«Глядзіце!» – ускрыкнуў Анцік і паказаў на акно.
З таго боку шыбы раптам зьявілася лесьвіца. Дзьве палкі, якія, трасучыся, шукалі апору. Так, гэта была драўляная лесьвіца, якая ўперлася канцом проста ў гзымс, і хоць выглядала яна тут проста неверагодна, факт заставаўся фактам. Нехта прыставіў лесьвіцу да сьцяны нашага дома і рыхтаваўся забрацца да нас у акно!
Мы ўскочылі і кінуліся ў спальню маіх бацькоў. А там, не згаворваючыся, залезьлі ў першую ж шафу і зачынілі за сабой дзьверы. І як толькі мы гэта зрабілі, усім стала ясна, што гэта не найлепшае рашэньне. Але што рабіць, ніхто з нас ня ведаў. Пакуль мы размаўлялі з голасам, ноўтбук на стале нарэшце згас – і цяпер у спальні была непраглядная цемра.
«Вось бы Божанька, калі ён існуе, уключыў зараз сьвятло ў доме. Хаця б для таго, каб паглядзець, як мы маемся, – падумаў я. – Хаця б для таго, каб нас пакараць. Проста ўключы электрычнасьць – і ўсё скончыцца. Ты ж Бог, табе ж не патрэбная падзарадка!»
«Лявон, ты што там, молішся?» – прашаптала Юля, прыціснутая да мяне маміным футрам.
«Не, ты што», – сказаў я, а сам пачырванеў так, што, здавалася, гэта было відаць нават у змроку.
«А гучыць так, быццам молішся», – прашаптала Юля, узіраючыся ў шчылінку між дзьверак. Але што яна магла там пабачыць…
У шафе пахла вельмі прыемна. Тут вісела ня толькі маміна футра, тут былі яшчэ і паліто, і татавы пінжакі, і нават ягоны вясельны касьцюм – я пазнаў яго па шурпатай тканіне. Тут віселі маміны зімовыя сукенкі, якія яна ўжо зусім хутка зьбіралася даставаць, бо восень рабілася ўсё халаднейшая. Уся гэтая вопратка нагадала мне пра тое, што ў мяне ёсьць бацькі – я чамусьці верыў, што ўжо адной сваёй прысутнасьцю тут яны б разагналі ўсю цемень і ўсіх злых духаў, што невядома зь якой прычыны накінуліся на нашу кватэру. Але рэчы былі маўклівыя і ўсім сваім выглядам паказвалі, што нічым ня могуць нам дапамагчы. Яны нібы спалі – і цяпер незадаволена шаргаталі пра тое, што ў шафе і так мала месца, што мы прымушаем іх пацясьніцца і нічога добрага з гэтага не атрымаецца.
«Ой, – сказаў Анцік. – Я ня ведаю, што гэта, але яно вісіць у мяне перад носам і так смачна пахне».
«Усе сукенкі смачна пахнуць», – сказала Юля.
«Яно пахне чакалядай», – сказаў Анцік.
«Бедны хлопчык, – прашаптала Юля. – Ты ўжо звар’яцеў ад страху».
«Можа й так, – сказаў Анцік. – Але тут ёсьць ад чаго звар’яцець. Цэлы пакет цукерак».
«Ты трызьніш», – сказаў я.
«Я жую, – сказаў Анцік. – Хоць чакаляды наемся перад сьмерцю».
Сьмерцю? Дагэтуль я яшчэ ніколі ня думаў пра сьмерць. Яна была проста словам, якое мы чулі ледзьве ня кожны дзень, і гэтае слова вымаўлялі ўсе, хто нас акружаў: героі фільмаў і кніг, дзядзечкі і цётачкі ў тэлевізары і ў інтэрнэце, пэрсанажы кампутарных гульняў і настаўнікі гісторыі і беларускай літаратуры, мама і тата, і бабуля, і Юліны бацькі, якія верылі ў Бога. Абдымаючы маміна футра, я думаў пра тое, што, напэўна, калі-небудзь зразумею, што такое сьмерць. І пра тое, што Анцік, вось гэты мой малы сябрук Анцік, толькі што выпадкова адшукаў мамін стратэгічны запас чакаляды з сакрэтнай шафы.
«Давайце праверым, што там робіцца, – прапанаваў я. – Толькі ціха…»
Мы зь Юляй асьцярожна прачынілі дзьверы шафы – і ў вочы нам ударыў дым.
«Сьвечка! – крыкнуў я. – Дзе твая сьвечка, Юля?»
