1104
zabaczyć (daw.) – zapomnieć. [przypis edytorski]
1105
frasobliwy (daw.) – smutny. [przypis edytorski]
1106
przygodzić się (daw.) – przydarzyć się, przytrafić. [przypis edytorski]
1107
skartabella – szlachcic ex carta belli (łac.: prawem wojny), bez pełni praw stanowych. [przypis edytorski]
1108
sowizdrzał – tu: wędrowny błazen. [przypis edytorski]
1109
szczypka – szczapka, drewienko. [przypis edytorski]
1110
pakliby (daw.) – jeśliby. [przypis edytorski]
1111
alibo – dziś popr.: albo. [przypis edytorski]
1112
skojec – średniowieczna moneta, 1/24 grzywny. [przypis edytorski]
1113
opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]
1114
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem. [przypis edytorski]
1115
kmieć – zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo. [przypis edytorski]
1116
laga – kij, laska. [przypis edytorski]
1117
łagiew (daw.) – naczynie podróżne. [przypis edytorski]
1118
Fryz a. Fryzyjczyk – mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii. [przypis edytorski]
1119
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna. [przypis edytorski]
1120
z nawrotem – z powrotem. [przypis edytorski]
1121
grzywna – śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. [przypis edytorski]
1122
list – tu: kwit potwierdzający zastaw. [przypis edytorski]
1123
jakom znakiem krzyża świętego sam poświadczył – znak krzyża stawiały na dokumentach osoby nieumiejące pisać. [przypis edytorski]
1124
rad (daw.) – zadowolony. [przypis edytorski]
1125
prawić (daw.) – mówić. [przypis edytorski]
1126
chcem – dziś popr.: chcę. [przypis edytorski]
1127
zaperzyć się – zdenerwować się. [przypis edytorski]
1128
chleb ludzi bodzie – zwrot przysłowiowy mówiący o zuchwałości ludzi sytych. [przypis edytorski]
1129
piechtą (daw.) – na piechotę. [przypis edytorski]
1130
gładki (daw.) – urodziwy. [przypis edytorski]
1131
nałęczka (daw.) – chusta służąca jako przepaska na głowę. Przypomnienie sceny, w której Danusia uratowała Zbyszka przed egzekucją. [przypis edytorski]
1132
pątlik – siatka do podtrzymywania włosów. [przypis edytorski]
1133
stróża (daw.) – straż. [przypis edytorski]
1134
począć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]
1135
poczkaj – dziś popr.: poczekaj. [przypis edytorski]
1136
skomorocha (daw.) – wędrowny śpiewak a. aktor, zwłaszcza słowiański. [przypis edytorski]
1137
wagant – śrdw. kleryk lub żak, żyjący w sposób prowokacyjnie swobodny, często zajmujący się twórczością poetycką bądź aktorstwem. [przypis edytorski]
1138
kulbaczyć – siodłać. [przypis edytorski]
1139
bożyć się (daw.) – zarzekać się, przysięgając na Boga. [przypis edytorski]
1140
tera – dziś popr.: teraz. [przypis edytorski]
1141
kord – krótki miecz. [przypis edytorski]
1142
poswarki a. swary (daw.) – kłótnie. [przypis edytorski]
1143
doma (daw.) – w domu. [przypis edytorski]
1144
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. [przypis edytorski]
1145
hartowny – zahartowany, twardy. [przypis edytorski]
1146
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
1147
barziej – dziś popr.: bardziej. [przypis edytorski]
1148
sczeznąć (daw.) – zginąć, umrzeć. [przypis edytorski]
1149
ile że (daw.) – ponieważ. [przypis edytorski]
1150
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii). [przypis edytorski]
1151
bez (daw.) – przez. [przypis edytorski]
1152
jej powinien (daw.) – ma wobec niej powinności, jest wobec niej zobowiązany. [przypis edytorski]
1153
krzyw (daw.) – niechętny. [przypis edytorski]
1154
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
1155
godnie – tu: mocno, solidnie. [przypis edytorski]
1156
rad (daw.) – chętnie. [przypis edytorski]
1157
wola Boża (daw.) – pożądanie. [przypis edytorski]
1158
Bogać tam (daw.) – gdzie tam. [przypis edytorski]
1159
w prędkości – w zdenerwowaniu. [przypis edytorski]
1160
ostrogi – tu przen. znak przynależności do stanu rycerskiego. [przypis edytorski]
1161
zyszcze – dziś popr.: zyska. [przypis edytorski]
1162
folgować (daw.) – traktować łagodniej. [przypis edytorski]
1163
frasobliwy (daw.) – smutny. [przypis edytorski]
1164
nieprzezpiecznie (daw.) – niebezpiecznie. [przypis edytorski]
