І сніцца табе сон, што з гушчару ляснога прыходзіць нейкі з шэрымі глыбокімі вачыма, памяркоўны, спагадны. Абліччам гожы, з голасам ціхмяным. Каралеўнай сваёй цябе кліча, застацца з ім у цёмных лясах просіць. Кажа, што гэтак яго адчаруеш, выбавіш, выратуеш…
А ты ж яму ўсміхаешся, кажаш, увесь да сэрца прыйшоўся табе… Застанешся з ім у цёмных лясах, а змрок іх – зусім не цёмны, не страшны… І адчаруеш, выбавіш, выратуеш яго, прыгожага, невінаватага. Адно няхай жа ён ваўка шэрага, дакучлівага са свету звядзе, які цябе палохае ды пагражае гнеўна.
Мінаецца сон, і ты не памятаеш, не ўспомніш нічога-нічога. У невядомы вырай знікаюць сны! А я з-пад ракіты падымаюся, да цябе з’яўляюся і абяцаю ўрачыста, што з’ем цябе, з’ем… Адно сонейка ваўчынага прычакаю, каб смачней ды весялей было! Хочаш плакаць – плач. А ўцякаць уздумаеш – злаўлю! Хто ж у цёмных лясах спрытнейшым за мяне будзе?!
Не плачаш, не ўцякаеш, хоць і чакаю, што птушкай легкакрылай абернешся. Бачу па вачах, што хочацца табе ўзняцца ды паляцець… Кажаш як на тое чынна, міла:
– Не буду ўцякаць, не змагу птушкай свабоднай стацца, у неба падняцца… Горкі мой лёс, ды не падзецца ад яго нікуды! Як вырашыў мяне з’есці, то ж еш… Але перад смерцю хачу пабачыць наяве таямнічага каралевіча, пра якога столькі баек-цудаў!
Ды ўсміхаешся… Ды спадзяешся, што каралевіч звядзе шэрага ваўка са свету. Хто сказаў, што сон лёгка забыць? І што мне рабіці з таго… Гірчу на цябе папраўдзе гнеўна, але ж апошняе жаданне няспраўджаным не пакінеш. Хоць і воўк я, ды ўсё ж…
Яве светлай не давяраючы, як на ўвесь свет зазлаваўшы, зноўку сон на цябе насылаю. І бачыш ты, як ваўчынае сонейка жаўталявае ўзыходзіць, чуеш, як скаланае лясы радаснае выццё… Спяшаешся некуды? Да некага… Я ж твае крокі здалёку пазнаю. А ты рукі цягнеш, а ты просіш:
– Лясы цёмныя, маімі станьце! Сонца ваўчынае, ярчэй мне свяці! Шлях асмужаны, прымройлівы, не хавайся, пакажыся!
Ды не кажаш: «Каралевіч лясны, мне азавіся». Не каралевіча ты шукаеш… Не азваўся табе цёмны лес, не ўсміхнулася ваўчынае сонейка, не паказаўся зманлівы шлях. Някліканы каралевіч з’яўляецца, усміхаецца прыязна, як і раней, просіць яго выбавіць. Выратаваць, бо ты абяцала…
– Не выбаўлю! Не выратую! – узгараешся гнеўна. – Заставайся навек заклятым!
– Закляццё… Нямала часу мінулася, як палоннікам ягоным стаў! А ты з чаго такою нялітасцівай зрабілася? Болей не мілы табе?
– Не выратую, бо не змагу. Воўк мяне з’есць! Вось і ўсё! – ты крыху паспакайнела. – Каб жа можна было мне ваўка таго не баяцца!
– Ды, можа, і не з’есць? – Зазірае табе ў вочы каралевіч. – Мабыць, ён цябе палохае… А сам цешыцца з твайго страху. Змагайся з ім… – ды не кажа, ці то са страхам, ці то з ваўком.
– А мне ўсё роўна, – уздыхаеш стомлена, ціха. – Баюся яго, дужа яго баюся…
– Баішся свайго страху? – хоча насмяшыць цябе каралевіч. – Не ваўка. Калі б ваўка баялася, не дазволіла сябе знесці ў цёмныя лясы… Праўда?
– Можа, і праўда… А ты адкуль ведаеш тое?
– А я ведаю даўно… гэтага ваўка. Не цябе першую ён зносіць. Ды не шукай ім забраных, не пытайся пра іх, не плач… Намарныя такія клопаты. Адно сама не спыняйся… Абяцай, што не спынішся!
