Rosja jest podzielona na piętnaście lub osiemnaście księstw z własnymi dynastiami lub nawet bez nich. Veliky Novgorod, decyzją mieszanego bojara i ludowego veche, zaprasza najbardziej godnych książąt. Za jego przykładem idą trzy księstwa, decydując się na panowanie młodszych synów głównej dynastii, którzy pozostali bez pracy. W Kijowie trony rządzące niektórymi krainami działają obok siebie, na wzór Rady Federacji.
Od 1240 roku księstwa rosyjskie zostały przejęte przez najeźdźców mongolskich, którzy niedawno podbili imperium Jin. Północne fragmenty Rosji pozbywają się bezpośredniej inwazji, ale płacą wysoką daninę majątkiem, pieniędzmi i ludźmi. Książę Aleksander Newski woli «zaprzyjaźnić się» ze Złotą Ordą, nieuchronnie wprowadzając azjatyckie rozkazy i zwyczaje w Rosji, zamiast konkurować z jej siłami, liczącymi zaledwie czterdzieści tysięcy regularnych żołnierzy. W teorii jest to możliwe. Tak więc Wołga Bułgarzy w 1223 roku pokonali potężną armię mongolską. Ponad pięć tysięcy schwytanych Mongołów jest kpiąco wymienianych przez zwycięzców na tę samą liczbę baranów. Ale w 1236 roku korpus ekspedycyjny Ubedei powiększył się do 120—150 tysięcy żołnierzy. Bułgarzy z Wołgi nie mają już przyjęcia przeciwko temu… Połock unika najazdu mongolskiego, ale wpada w strukturę księstwa litewskiego – zachodniej Rosji. Wielu książąt, którzy nie zgadzają się z doktryną Newskiego, wyjeżdża wraz z oddziałami do Inflant (współczesna Litwa jest dawną prowincją tego państwa). Tutaj doświadczają działania dwóch ośrodków ciężkości – Rusi Moskiewskiej i Polski. Oddzieleni od Hordy przez Dzikie Pole, a także przez państwo, które już płaci daninę, zostają pozostawieni samym sobie.
…Ziemie rosyjskie u schyłku XIV wieku
Ze względu na swoje położenie geograficzne stepowe księstwa południowe narażone są na najpotężniejsze ciosy Mongołów, tracą na znaczeniu i nie są już w stanie samodzielnie się odbudować. Od XIII wieku Kijówem rządzą Baskacy z Nogai ulus, lokalni administratorzy, którzy nie muszą nawet stawiać się w siedzibie chana, aby zatwierdzić etykietę. Miasto przestaje być rezydencją metropolity. W połowie XIV wieku Kijów zdobywa i obejmuje Księstwo Litewskie. Aby to zrobić, musi walczyć z wojskami Hordy osłabionymi w walkach domowych.
Gotówka znów staje się nisko wyrazistą dwustu gramową podłużną sztabką. Na północy, ze względu na zwyczaj dzielenia takich pieniędzy na kilka części, pojawia się nazwa «rubel».
Epoka Dmitrija Donskoya, rozpoczynająca się od drugiej połowy XIV wieku, budzi kontrowersje. Zwycięstwo nad wojskami Mamaja, teścia władcy Hordy Berdibka, w 1380 roku, tak naprawdę niczego nie zmienia. Resztki wojsk Mamaja, zdobywających siłę na Krymie, wykańcza spadkobierca Czyngis-chana, Chana Tokhtamysha. Mamai mieszka niedaleko Kafy, wdaje się w bójkę z Genueńczykami, którzy go schronili, w wyniku czego traci głowę. Jagiełło (Jakow), sprzymierzeniec Mamaja, to także Władysław II Jagiełło, książę witebski, wielki książę litewski, późniejszy król Polski, nie bierze udziału w bitwie. W 1384 roku, w jednym z aspektów historii, rozwiązano ważną kwestię. Unia z Polską czy sojusz z Rosją? Pierwsza opcja odpada. Dwa lata później księstwo litewskie przeszło na wiarę katolicką. Wielki Książę poślubia 13-letnią polską księżniczkę Jadwigę. Jego potomkowie (od drugiej i czwartej żony) tworzą dynastię Jagiellonów, która rządziła Rzeczpospolitą do 1572 roku.