1165
włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny względnie bez pełni praw stanowych. [przypis edytorski]
1166
przygoda – tu: niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]
1167
skomorocha (daw.) – wędrowny śpiewak a. aktor, zwłaszcza słowiański. [przypis edytorski]
1168
przyłap a. przyłapa – płytka podcień ze słupów drewnianych ustawionych bezpośrednio przy ścianie domu. [przypis edytorski]
1169
uwidzieć – zobaczyć. [przypis edytorski]
1170
dowodnie (daw.) – wyraźnie. [przypis edytorski]
1171
zdybać się (daw.) – spotkać się. [przypis edytorski]
1172
odbieżać (daw.) – uciec. [przypis edytorski]
1173
po wtóre (daw.) – po drugie. [przypis edytorski]
1174
cnić się (daw.) – tęsknić za czymś, martwić się, nudzić. [przypis edytorski]
1175
kulbaka – wysokie siodło, przeważnie wojskowe. [przypis edytorski]
1176
borykać się – walczyć. [przypis edytorski]
1177
ciągoty (daw.) – pożądanie. [przypis edytorski]
1178
paniątko – dziecko, zwłaszcza z rodziny magnackiej. [przypis edytorski]
1179
bałamutny (daw.) – wprowadzający w błąd a. zalotny, uwodzicielski. [przypis edytorski]
1180
opończa – płaszcz z kapturem, ubranie podróżne. [przypis edytorski]
1181
burzyć się (daw.) – złościć się. [przypis edytorski]
1182
slowutny (czes.) – sławetny. [przypis edytorski]
1183
Zawisza Czarny z Garbowa – (ok. 1370–1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego. [przypis edytorski]
1184
mierzyn, mierzynek – koń niewielkiego wzrostu. [przypis edytorski]
1185
włodyczka a. włodyka – rycerz, zwłaszcza niemajętny lub bez pełni praw stanowych. [przypis edytorski]
1186
odtroczyć (daw.) – odwiązać. [przypis edytorski]
1187
połomić – dziś popr.: połamać. [przypis edytorski]
1188
któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]
1189
ratyszcze – drzewce od broni kłującej, takiej jak spisa. [przypis edytorski]
1190
staje, stajanie – dawna miara odległości, etymologicznie: dystans, po przebiegnięciu którego koń musi się zatrzymać i odpocząć. [przypis edytorski]
1191
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
1192
tołub (daw.) – rodzaj futra. [przypis edytorski]
1193
poczciwa z kościami – zwrot przysłowiowy. [przypis edytorski]
1194
przyczyny – tu: powody postępowania. [przypis edytorski]
1195
pomiarkować – tu: zrozumieć. [przypis edytorski]
1196
pozbaść (daw.) – uczynić kogoś uległym. [przypis edytorski]
1197
frasować się (daw.) – smucić się, martwić się. [przypis edytorski]
1198
wilczura – opończa podbita wilczym futrem. [przypis edytorski]
1199
przygodzić się – przytrafić się, przydarzyć się. [przypis edytorski]
1200
luty (daw.) – groźny, srogi. [przypis edytorski]
1201
powsinoga – włóczęga. [przypis edytorski]
1202
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
1203
łubowy (daw.) – wykonany z kory. [przypis edytorski]
1204
powodować (daw.) – kierować, prowadzić. [przypis edytorski]
1205
gąsiorek – pękate naczynie z wąską szyjką. [przypis edytorski]
1206
głowę mam ogoloną – – mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego. [przypis edytorski]
1207
łuby – kosze; tu: bagaż podróżny. [przypis edytorski]
1208
Aleksandra Olgierdówna – (ok. 1370–1434), córka wielkiego księcia Litwy Olgierda, siostra Władysława II Jagiełły, żona księcia mazowieckiego Ziemowita IV. [przypis edytorski]
1209
Anna Danuta – (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii). [przypis edytorski]
1210
odpust – w religii katolickiej darowanie bądź zmniejszenie kary za grzechy, które zostały już sakramentalnie odpuszczone. [przypis edytorski]
1211
wyprawa krzyżowa a. krucjata – wyprawa zbrojna przeciw poganom; w średniowieczu przeprowadzono kilka takich wypraw do Palestyny, doprowadzając nawet do założenia Królestwa Jerozolimskiego. [przypis edytorski]
1212
przeor – przełożony domu zakonnego lub wyższy duchowny, niebędący biskupem. [przypis edytorski]
1213
Wiklef – John Wycliffe (ok. 1329–1384), angielski teolog, profesor teologii w Oksfordzie, głoszący poglądy, jakie później przejęła reformacja. [przypis edytorski]
1214
tedy (daw.) – więc, zatem. [przypis edytorski]
1215
rzezimieszek – złoczyńca, pierwotnie złodziej przecinający ”mieszki” (trzosy) w celu kradzieży pieniędzy. [przypis edytorski]