«Ня ведаю, – Юля зноў зачыніла шафу і прыціснула да сябе дзьверы. – Я ня ведаю. Я яе згубіла, калі мы ўцякалі…»
«Там пажар! – сказаў я. – І мы задыхнемся, разумееш?»
Усе трое мы вываліліся з шафы на падлогу, як падушкі. І пачулі, як за сьцяной нехта ходзіць. Я рвануў на сябе дзьверы пакоя і замкнуў іх на ключ.
«Юля! Анцік! Уцякаем!»
«Куды?»
Гэта быў адзіны пакой у нашай кватэры, які замыкаўся. Я некалькі разоў пытаўся ў мамы з татам, чаму менавіта іх спальня мусіць мець замок з ключом, але так і не дабіўся ўцямнага адказу. Але цяпер замок мог даць нам час, каб нешта прыдумаць.
У пакоі так моцна засьмярдзела дымам, што ў мяне з вачэй паліліся сьлёзы.
«У акно! – крыкнула Юля, заплаканая, быццам толькі што ўшчэнт прайгралася ў уна. – Гэта адзіны шлях!»
Я ўзьляцеў на стол, як птушка, без разьбегу. Бачыў бы мяне наш настаўнік фізкультуры! Я разнасьцежыў акно і з асалодай удыхнуў халоднае паветра. Зірнуў уніз і адчуў здрадніцкае трымценьне недзе ў жываце і ў пятках.
Высока, занадта высока! А Юля ўжо зьбірала з ложка падушкі, сьцягвала з раскладушкі ўсё, што там ляжала.
«Што стаіце? Цягніце? Футра з шафы, матрас, усё!»
Мы з Анцікам стаялі, як здранцьвелыя, і глядзелі на тое, як спрытна яна рухаецца. Нібы ў яе было дзесяць рук і восем ног. Што ні кажы, а ў жанчын нейкі прыродны талент упраўляцца з такімі рэчамі.
«Кідайце ўсё ў акно! – скамандавала Юля. – Ну!»
Мы сталі дапамагаць ёй, натыкаючыся ў цемры адзін на аднаго.
«А зараз скачам проста ўніз! – сказала Юля. – Я першая, вы за мной!»
І яна глыбока ўдыхнула і скочыла проста ў дождж.
«Я баюся!» – закрычаў Анцік, не выпускаючы з рук пакет з цукеркамі.
«І я», – прашаптаў я, схапіў яго за плечы і падштурхнуў да краю падваконьня. Гэтаксама некалі ў школе штурхалі мяне, калі мы скакалі з вышкі ў басэйне.
«Давай, Анцік!»
Ён азірнуўся, пасьлізнуўся на мокрым падваконьні і ўпаў у цемнату.
«Усё ў парадку, я яго злавіла ў футра», – пачуў я Юлін голас.
Я азірнуўся на спальню маіх бацькоў. Дым насоўваўся на мяне, але я ўжо не задыхаўся. Вогкае восеньскае паветра напаўняла мае лёгкія, нібы ветразі. А дзьверы спальні ўжо дрыжалі ад удараў – я бачыў, як скаланаецца ключ у замку. Я павярнуўся тварам да вуліцы. Ліхтар сьвяціў гэтаксама, як раней, быццам за апошнія паўгадзіны нічога не адбылося – цьмяна, загадкава і па-свойму прыцягальна. Нібы клікаў мяне, нібы падміргваў. Нібы дражніўся: ты ня зможаш, ты ня зможаш. Хіба табе не цікава, хто палюе на цябе ў тваёй уласнай кватэры? Хіба ты ня хочаш паглядзець ім у вочы? Хіба ня хочаш даведацца, як выглядаюць ПАЧВАРЫ?
Юля і Анцік бегалі ўнізе і махалі рукамі.
Я заплюшчыў вочы.
І скочыў.
Мне здавалася, я буду ляцець уніз вечна.
Але не прайшло і сэкунды, як я бухнуўся на цэлую гару падушак і коўдраў. Праўда, у калене нешта шчоўкнула, але я адразу ж ускочыў на ногі.
«Бяжым!» – крыкнула Юля і кінулася праз пустую вуліцу. Мы за ёй.
«Асьцярожна, там аўтобус!» – залямантаваў я.