Wasilij Pierwszy Dmitriewicz, najstarszy syn Dmitrija Donskoja (1371—1425) – jest przetrzymywany jako zakładnik w Hordzie, ucieka do księstwa mołdawskiego, z powodzeniem poślubia córkę wielkiego księcia litewskiego Witolda Zofię. W 1389 r. W siedzibie chana otrzymał etykietę i został wielkim księciem moskiewskim. W międzyczasie Witold postanawia zmierzyć siłę ze sobą, Złotą Ordą, tocząc wewnętrzną walkę. Książę odmawia ekstradycji Tokhtamysha, który został pozbawiony stanowiska, innemu ubiegającemu się o tytuł chana, Edigei. Maksymalnym zadaniem jest zasadzenie Tokhtamysha w Hordzie i objęcie tronu Rosji z pomocą potężnego protegowanego. Siły stron. Witowt, rycerze zakonu krzyżackiego, Tokhtamysh – 38 tysięcy bojowników. Złota Horda – 90 tysięcy żołnierzy. Bitwa odbędzie się na rzece Worksla. Interesem zakonu jest Psków, obiecany przez Witowta, w przypadku zwycięstwa. Ciężko uzbrojeni rycerze ścigają udawanego wycofującego się wroga. Ich lekko opancerzone konie otrzymują wtedy grad strzał z łuków i kusz. Na ramionach już całkiem szczerze wycofujących się Krzyżaków, Horda wpada na piechotę i kończy ucieczkę. Straty «Litwina» – 18 tys., Hordy według kroniki – «bardzo mało».
Witowt, wraz ze swoim rywalem, przyjacielem, polskim królem Jagiełłą, wciąż marzy o byciu znanym jako zjednoczyciel wschodnich ziem rosyjskich. W 1408 roku ma miejsce pierwsze stanowisko na rzece Ugra (nieco na północ od współczesnej Kaługi). Z jakiegoś powodu (atak wojsk Edigei na terytorium Rosji i samej Litwy), wobec jeszcze groźniejszego wroga, do bitwy nie dochodzi. Następnie Horda, niezadowolona z opóźnienia w zapłacie daniny, zbliża się do Moskwy, rujnuje okolicę i po otrzymaniu solidnego okupu wraca na swoje stepy.
Wasilij Pierwszy, zobligowany Wielkiemu Księstwu Litewskiemu za swój początkowy awans, swoją żonę i nie wiadomo co jeszcze, z łatwością ustępuje swoim zachodnim sąsiadom Wiazmie, Smoleńskiemu i innym ziemiom rosyjskim.
Wasilij Drugi Wasiljewicz (ciemny), 1415—1462, syn Wasilija Pierwszego i Zofii Witoldowej. Spędza dużo czasu w ciężkiej walce o tron. Jednym z konkurentów jest książę Zvenigorod Jurij Dmirievich Shemyaka («Szemjaka», ten, który może zmienić szyję – pseudonim ogólny), syn Dmitrija Donskoja. Rywalem jest także jego najstarszy syn Wasilij Juriewicz (pseudonim «Oblique»), wnuk Donskoja, a młodszy – Dmitrij Juriewicz Szemiaka. Sąd Złotej Ordy w tym sporze wydaje Wasilijowi Wasiljewiczowi etykietę. Następuje seria bitew o niepewnym wyniku, represje wobec zwolenników przeciwników, dające początek «piątej kolumnie» i nowym zamachom stanu. Wszyscy wyznaczeni tu książęta od jakiegoś czasu zajmują tron rosyjski. Wasilij Drugi to ten, któremu udaje się wytrzymać dłużej niż innym.