1216
Aragonia – region w Hiszpanii ze stolicą w Saragossie, w czasach przedstawionych w powieści stanowił samodzielne królestwo (unia personalna z królestwem Kastylii nastąpiła w 1469 r.). [przypis edytorski]
1217
Maria Egipcjanka – święta pustelnica, żyjąca między IV a VI w. [przypis edytorski]
1218
niedziela (daw.) – tydzień. [przypis edytorski]
1219
odwodzić (daw.) – zniechęcać do określonego działania. [przypis edytorski]
1220
zydel – mebel do siedzenia, podobny do taboretu. [przypis edytorski]
1221
Wincenty z Szamotuł – (zm. 1332), wojewoda poznański, brał udział w bitwie pod Płowcami. [przypis edytorski]
1222
roków (gw.) – lat. [przypis edytorski]
1223
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy. [przypis edytorski]
1224
luty (daw.) – groźny, srogi. [przypis edytorski]
1225
któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]
1226
koniowi do ogona przywiązali – włóczenie końmi, śrdw. forma egzekucji. [przypis edytorski]
1227
bitwa pod Płowcami – rozegrana 27 września 1331 r. między wojskami Władysława Łokietka a oddziałami krzyżackimi, przerwała krzyżacką kampanię przeciw Polsce. [przypis edytorski]
1228
Władysław I Łokietek – (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego. [przypis edytorski]
1229
zdybać (daw.) – spotkać. [przypis edytorski]
1230
durzyć (daw.) – zwodzić, oszukiwać. [przypis edytorski]
1231
jurysdykcja – prawo sądzenia spraw określonego typu bądź zdarzających się na określonym terytorium. [przypis edytorski]
1232
mitręga – męczący wysiłek, strata czasu. [przypis edytorski]
1233
prawy (daw.) – prawdziwy. [przypis edytorski]
1234
pątnik (daw.) – pielgrzym. [przypis edytorski]
1235
św. Jerzy – męczennik z III-IV w., patron rycerzy. [przypis edytorski]
1236
relikwiów – dziś popr.: relikwii. [przypis edytorski]
1237
niewiasta służebna – służąca. [przypis edytorski]
1238
nieopatrzny – nieostrożny. [przypis edytorski]
1239
pomnieć (daw.) – pamiętać. [przypis edytorski]
1240
młódka (daw.) – młoda dziewczyna. [przypis edytorski]
1241
lutnia (muz.) – dawny instrument strunowy szarpany. [przypis edytorski]
1242
jagody (daw.) – policzki. [przypis edytorski]
1243
płowy (daw.) – (o włosach) jasny. [przypis edytorski]
1244
agat – kamień półszlachetny, przyjmujący różne barwy. [przypis edytorski]
1245
snadnie (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]
1246
wartki (daw.) – prędki, szybki. [przypis edytorski]
1247
Kazimierzowe – aluzja do Kazimierza Wielkiego i poprawy standardów cywilizacyjnych w Polsce za jego czasów. [przypis edytorski]
1248
wojna Grzymalitów z Nałęczami – wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów. [przypis edytorski]
1249
zabiegły – od „zabiegać”, czynić starania. [przypis edytorski]
1250
młaka – bagno. [przypis edytorski]
1251
wstręt czynić (daw.) – przeszkadzać. [przypis edytorski]
1252
dziewczyna – tu: panna, osoba niezamężna. [przypis edytorski]
1253
przetowłosy (daw.) – jasnowłosy. [przypis edytorski]
1254
opona (daw.) – zasłona, tu zapewne: opończa. [przypis edytorski]
1255
frasunek (daw.) – smutek. [przypis edytorski]
1256
ziemia dobrzyńska – obszar na wschód od Torunia, zagarnięty przez Krzyżaków wskutek bezprawnej umowy z księciem Władysławem Opolczykiem. [przypis edytorski]
1257
w tym razie (daw.) – w tej sytuacji, w tym momencie. [przypis edytorski]
1258
rohatyna (z ukr.) – włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć. [przypis edytorski]
1259
napierstnik a. napierśnik – część zbroi osłaniająca pierś. [przypis edytorski]
1260
kropierz – długa kapa osłaniająca konia. [przypis edytorski]
1261
alkierz (daw.) – izba narożna, często reprezentacyjna. [przypis edytorski]
1262
grzywna – śred. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. [przypis edytorski]
1263
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]
1264
bitwa nad Worsklą – stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę. [przypis edytorski]
1265
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy. [przypis edytorski]
1266
wikt – wyżywienie. [przypis edytorski]
1267
łacno (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]