՝ նա արիւն չերթայ անձն, եւ այն զօդուածն թոռմի եւ վատուժի եւ մնայ ի բանէ եւ դեղին լինի անձն։
Կերպ ստեղծման փայծղանն թէ որպէս է
Գիտացի՛ր, որ փայծղանն բնութիւնն հով է եւ չոր, այն պատճառին համար, որ ինքն տուն է սավտային, եւ իր բնական տեղիքն ի ձախ կողին ներքեւն է. եւ իւր ձեւն երկան եւ տափակ է, որպէս եզան լեզու։ Բայց այն դիհն, որ ի ստամոքն կիպ է՝ նա քիչ մն փոս է։ Եւ Բ մեծ երակ ի փայծղէն ի ստամոքն ի կիպ է, որ Բ ձկան բերնի պէս, որ փոքր լինայ. եւ Ա բերանն այնոր համար է, որ զսավտան ի ստամոքէն քաշէ. եւ մէկալ բերանն այնոր համար է, որ զսավտան ի ստամոքին բերանն վաթէ. եւ յորժամ որ ստամոքն պարապ լինայ ի կերակրէ՝ նա այն սավտան բարք բերէ եւ կերակուր տայ ուտել եւ զկերակուրն մարսել տայ։ Եւ օգտութիւն փայծղան այն է, որ զարեան մրուրն ի յինքն քաշէ եւ զէտ զինք առնէ. եւ իր կերակուրն այն մրուր արիւնն է։ Որպէս փայծաղն թեթեւ եւ քնքուշ է եւ ցանցառ է՝ եւ թանձր խառնվածքն ի յինքն շուտ կու մտէ եւ ինքն շուտ կու քաշէ։
Կերպ ստեղծման թոքին թէ որպէս է
Գիտացի՛ր, որ թոքին բնութիւնն հով է եւ գէճ, եւ ինքն ի կրծոցն ի մէջն կախ է, հանց որ կրծոցն մէջն ի լիքն է. եւ ինքն Բ ձեւով շարժումն ունի, մէկ մէկի հակառակ. եւ բժշկապետքն մէկին հարաքաթի ինպիսատ ասեն եւ մէկալին հարաքաթի ինղիպաղ ասեն։ Բայց հարաքաթի ինպիսատն այնոր համար է, որ ի ժիր զհով օդն ի պուկն ի վայր քաշէ վասն տաքութեան համար, որ զբնական տաքութիւնն եւ զբոցն խաղեցնէ։ Եւ հարաքաթ ինղիպաղն այնոր համար է, որ ի թոքն տաք գոլորշն կու ժողվի եւ զսիրտն կու այրէ. նա այս շարժմունքն զայն տաք գոլորշն ի պկէն ի դուրս կու հանէ եւ ի բերնին եւ ի քթին ծակէն ի դուրս ելանէ։
Այլ գիտացի՛ր, որ արարիչն Աստուած զթոքն ի քնքուշ եւ ի ցանցառ մսէ ստեղծեր է այնոր համար, որ ինքն զէտ սարուած է՝ որ զօդն ի յինքն քաշէ եւ ի սիրտն տայ, զինչ որ յառաջն յիշեցի։ Եւ յորժամ օդն ի յանձն ժողովի եւ քիչ քիչ ի սիրտն հասնի՝ եւ զսրտին գոլորշն ի յինքն քաշէ. եւ այնոր համար է, որ յորժամ մարդն իրք մն պաշտէ եւ կամ կարդայ՝ նա չի կտրի ձայնն. եւ այլ յորժամ զգլուխն ի ջուրն մխէ՝ կարէ համբերել ատեն մն, եւ այլ թէ ի մէկ տեղ մն մուխ կամ փոշի լինայ՝ կարէ որ պահ մն զշունչն քաշէ։ Եւ թէ թոքին միսն ցանցառ եւ թեթեւ չէր՝ չէր կարել զայսպիսի գործ գործել եւ զշունչն չէր կարել կրկներ, բայց այրէր տաք գոլոշնին զսիրտն։