Ён і праўда паволі выехаў з-за павароту, утульна асьветлены знутры, нібы плывучы дом, што блукае ў тумане, шукаючы гаспадароў. Але гэта быў ня дом, гэта быў звычайны гарадзкі аўтобус – і мне на імгненьне здалося, што Юля трапіць проста яму пад колы. Аднак яна скочыла на прыпынак перад самай аўтобуснай пысай і пляснулася абедзьвюма нагамі ў лужыну.
Аўтобус спыніўся і адчыніў дзьверы.
«Едзем!» – крыкнуў я, заскокваючы ўсярэдзіну. Юля і Анцік заскочылі ўсьлед за мной. Дзьверы зачыніліся, і аўтобус паплыў наперад па нашай вуліцы, разганяючы фарамі туман і цемру.
«Я ведаю, як ён едзе, – сказаў я, задыхаючыся. – Мы выйдзем праз пару прыпынкаў і перасядзем на трамвай, які едзе да маёй бабулі. Бабуля прыдумае, што рабіць!»
«Але мы зь Юляй маглі б зараз проста пабегчы дамоў! – сказаў Анцік. – І ўсё б скончылася. І ў мяне зуб баліць».
«Ты, Анцік, можаш выйсьці на наступным прыпынку, – сказала Юля. – І пайсьці да мамачкі. Але я застануся зь Лявонам. Сяброў не кідаюць у пустым аўтобусе, бяз курткі і ў тапачках. Невядома, ці ходзяць яшчэ трамваі. Ужо позна! А грошай на таксі ў нас няма».
«Ды я проста так сказаў, – зьбянтэжыўся Анцік. – Вядома, я з вамі».
Аўтобус між тым разганяўся ўсё хутчэй.
Разьдзел трэці
У гэтым аўтобусе мы былі адзіныя пасажыры, таму маглі сесьці, дзе нам захочацца. Пасьля ўсяго, што мы перажылі падчас уцёкаў, мне любое сядзеньне падавалася зручным. Цемра, таямніцы, званок, голас на пляцоўцы, шафа, дым, пажар… Я вельмі спадзяваўся, што ў кватэры спрацуе апавяшчальнік і пажарнікі прыедуць хутчэй, чым наш дом ператворыцца ў кучу попелу.
Ці мог я ўявіць, калі мама цалавала мяне ў лоб на парозе нашай кватэры, што гэты восеньскі вечар будзе поўны такіх прыгодаў?
Аўтобус выехаў на шырокую вуліцу, тут наш раён канчаўся. Я адчуў стому, таму ўладкаваўся каля акна, выцягнуў ногі і прыплюшчыў вочы. Юля села сьпераду каля мяне, а вось Анцік усё бегаў па салёне, як ненармальны, і ніяк ня мог супакоіцца. Ён прысаджваўся то тут, то там, і зноў ускокваў, нібы ўпершыню ехаў у грамадзкім транспарце.
Назіраючы за ім, я падумаў, які ж ён яшчэ малы. На цэлы год за мяне малодшы! Я ўжо і ня памятаў, як мы зь ім пасябравалі. Цікава ўсё-ткі, разважаў я, адкуль у нас бяруцца сябры. І каго можна лічыць сапраўдным сябрам, а каго не. Напэўна, толькі ўначы ў пустой кватэры без электрычнасьці і без дарослых чалавеку робіцца ясна, з кім ён сябруе напраўду, а з кім проста выпадкова апынуўся побач.
«Спаць хочацца, – сказала Юля. – Але нельга. Ты сочыш, калі нам выходзіць?»
«Так, – сказаў я. – Яшчэ пару прыпынкаў. А мне вось хочацца ня спаць, а есьці. Анцік, дзе твой пакет з цукеркамі?»
«Якімі цукеркамі?» – спытаў Анцік, прабягаючы міма.
«Маімі цукеркамі, – сказаў я. – Тымі, якія ты знайшоў у мамінай сакрэтнай шафе».
«А, гэтымі, – сказаў Анцік. – Я думаў, гэта цукеркі тваёй мамы».
Мне зрабілася няёмка. Бо Анцік захапіў з сабой пакет, які ня толькі яму, а нават і мне насамрэч не належаў. Я ніколі б ня стаў залазіць у бацькоўскую шафу, каб скрасьці адтуль цукеркі. Дый проста так ня стаў бы залазіць. А што ў выніку? Мы іх усё-ткі скралі!
«Ну і што, што маміны? – сказала Юля Анціку. – Ты ж разумееш, што ўзяў чужое?»