– А ты цяпер зусім не мілы. Бязлітасны, як той шэры. Можа, ён і сябра твой? Як воўк, не ведаеш пра дабрыню. І ніколі не быў спагадным…
– Тое праўда, далёка ад людзей быўшы, не меў каму спагадаць, добрае чыніць. А ты сярод людзей жыла. Ведаеш, як балюча можа зрабіцца…
– Ад чаго ж?
– Ад чалавечай хцівасці… Падману. Здрады… Ды ці мала яшчэ ад чаго… Усяго таго, чым людзі жывуць. Ты, прыгожая, ці не з-за гэтага з людзьмі быці не змагла? У цёмныя лясы падалася…
– З-за гэтага ў цёмныя лясы і падалася! – мовіш цвёрда каралевічу.
І спакушальна глядзіць на цябе лясны каралевіч:
– А пра скарбы дзівосныя, пра чары моцныя запытай у шэрага ваўка! – ды знікае, як і не было яго.
Мінае трывожная ноч, знікае няясны дзень. Цямнее таямнічы лес, множыць твае сумненні прымройным пошумам. Спіць шэры воўк, скруціўшыся пад ракітай. На цябе не зважае, хоць і ходзіш вакол, не сунімаешся, ракіту за галінку кратаеш ды просіш:
– Воўк-воўча шэры! Адпусці мяне дадому! Адпусці зусім…
– Дык ідзі! Хіба ж я цябе трымаю… Шлях вяртання знойдзеш проста. Адно шкада, як скарбы не табе дастануцца! А яшчэ ж і чары ёсць… – і смачна пазяхае, прыкрываючы нос лапай.
Пачуўшы такое, як намагаешся пайсці. Ідзеш колькі крокаў. Не вытрымліваеш, вяртаешся. І зноўку непакоіш ракіту:
– Воўк-воўча шэранькі! А ці не будзеш ты мяне есці?
– Цьху! Аб цябе толькі зубы зламаць! Не пакваплюся. Ды і нясмачная, відаць… Адчапіся ад мяне зусім! – і соладка пацягваецца, прыкрываючы нос лапай.
Пачуўшы такое, як быццам крыўдзішся. І зноў намагаешся пайсці. Супыняешся і вяртаешся. Тупаціш знарок моцна, каб ваўка пабудзіць.
– Ваўчок шэранькі! – гукаеш так міла і яшчэ нешта намагаешся казаць.
– Не хоча цябе каралевіч бачыць! І не прасіся! – воўк зіркае на цябе адным вокам.
– А ты адкуль ведаеш, што я пра каралевіча думала?
– А я воўк праніклівы! Не толькі лес навылёт, але і мроі-жаданні тых, хто ў лесе ёсць, як свае, ведаю… – і прыкрывае нос лапай.
– А чаму ж ён мяне бачыць не хоча? – здзіўляешся.
– Мабыць, ад маны тваёй стаміўся, дык і не прыйдзе на спатканне. І не чакай дарэмна!
– Не маніла я каралевічу. Шчырай была… Ён мне мілы, а на цябе, воўча, не хачу нават глядзець! Пагарду тваю здзеклівую слухаць…
– А чаго ж ты хацела? На каралевіча мілага дзень і ноч глядзець? Добрага слова ад яго чакаць?
– Не жадае мяне каралевіч бачыць… Не скажа добрага слова. Не падаруе радаснай усмешкі!
– Не паднясе скарбаў! Не пакіне чараў! Скрушна! Самотна! У-у-у!
– Не! Не кажы так. Не смейся. Я не хцівая… І з чаго ты ўвесь час хаваеш нос пад лапай?
– А гэта не твая справа! Ты лепей скажы мне, што такое спагада? – пазірае воўк-воўча дапытліва. – І якая ж яна, чалавечая дабрыня? Ці не шчырая ж яна? Маўчыш… Дык ці будзеш меці шчасце, лясная каралеўна?
– Ізноў здзекуешся, воўча! Каралеўна ў пакоях багатых жыве, а я ў лесе і зусім замерзла!
– Не сумуй, не журыся! Будуць табе багатыя пакоі…
Ускочыў воўк з-пад ракіты, махнуў хвастом – і змоўк лясны шолах, паплыло некуды хмарнае неба з беднымі іскрынкамі зор. Сцены высокія паўсталі, страшныя, глухія. А на зямлі дываны разаслаліся, а на дыванах быццам жамчужныя слёзы рассыпаліся… Пышна вакол, хораша, вабна. Куфэркі вялізныя сцены падпіраюць, а срэбра ў іх – напоўніцу. Ад бранзалетаў ды завушніц залатых аж вочы разбягаюцца. Толькі… чые ж яны? Ніхто не жыве ў чароўным хораме. Знік і шэры воўк, няма яго нідзе.