Եւ այլ օգտութիւն թոքին այն է, որ յորժամ զօդն ի յինքն կու քաշէ՝ նա լատիֆ կու առնէ եւ կու եփէ եւ յայնժամ ի սիրտն կու յուղարկէ։ Եւ իմացի՛ր, որ բնականութեան հոգուն կերակուրն օդն է եւ ուժեղացնէ զբնականութեան հոգին եւ կու զօրացնէ։ Եւ որպէս որ լերդն սարուած է, որ զարեան գիճութիւնն կերակրին կու մարսէ եւ արիւն դարձուցանէ եւ զամէն անձն կերակրէ՝ եւ նոյնպէս թոքն այլ սարուած մն է, որ զօդն եփէ եւ լատիֆ առնէ եւ կերակրէ զբնական հոգին եւ ի սրտէն երթայ ելնէ ի յըղեղն եւ կերակրէ զիմաստութեան հոգին. եւ այլ երթայ ի շիրիանին երկնին, հասնի ի լերդն, որ ինքն հոգի բնութեան անուանեն։ Եւ զայլ ծածուկ խորհուրդն միայն Աստուած գիտէ, եւ մեք որ այսչափ յիշեցաք՝ նա բժշկապետաց խօսքն է։
Եւ այլ իմացի՛ր, որ յորժամ թոքն ցաւ դիպի՝ նա դժարութեամբ լինի իր փարատիլն վասն Գ պատճառի. Ա այն է, որ յուշ հասնի դեղին ուժն ի յինքն, եւ Բ այն է, որ ի ժիր ի շարժման է, Գ այն է, որ իր էութեան արիւնն պակաս է։ Եւ այդ բաւ է։
Կատարեցաւ պատմութիւնն թոքին կամօքն աստուծոյ. ամէն։
Կերպ ստեղծման լեղուին թէ որպէս է
Գիտացի՛ր, որ լեղուին բնութիւնն տաք եւ չոր է. ինքն ի լերդն կիպ է, զինչպէս որ ի յառաջն յիշեցաք։ Եւ լեղին այլ Բ բերան ունի որպէս փայծեղն. եւ Ա բերանն այնոր համար է, որ ի լերդին փոս դիհէն զսաֆրան ի յինքն քաշէ, եւ մէկալ բերանն այնոր համար է, որ զսաֆրան ի ստամոքն վաթէ, եւ զօրութիւնն եւ զլեղութիւնն եւ զծանրութիւնն կերակրին ի ստամոքացն ի դուս հանէ, եւ մարդն ի ծանրութենէն արտաքս ելանելովն խալսի եւ թեթեւանայ։ Եւ օգտութիւնն լեղուին այն է, որ զսաֆրան ի յարենէ բաժնէ եւ յինքն քարշէ, որ սաֆրային սրութիւնն զարիւնն չայրէ եւ չաւիրէ զբնութիւնն։ Եւ փառք Աստուծոյ արարչին եւ անմահին բարձրելոյն, որ այսչափ օգտութիւն ի մարդն է տպաւորել։
Կերպ ստեղծման երիկամացն թէ որպէս է
Գիտացի՛ր, որ երիկամացն բնութիւնն տաք եւ գէճ է, եւ իր բնական տեղիքն ի կռնակին մէջն է։ Եւ յաջ դիհու երիկամն լերդին մօտիկ է այնոր համար, որ ի վեր է քան զձախ երիկամն, բայց երկուքին այլ փոսութիւնն մէկ է եւ ի ամէն մէկ՝ մեծ-մեծ երակ մն կայ, մէջն փուճ. եւ այս երկնիս այլ Բ բաժին կու լինին, հանց որ երկին Ա ծարն ի շիրիանն կցի, եւ շիրիանն ի լերդն կցի, եւ մէկ ծարն ի բշտին վիզն կցի, որ է ջրին ճանապարհն, երիկամունքն։