Drugim najbardziej udanym jest książę Dmitrij Juriewicz. Utraciwszy panowanie moskiewskie, stoi na czele prestiżowej Republiki Nowogrodu. Ale w końcu mieszkańcy Wasilija Mrocznego przekupują kucharza księcia (nazywanego «Toadstool») i ten eliksir «zbroi» (najwyraźniej arszenik) w kurczaka podanego władcy.
Prawo do dziedziczenia staje się bezpośrednie, a nie «po drabinie» jak poprzednio, ale od ojca do syna, z pominięciem młodszych braci.
Ważne wydarzenie tamtych czasów – Kościół rosyjski staje się autokefaliczny. W 1435 roku Izydor (Kijowski), Grek z pochodzenia, został ogłoszony metropolitą Wielkiego Księstwa Moskiewskiego (formalnie – Kijów i Cała Rosja), na sugestię patriarchy Konstantynopola. W Moskwie przekonuje Wasilija II o pilnej potrzebie zwołania Rady Ekumenicznej, na której zostaną zatarte sprzeczności między katolikami a prawosławnymi. Książę przekazuje metropolicie setkę świty, pieniądze i wysyła je do Włoch z rozkazem: «Aby nic nowego się z nami nie wydarzyło». W marcu 1441 r., Jeżdżąc po Europie, Izydor wrócił do Moskwy. W tym miejscu przekazuje Bazylemu II przesłanie od papieża Eugeniusza IV z prośbą o pomoc w zjednoczeniu Kościoła katolickiego i rosyjskiego. Podczas posługi biskupa w katedrze Wniebowzięcia Izydor wymienia Papieża jako jednego z prymasów Kościoła. Trzy dni później, z rozkazu Wasilija II, metropolita został przeniesiony do klasztoru Cudów, używanego jako więzienie dla szlachciców. Później, prawdopodobnie za tajemną zgodą księcia, Izydor uciekł do Europy, Bizancjum, a następnie Rzymu, gdzie kontroluje dochody Świętego Kolegium Kardynałów.
Tak więc pierwsze poważne nieporozumienie w Rosji między władzą kościoła a świeckością kończy się zwycięstwem ziemskiego księcia. Wasilij Drugi, poprzez radę biskupów rosyjskich kontrolowanych przez niego w 1448 roku, potwierdza na duchowym tronie niekwestionowanego patriarchę Jonasza, którego od dawna począł. Rosja traci duchowy związek z Europą, całkowicie odmawia sporów i zatrzymuje się w rozwoju. Prowadzi to do kolejnych, dwieście lat później, pospiesznych i gwałtownych reform Nikona, schizmy Kościoła prawosławnego, która do tej pory nie została wyleczona.
Ważnym problemem Rosji jest brak wasalstwa jako takiego. W Europie Zachodniej, do pewnego stopnia samodzielnie, ogniwa hierarchii społecznej zawierają umowy o świadczenie usług. Rycerz, baron, hrabia, książę, król przysięgają sobie nawzajem. Przysięga zobowiązuje do narażania życia dla wiary, ochrony duchowieństwa i kościołów, wdów i sierot, unikania niegodnej komunikacji i brudnych zarobków, iść na pojedynek o zbawienie niewinnych, służyć cesarzowi, żyć nienagannie przed Panem i ludźmi. W Rosji nie ma ludzi galopujących po królestwie w nadziei na dokonanie wyczynu. Procedura hołdu została zastąpiona naturalną koncepcją przynależności poddanych, od niewolnika po bojara, do księcia. Nie zawiera się umów z niewolnikami. Ten stan rzeczy został wydedukowany jako odzwierciedlenie porządku Hordy w Rosji. Wśród wiecznej armii jest posłuszeństwo, żelazna dyscyplina, ale nie ma honoru jako takiego.