«Гэта быў гэты… як яго… форс-мажор! – сказаў Анцік. – Калі б Лявонава мама ведала, што адбылося, яна сама б аддала іх нам. На месцы тваіх бацькоў я б засыпаў нас усімі цукеркамі сьвету, толькі б мы засталіся жывыя!»
Мне зрабілася непрыемна. Так бывала кожны раз, калі іншыя людзі пачыналі абмяркоўваць маіх бацькоў. Мне падабалася быць разам з Анцікам і Юляй, я быў ім удзячны, што яны са мной – але сябры гэта сябры, а бацькі – гэта нешта такое тваё… Самае тваё на сьвеце. Такое, пра што ня вельмі хочацца размаўляць зь іншымі. Бацькі – яны як твая таямніца. А Анцік і Юля гаварылі пра іх так, быццам самі былі іхнымі дзецьмі.
«Ды вось, трымай свае цукеркі, на здароўе, – сказаў Анцік, кінуўшы позірк на мой засмучаны твар. – Я вам зь Юляй пакінуў парачку».
«Парачку? – я раскрыў пакет і засунуў туды руку. – Іх і праўда ўсяго дзьве. І ніводнай чакаляднай!»
«Можа, толькі дзякуючы такой дозе кафэіну я дагэтуль трымаюся на нагах…» – задуменна сказаў Анцік.
«Якога яшчэ кафэіну?»
«Нават малыя дзеці ведаюць, што ў чакалядзе ёсьць кафэін, – горда сказаў Анцік. – Гэта такое рэчыва, ад яго чалавек робіцца бадзёры і можа скакаць з другога паверху. І не баіцца супэрхуткасьці. Слухайце, а нам пашанцавала з кіроўцам! Заўважылі, як ён гоніць?! Як ракета!»
Сапраўды, аўтобус гнаў наперад штомоцы. Было адчуваньне, што ён ня едзе, а ляціць нізка над зямлёю, як вялікая птушка. Мне нават падалося, што ён пару разоў праехаў на чырвонае сьвятло, але ў цемнаце навокал сьвяціла столькі розных агнёў, я мог і памыліцца. Мы зь Юляй зірнулі ў бок кабіны кіроўцы, нам было відаць ягоную патыліцу, руку, якая ўпэўнена ляжала на стырне, і цень ягонага твару ў люстэрку наверсе. Здаецца, усё было ў парадку, але…
«Не разумею, – сказаў я. – Здаецца, мы праехалі наш прыпынак».
Праехалі – гэта было слаба сказана. Мы праляцелі яго, нібы страла, і цяпер несьліся па праспэкце наперад так, быццам за намі гналася міліцыя.
«Ён што, звар’яцеў? – сказаў я з трывогай. – Мы так урэжамся зараз у кагосьці, ці пешахода саб’ем».
Рэдкія мінакі пад парасонамі, якія мірна пераходзілі вуліцу, у жаху кідаліся ў бакі, калі перад імі раптам вырастаў наш аўтобус. Узьнімаючы з абодвух бакоў вялізныя хвалі вады і заліваючы ходнік і легкавікі, што апыналіся зь ім па суседзтве, ён рухаўся па горадзе, як ракета.
«Чорт!» – крыкнуў Анцік.
«Не кажы так, Божанька ўсё чуе!» – пакруціла галавой Юля.
«Мы зараз узьляцім!» – махнуў рукой Анцік, бо матор роў усё больш аглушальна. І я быў зь ім згодны: аўтобус так падкідвала, што мы і праўда маглі ў любы момант паляцець да аблокаў.
Недзе ў нас пад нагамі пачуўся раптам рэзкі скрыгат. Юля ўчапілася ў поручань, я таксама схапіўся за яго і ўціснуўся ў сядзеньне, а Анцік паваліўся нам пад ногі, бо аўтобус на поўным хаду зрабіў паварот, рыкнуў і рвануўся на ўсёй хуткасьці на зусім іншую вуліцу. Я ўжо даўно не разумеў, дзе мы, аўтобус ехаў па зусім незнаёмым маршруце і не зьбіраўся спыняцца.
«Ну, цяпер нам дакладна трэба выходзіць, – сказаў я, у роспачы гледзячы ў бок кабіны. – Давайце станем усе разам каля дзьвярэй, можа, ён думае, што мы едзем да канцавой».
Але кіроўца і не падумаў спыняцца, ні на наступным прыпынку, ні на іншым. З ровам і скрыгатам на поўнай хуткасьці ён прамінуў апошнюю станцыю мэтро – я толькі і пасьпеў што прачытаць яе назву. А потым, зларадна міргануўшы фарамі, пагнаў некуды ў цемень, туды, дзе не было ліхтароў. І вось за вокнамі ўжо віднеліся толькі палі і цёмныя абрысы катэджаў. Горад застаўся за нашымі сьпінамі, і мы зусім ня ведалі, што нам рабіць.