Паглядзела вакол дзяўчына, падзівілася. Пахадзіла, паклікала. Не пачула адказу. Стамілася ды зноўку – у слёзы. Як плакаць дык і плакаць, але ж вось цуд – слёзы яе ператвараюцца ў блішчастыя жамчужныя каменьчыкі… Назбіралася тых іскрынак ні многа, ні мала, а невядома колькі, і тады прагучаў ціхі, нібы знаёмы, голас:
– А ў тых лясах каралевіч жыве, дзе кветка цвіце, якая скарбы множыць…
Усхапілася слязлівая, умомант суняўшы голасны плач, узрадавалася ды пытаецца:
– Каралевіч? Выйдзі, пакажыся… Не будзеш болей заклятым… Я цябе ратую, выбаўлю!
– А далей што? Навек застанешся са мною ў цёмным лясным хораме? – пытаецца, але сам на вочы не з’яўляецца, ценем хаваецца. – Я ў лясах дрымушчых жыву, сонца цёплага не люблю, дзяньку яснаму не ўсміхаюся!
– Застануся з табою ў лясным хораме, адно не хавайся!
– А не спалохаешся мяне? Усміхнешся прыязна? – і паказваецца прыгожы.
Чало як зорным святлом аблітае, постаць зграбная, а вочы шэрыя, халодныя. І хочацца сказаць такому: «Ці ж можна спалохацца цябе?» Але нешта пострах бярэ…
Нічога не мовіла, усміхнулася, быццам чарам адгукнулася. Але за чары мацнейшае чалавечае сэрца…
– Выбавіла. Не буду шэрым палоннікам. Маеш шчасце, мая каралеўна. Стануць тваімі цёмныя лясы, будзе ярчэй свяціць ваўчынае сонца. Ніколі не знікне перад табою шлях! Не людское, не самотнае будзе ў цябе жыццё, а прыгоднае, чарадзейнае…
– Адкуль табе вядома былое жаданне маё?
– Хоць прызналася… А я праніклівы! Не толькі лес навылёт, але і мроі тых, хто ў лесе ёсць, як свае, ведаю. Заўсёды быў чуйным да людской маны. І болей табе не давядзецца мне сказаць аніводнага непраўдзівага слова!
– Гэта ж ты…
– Я. І цяпер шчаслівы, бо ты мяне такім зрабіла. Чары вялікія, якімі людзей палохаць ды караць, сабраць усе дапамагла. Дык усміхніся мне прыязна, мая каралеўна! Будзе ў нас з табою цёмная лясная вечнасць…
МЯДЗВЕДЖАЕ ВУШКА
– Гэй! Гэй! Гэй! Спяшайся да мяне хутчэй! – прагучала здалёку.
Бягу-бягу! Адно з берлагу выкараскаюся сяк-так… Але ж і соладка спаць. Хоць не зусім я і мядзведзь, ды адпачыць люблю… Яшчэ трошкі пад белай коўдрай прысну, паспею дабегчы. Коўдра шчыльная, зімовая. Мяккая. Ахутала мой будан як мае быць, дык усё ў мяне добранька…
– Гэй! Гэй! Гэй! Паспявай яшчэ шпарчэй! – пачулася ўжо зблізку.
Ды сціхні ты! Бач, раскрычаўся. Шпарчэй як цяпер не магу… Трэба ж як след пацягнуцца, на другі бок павярнуцца. Пазяхнуць разоў колькі. Мядзведзь я ці не? Не зусім… Ну і што, як не зусім? Затое старанны. Як магу паспяваю-паспяваю! Спяшаюся, вельмі спяшаюся. Коўдру лапай кратаю… Пра зіму думаю. Пра вялізныя снегавыя горы няспынна мрою!
– Гэй! – сказалася як быццам зусім над берлагом. – Вылазь сваёй воляй! А то як дзьмухну, як тупну, дык і коўдра белая з цябе зляціць! Лянівы ты, Івашка, санлівае мядзведжае вушка!
Вось так заўсёды! Прыйдзе, пабудзіць, як след паспаць не дасць. Ды яшчэ лянівым назаве, ды яшчэ нагадае, што санлівы я, Івашка, празваны мядзведжым вушкам. А што дзьмухнуць, тупнуць… Дык ужо выкараскаўся з берлагу, на снег гопнуў. Каб дапраўды коўдра белая не зляцела, чалавекам зрабіўся. Адно вушы засталіся мядзведжыя… Вось так заўсёды!