Iwan III Wielki panował w Księstwie Moskiewskim od połowy XV do początku XVI wieku. Stawia Kreml moskiewski, mocny, złożony, imponujący do dziś. Ostateczne wyzwolenie zostaje osiągnięte od Złotej Ordy, która pochłonęła samą siebie, zmiażdżona przez Tamerlan (drugie miejsce nad rzeką Ugra, 1480). Inwazja chana krymskiego Mehmeta Gireja Pierwszego rozpada się krwawymi iskrami na obrzeżach stolicy, a moskiewska Rosja z potężnym chanatem nawiązuje przyjazne stosunki dyplomatyczne i handlowe. Wybuchają wojny z Wielkim Księstwem Litewskim, będą toczyć kampanie przeciwko Smoleńskiemu (księstwu litewskiemu), Nowogrodzie, Kazaniu i Pskowowi.
Bazylego III Wielkiego, pierwszego cara Rosji mającego podstawy prawne
Syn Iwana III, Bazyli III (także Wielki), w traktacie z cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, pod patronatem jego matki, Zofii z bizantyjskiej dynastii Paleologa, został po raz pierwszy nazwany królem. W małżeństwie z Eleną Glińską, córką księcia, prowadzącą rodzinę z temnika Mamai, rodzą się Jurij i Iwan, przyszły Grozny.
Tydzień po śmierci Bazylego Wielkiego bojary zabijają Jurija, głównego pretendenta do tronu. Pięć lat później, być może z powodu trucizny Shuiskys, matka, która przejęła stery, umiera. Kolejne jedenaście lat zarządu powierniczego, a Iwan IV (1530—1584) został koronowany na króla w katedrze Wniebowzięcia NMP. Epoka książąt, zrównanych tylko z książętami i książętami w europejskim rankingu rangi, dobiega końca. Tytuł jest uznawany przez Anglię i cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego, ale odrzucony przez Watykan, który w XIII wieku nadał tytuł «Rex Russiae» księciu ziem południowej Rosji Danielowi Galitskiemu.
Iwan Wasiliewicz czwarty (1530—1584). Malarstwo artystyczne
Dalsze wydarzenia przedstawiają się następująco:
…Zdobycie Kazania, zniszczenie stolicy Złotej Ordy, osiemdziesiąt kilometrów od współczesnego Astrachania, Saray-Berke. Początek psychicznej degradacji króla. Oprichnina i terror, z których ponad czterdzieści lat rozstaje się ze swoim życiem osiem tysięcy ludzi (stosunkowo niewiele jak na tamtą epokę według standardów europejskich).
Druga połowa XVI wieku. Ponownie – inwazja wojsk Chana Krymskiego, obecnie Devlet Girej. Wcześniej, w sojuszu z sułtanem tureckim, Tatarzy podbili górzyste księstwo Teodoro na zachodnim wybrzeżu półwyspu zamieszkane przez 200 tysięcy chrześcijan i są w pełni przygotowani do podbojów na dużą skalę.
Przedmieścia stolicy są spalone, z wyjątkiem Kremla i Kita-gorodu. Rok później odbędzie się druga kampania i bitwa pod Molodi, sto pięćdziesiąt kilometrów na południe od Moskwy. Krymscy Tatarzy i Turcy przeprowadzają katastrofalny frontalny atak na rosyjski «Gulajgorod», składający się z wagonów obronnych. Zagłada 120-tysięcznej armii turecko-tatarskiej prowadzi do tego, że Chanat Krymski traci większość męskiej populacji. Aby jednak uniknąć małych nalotów, państwo rosyjskie musi jeszcze do samego epoki Piotra Wielkiego płacić «upamiętnienie», czyli daninę, czyli w końcu daninę.
Szyb Zavolzhsky znajduje się nieco na wschód od Kazania i jest ziemnym nasypem o wysokości 8—9 metrów, z fosą szeroką i głęboką na 3 metry, o długości 2400 km. Twierdze znajdują się co 12 km. Nie wiadomo dokładnie, kto zbudował tę gigantyczną konstrukcję. Nowi osadnicy budują swoje fortyfikacje na pierwszej. Pierwsze pisemne wzmianki o takiej konstrukcji pojawiają się w 1521 roku.