«Што адбываецца? – крыкнуў я. – Кіроўца! Ён там што, заснуў?»
«Думаю, што ўсё значна горш!» – крыкнула ў адказ Юля. Чапляючыся за поручні, яна кінулася да кабіны кіроўцы. Я пайшоў за ёй, разумеючы, што нашы прыгоды яшчэ зусім ня скончыліся.
У кабіне было цёмна. Трапіць мы ў яе ніяк не маглі, бо ў аўтобусах, што езьдзяць у нашым горадзе, кіроўца сядзіць за празрыстай перагародкай. Але ў перагародцы было акенца, у якое пасажыры перадаюць манэткі, каб купіць білеты. Ды што я вам расказваю, што вы, у аўтобусах ня езьдзілі? Хоць наўрад ці вам некалі даводзілася езьдзіць у такіх аўтобусах, якія гоняць, нібы з ланцуга сарваўшыся, зусім не туды, куды мусяць.
Празь перагародку мы зь Юляй бачылі, як кіроўца ўзіраецца ў цемру перад сабой. Цемру, якую разразалі надвое жоўтыя палосы сьвятла аўтобусных фараў. Кіроўца не зьвяртаў на нас ніякай увагі. Здавалася, ён наогул не варушыўся.
«Гэй! – закрычалі мы і загрукалі ў плястыкавую перагародку. – Спыніцеся! Прачніцеся! Гэй!»
Кіроўца нават не павярнуў галаву ў наш бок. Нібы ён выконваў нейкае заданьне і не зьбіраўся парушаць загад. Ён выглядаў так вусьцішна ў сваёй нерухомай паставе, што мне падалося, за стырном нашага аўтобуса сядзіць мярцьвяк.
Што, калі гэта быў зусім не аўтобус? А «лятучы галяндзец», пра які я чытаў? Сучасны карабель мёртвых?
І тады Юля прасунула руку ў акенца і ўхапілася за рукаў кіроўцы.
Вось жа адважная! Я б лепш засунуў руку ў пашчу тыгра, чым у гэтае акенца, ды яшчэ ў такі момант!
«Гэй! – крыкнула Юля, торгаючы кіроўцу за рукаў. – Ты што, звар’яцеў? Выпусьці нас адсюль!»
Яна пацягнула рукаў на сябе – і здарылася нешта жудаснае! Кіроўца паваліўся ў наш бок, так лёгка, як быццам ён быў проста лялькай, апранутай ва ўніформу!
Юля зараз жа схавала руку і завішчала.
«У яго мяккая рука! Мяккая рука!»
Здранцьвелыя, мы глядзелі, як кіроўца валіцца са свайго сядзеньня ўніз, на падлогу кабіны.
Цяпер за стырном не было нікога.
Аўтобус ляцеў наперад – і ім ніхто не кіраваў!
І тады я таксама закрычаў. А за мной і Анцік, які стаяў за нашымі сьпінамі.
«Гэта ўсё ты, Лявон! Ты пасадзіў нас у гэты чортаў аўтобус!» – румзаючы, лямантаваў Анцік.
І тады Юля замоўкла.
«Што ты сказаў?» – спытала яна.
«А што, няпраўда? Хто нам сказаў садзіцца ў аўтобус? Лявон! – заявіў Анцік, выціраючы сьлёзы. – Мы паедзем да маёй бабу-улі, яна прыду-умае…»
Перадражніваючы мяне, ён крыўляўся, а сьлёзы не пераставалі цячы зь ягоных зусім дзіцячых вачэй.
«Што, ня так?»
«Ты зноў успомніў чорта! – строга сказала Юля. – Так нельга. Чорт і так ужо даўно з намі! Вось ён, відаць, радуецца, калі мы яго клічам!»
«Тады пакліч свайго божаньку! – крыкнуў ёй Анцік. – Хай ён нам дапаможа! Што маўчыш?»
«Трэба нешта рабіць, а не крычаць і румзаць», – сказала Юля.
«Давайце станем каля вокнаў і будзем махаць рукамі, – прапанаваў я. – Можа, нас заўважаць і зразумеюць, што мы трапілі ў бяду! І прыдумаюць, як спыніць гэты вар’яцкі аўтобус!»