– І каго будзеш студзіць-маразіць? – пытаюся ў сінявокага, высокага.
Студзень. Халодны, сцюдзёны. Няма ні сівых вусоў, ні доўгай барады. І чаму гэта людцы думаюць, што ён стары? Малады. Вясёлы. Вунь з мяне як хвацка жартуе…
– А будзем хадзіць, масты навадзіць! Шлях спавіваць, узоры маляваць!
Чаго?! Не хачу хадзіць, мне і пад коўдрай снежнай спіцца добра. Масты навадзіць? Яшчэ чаго не хапала! Самі рэкі замерзнуць! А ўжо дарога санная – тое зусім не мая справа. Ды і маляваць я не ўмею! І не люблю!
– Вушы пад шапку схавай! – кажа мне з лёгкай усмешкай.
І пакрочыў сабе. А мне – даганяй. І навошта пад шапкай вушы хаваць? Усё роўна нас ніхто не ўбачыць… Мы ж лясамі ідзём, вёскі мінаем, поначы шлях адкрываем. Ты ж, студзяністы, любіш доўгую ноч! І маразы, і замець… А я табе навошта? Ступіць няма як, снег у пояс! Так добра спаў-адпачываў, а вось жа бадзяюся-туляюся. Ты, як заўсёды, проста не можаш на мяне забыцца.
– Весялей, Івашка!
Ды мне ўжо весела-весела! Зараз пушчуся ў скокі. Хіба ж дарэмна цямнее, снежыць, марозіць? Ведаю, што табе ад таго добра.
– Прыкмячай, Івашка! – мовіш, сказаўшыся побач. – Баба Яга, касцяная нага, віхуры дзьме, свет снегам засцілае, а памялом след замятае. Слядок кволы, чалавечы, схаваць ад нас хоча…
Гэта яна, вядзьмарка старая, дарэмна. Калі ад цябе што хаваць, то ж абавязкова ўсё дазнаешся пра тое. Ведаю цябе! І не дзіва, што мы па следзе цяпер паспяшаем. Не любіш ты хованкі Бабы Ягі. Ой, не любіш…
Снег. Проста снег. Яшчэ снег. Празрысты, шчыры. І чамусьці мне думаецца, што змог бы ты віхурам тым загадаць, завею над светам суцішыць. Зіма вялікая – гэта ж воля твая… Па следзе паспяшаеш, схаванае шукаеш. І знаходзіш. Знаходзіш сапраўднае дзіва…
Дзяўчына не снежная, не завейная. Ледзьве жывая, але кажа табе, што ёй і цёпла, і добра. А што робіць у лесе зімовым поначы? Нічога. Ісці дадому няма як… Мачыха яе выгнала, у лесе пакінула… Назад вяртацца не казала. Злая мачыха? Ды не! Такая, як усе…
І нешта даўняе згадваю…
– Не вяртайся дадому! – кажа брат мой, асілак Гара-Гаравік.
– Не вяртайся дадому! – кажа брат мой, асілак Пушча-Пушчавік.
– А куды ж мне вяртацца? Куды ісці?
– У свет белы…
Вялікі свет, тое праўда, ды не белы. Самотна ў ім. Адзінока…
– Івашка! – клічаш мяне, сцюдзёны. – Не спі! Замерзнеш! Пойдзем хутчэй дадому!
Не сплю, не чакаю, не сон цяпер бачу. Ты, студзень, праз лес аснежаны ідзеш і нас за сабою вядзеш. Мяне і тую спалоханую… Замерзлае возера вачам адкрываецца, а на ім хорам срэбраны ўзвышаецца. Срэбрана-ільдзісты. Кажаш нам, каб не баяліся, заходзілі. Тут цяплей, чымсьці здаецца…
Не бачыў раней прыгажосці такой. Не быў раней тут… Лёгка табе будаваць дамы, халодны. Што ж тут скажаш… Заходзім, як ты прасіў. Падлога іскрыстая, столь празрыстая. Сцены звонкія, лавы ды сталы тонкія. Дык здаецца, што зоркі ў тваім хораме сабраліся ўсе. Ззяюць-дапамагаюць. Адно маладзічка чамусьці не відно…
– Не бойся злой мачыхі! – кажаш ціхай, задумлівай.
– І ты, Івашка, не бойся! – ужо мяне супакойваеш.