Zniszczenie opriczniny, która nie usprawiedliwiała się w walce z wrogami zewnętrznymi (1565—1572). Zdobycie Iskera, stolicy Chanatu Syberyjskiego, w sojuszu z wolnym Kozakiem Ermakiem. Włączenie pozostałości Jochi ulus do Rosji. Zdobycie Połocka w 1653 r. Stanowi zagrożenie dla Wielkiego Księstwa Litewskiego (mimo że życie na terenach zajętych przez cara nie poprawia się) i przesądza o wielu niezbyt przyjemnych konsekwencjach dla Rosji. To praktyczne, a nie tylko napisane, stworzenie państwa związkowego – unickiej i katolickiej polsko-litewskiej «Rzeczpospolitej». Król Polski, książę litewski, formalnie wasal Imperium Osmańskiego, Stefan Batory podbija Połock, przenosi się w głąb Rusi Moskiewskiej. Tutaj ugrzęznął w oblężeniu Pskowa (1581—1582). Około 16 000 obrońców twierdzy przeciwstawia się 50 000 oblegających. Ogromne wycieczki objazdowe, artyleria dużego kalibru, miny i chodniki są w użyciu. Ostatecznie wojska polsko-litewsko-szwedzkie tracą 20—24 tys. Ludzi i znoszą oblężenie (podpisanie traktatu pokojowego Jam-Zapolski).
Jagiellońska Europa u schyłku XV wieku. Polska i Wielkie Księstwo Litewskie wkrótce staną się jedną Rzeczpospolitą. Ukraina – «Terra Nulius» do rozliczenia
…Przez ostatnie sześć lat swojego życia car z powodu haniebnej choroby nie mógł samodzielnie chodzić i poruszał się na noszach. Iwana Czwartego leczy się na kiłę za pomocą typowych dla średniowiecza i początków naszych dni maści rtęciowych.
Rtęć miesza się z tłuszczem zwierzęcym, siarką i wciera się w nogi. Alternatywnie, ogólną mercuryzację przeprowadza się umieszczając pacjenta w zamkniętym pomieszczeniu z miską z podgrzewaną rtęcią. Jeśli dana osoba nie umiera, objawia się pozytywny wynik. Rtęć jest środkiem antyseptycznym, a czynnik wywołujący chorobę, treptonema, jest na nią bardzo wrażliwy.
Iwan Groźny umiera. Na tronie, zgodnie z decyzją soboru ziemskiego, wstępuje środkowy syn Fiodor, «poszczący i milczący, na tronie święty». Panuje od 14 lat, niekończącymi się modlitwami ustanawia pokój na rosyjskiej ziemi. W rzeczywistości jego opiekun, dobrze urodzony bojar Borys Godunow, rządzi. W wieku czterdziestu lat (1598) car umiera, nie pozostawiając spadkobierców ani spisanego testamentu. Siedem lat wcześniej w wyniku wypadku zmarł z siódmego małżeństwa najmłodszy syn Groznego, nieślubny i nieuprawniony do tronu Carewicz Dmitrij. Dynastia głównego, moskiewskiego oddziału Rurykowiczów zostaje przerwana. Żona Fedora, Irina – siostra Godunowa, tydzień po śmierci męża ogłasza chęć strzyżenia w klasztorze. Rzeczywiście wyjeżdża do klasztoru Nowodziewiczy, otwierając bratu drogę na tron. Początek panowania Godunowa kończy się sukcesem. Jednak najwyraźniej brakuje modlitw jego poprzednika. W latach 1601—1603, po niekończących się deszczach i wczesnych przymrozkach, które zrujnowały zbiory, rozpoczął się ostry głód. Koszt zboża rośnie stokrotnie. Panowie i opaci klasztorów trzymają go w stodołach, czekając na wzrost cen. Car nie odważy się zamówić wyprzedaży chleba. Pół miliona ludzi umiera.