– А чаму гэта я павінен чужой мачыхі баяцца? Га?! Я хоць і санлівы, але не палахлівы!
– Тады добра!
Як добра, то і няхай сабе. Па вялікіх пакоях разышліся. На мяккія ложкі паклаліся, спаць добра сабраліся. А нічога сабе, лепей адно ў маім берлагу адпачываецца. Ды толькі я вока прыплюснуў, як нешта такое прымроілася… Як быццам Баба Яга, касцяная нага, у ступе лятае, вецер памялом ганяе, да хорама срэбна-срэбранага шляху шукае. У хорам наш хоць як-небудзь патрапіць хоча!
Знайшла хуткі шлях, а яшчэ трэба ж ёй сюды ўвайсці. І так, і гэтак ладзіцца. Не выходзіць. Моцнымі чарамі ты, сцюдзёны, хатку сваю ад гасцей няпрошаных закрыў. Ды Баба Яга не з тых, хто лёгка адступіць. Слова варажбітнае прашаптала, нагою касцяною тупнула – і пайшлі дрэвы па зямлі, як жывыя. Да хорама заспяшалі, галінамі чорнымі ў сцены б’юць. Стараліся-стараліся, а не выходзіць нічога. Дык Яга са злосці зубамі жалезнымі кляцнула, учапілася тыя лядовыя сцены грызці. Пнулася-пнулася, і зноў нічога. Падумала-пахадзіла, праз сцены вачыма ўсёвідушчымі паглядзела. І мяне ўбачыла…
– Івашка! Мядзведжае вушка! – усміхнулася зубатым ротам і стала мне ў лядовым хораме неяк прахалодна. – Не спі! Замерзнеш!
А я сплю. Не магу прачнуцца. Аніяк са сну не выблытацца. І здарыцца ж прыкрая такая неспадзяванка!
– Мядзведжае вушка! – кажа Яга так ласкавенька. – Дзверы мне адчыні!
– Не адчыню!
– Адчыніш, мядзведзька, адчыніш!
– Чаму гэта ж ты мяне мядзведзем назвала?
– А таму што мядзведжы сын! А дзверы мне ўсё роўна адчыніш, нікуды не дзенешся! Беражыся…
Бразнулі дзверы ледзяныя, з таго і прачнуўся раптоўна. Расплюшчыў вочы, гляджу, аж сцюдзёны нада мною стаіць, гаворыць, як быццам выпрабоўвае:
– Не спі, Івашка!
– Замерзну?
– Пакуль у маім хораме, то не. Але хопіць ужо адпачываць, час і за справу брацца…
Ведаю ўжо, якая справа. Не хачу зусім да яе нават патыкацца! Дужа мне трэба злоснай Бабе Язе кепствы чыніць… Яна сама да нас яшчэ з’явіцца. А ты, халодны, зноў весялішся, кажаш, як чарамі шлях да дому нашага закрыеш. Нічога Яга не знойдзе! Я пра гэта памаўчу… Добра табе Бабы Ягі не баяцца. Лёгка табе пра мяне ані забыцца.
– Мачыха нас у спакоі не пакіне! Гнявіцца будзе ды помсціцца! – ціха мовіць ад марозу ратаваная.
– За што помсціцца? З чаго гнявіцца? – у яе пытаюся.
– Яна ведае, за што… – і пазірае на мяне неяк жаласліва.
– За што мяне шкадуеш? – не маўчу ў адказ.
– За тое, што мядзведжы…
Мядзведжы хто? Нешта тут не тое… Замаўчала ад колкага позірку сцюдзёнага… Цяжка даўмецца, што сказаць хацела.
А ты, халодны-сцюдзёны, цвёрда нам кажаш, каб не ўздумалі Бабе Язе шлях падказаць. А яна пра тое прасіць моцна будзе! Кепствы злоснай той і сам учыніш, каб не толькі табе аднаму, але і ўсім весела зрабілася.
– Навошта ж кепствы? – сумелася дзяўчына.
– А мачысе не будзем таго чыніці? Будзем яе шкадаваць? – смяешся ёй у вочы.
– Якая ж мачыха? Мы ж пра Бабу Ягу казалі, – азываюся абодвум. – Незразумелыя вы нейкія…
– Дапраўды, пра Бабу Ягу! – падміргнуўшы мне, стукнуў аб ледзяністую падлогу кіем маразільным.
Паляцелі ў свет зімовыя чары. Лоўкі ты, спрытны. Захапляюся табой! Будзе, будзе ўсім нам весела!