Габдельджаббар Габдельмаджидович Кандалый
Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)
© Татарстан китап нәшрияты, 2021
© Моратов Г. В., төзү, 2021
Шигырьләр
I
«Гыйлемлек нурани җәүһәр…»
«Сачәк бер вакыт атадыр…»
«Иляһи, бу асыл кошны…»
«Бәйан итәм ки бән сезгә…»
«Бу илләрдә торып калсам…»
«Ки кяшки…»
«Бәнем эчемдәге нарым…»
«Ходауәндә, яна бәгърем…»
«Моңаеп сайрыйдыр кошлар…»
«Сарып башка кара өрпәк…»
* * *
Әбйате чәй бәйанында
Хасыйәте чәй
Чәйнең шартлары
«Иляһи, барча галәмне…»
«Ки әүвәл ибтида итдем…»
«Бу бала хәсрәте түкде…»
«Ерак йирдә газиз башың…»
«Тагын азрак [бән] язаем, йитәрме…»
«Кызыл гөл булмаса иде…»
«Көләрмен мин, елый дошман…»
«Сәламдин гайри сезләргә сүзем юк…»
«Иген икмәк бирер икмәк…»
«Кунак булдык түреңездә…»
«Әгәр багында булса гөл эрйасы…»
«Кил, и талиб…»
«Туганлык кадрене белсә – туган ул…»
«Килсен җөмлә берлә түрә вулыстан…»
«Йакутлар табыладыр вакыт берлән…»
Йакутлар табыладыр вакыт берлән,
Вакытлар табылмайдыр йакут берлән.
«И кояшым, чыгармусән болытдин?…»
II
«Тотынышып кулың кулга…»
* * *
* * *
«Киез итектә һич зарар юк…»
«Бу сүзне кара «Мишкят» дин…»
«Күркәленең картлары…»
«Бүген без утырдык хушлап…»
«Алдар Чумай – агадин ага…»
«Әгәр эчсә кызыл кандик винаный…»
«Тра-ля-ля-ля, тра-та-та…»
«Сәлам ул сын сезә, мелла Рауилә…»
17 маһи рәҗәб[113] Габ-р Кандалый.«Сән тәнауел биррәли…»
«Че хушемән мийайәд тарильдә орех…»
«Дийә кат ки…»
«Мажик дигәндә, без динлек…»
«Бу юха ла, бу юха ла, бу юха…»
«Къәләмгөл атлыдыр карчык…»
«Әфзале нисани…»
«Мажик кия аршын ярым чабата…»
«Унике күркә бер әтәчне кайчан җиңмәс?…»
«Каләм әйтер: караң улса, тагын яз…»
«Фатыйма, сән, сеңелем…»
«Ашап карачы бер кашык ашымны…»
«Мөхәммәдия» алып кулга…»
«Әгәр, җаным, барыр булсаң наданга…»
«Сәнең башың ирер мисле пудаука…»
«Йа сакалым, сән юк идең, бән хуб идем…»
III
«Ки бән алдым каләмемне…»
«Нигә булган бу Шонталы?…»
«Әйа җаным, кызыл алма…»
Нәзъме Йосыф
«Нисъф-ел-мөлякъәт» – дәйүбән, нурлы йөзем…»
«Гөлстан чәчәк атканда…»
«Тәмам яндырды, көйдерде…»
«Кәлеб ирдем сәбәб берлән ивеңгә…»
«Түгәрәк алмадай башың…»
«Гыйшкъилә вә илля…»
«Бу сүземә инангыл, и гүзәл йар…»
«Бер ан руйе зәминә кәлде рахъәт…»
«Башыңдадыр мамык калпак…»
«Буең күрдем, дидем…»
«Үзең анда тик торасән…»
«Бер тәбәссем садир улса…»
«Гыйшыкның пәйаны…»
«Үсеп бара ла бер җаный…»
«И белмисең, шөйлә…»
* * *
«Кыйнап-кыйнап та тиңсенмәс…»
«Бу сүзләрне ишетүбән…»
«Дөшән сагъәтдә күңлемә…»
«Мөнаҗәтне яза-яза…»
«Бәнем җаным сәнең җаның имәсме…»
«Җөмлә гөлнең нуры китә…»
«Сурәтең дөшемә керер…»
«Ки бән яздым сәңа, җанкәм, ничә хат…»
«Уян гъәфләтдин, и җанкәм…»
«Сәлам яздым сәңа, сәрвиҗәмалем…»
«Фиракъеңдин күземдә йәш корымай…»
«Сәнең күңлең, җаным, кемне көтәдер?…»
«Кулым йитмәс, ки тотсам, йар, үзеңне…»
«Гаҗәб ләтыйфәдер…»
* * *
«Мөбарәк къамәтең хубий…»
«Сөйгәнемгә инанмасаң, Бәдига…»
«Сәламулла күземнең карасыйга…»
* * *
«Сәламулла йөрәгем парәсыйга…»
«Каләм язды бераз монча кәлями…»
«Бу хатымны кабул итеп аласың…»
«Гүзәлсән мисле алмадый…»
«Ишет хотбә гыйшыклык мөнбәрендән…»
«Бән сезләрә бер сүземне…»
«Колак тотып ишет, җаный…»
«Кечекдин сәүдем, и күңлем зыйасы…»
«Сезнең йортыңыза вардым…»
«Үзеңне зур күреп, күрмә бәни хур…»
«Китабларда бу сүзне күргәнем бар…»
«Карарым калмаен яздым сәламем…»
«Язаем сән җанашыма сәламләр…»
«Аты фәлян гүзәл, матур икәндер…»
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
«Мәхәббәтне сәңа салды Ходаем…»
«Сәлам яздым сәңа, җаным, гөзидә…»
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
Примечания
1
Нурани җәүһәр – нурлы (нурдан барлыкка килгән) җәүһәр.
2
Содурында – күкрәгендә.
3
Һәуа – монда: эрелек, тәкәбберлек.
4
Җисмең къөбурендә – тәнең каберендә.
5
Сахиб – хуҗа, ия.
6
Җире – урыны.
7
Хозурында – каршында, алдында.
8
Зәмимә – бозыклык, начар эш.
9
Булыр нәфесе зурында – нәфесе көчләвендә булыр.
10
Рәүнәкъе – нуры, яктысы.
11
Тубай (туба) агачы – җәннәт агачы.
12
Гуредан – горедан (русча – горе); кайгыдан.
13
Йөрепмез гъәфләтә һәр ан – һәр мизгелне йөргәнбез (барганбыз) гъәфләткә таба.
14
Бирйан – көйгән, куырылган.
15
Булып гирйан – елауда булып.
16
Гъөрйан – ялангач, шәрә.
17
Әүля – артык, яхшырак.
18
Вөҗүдем – барлыгым, бар булган-беткәнем; монда: бөтен күңелем.
19
Әзәл – башы һәм ахыры булмаган чиксезлек, мәңгелек; монда: яратылыш, тәкъдир.
20
Чукдыр – күптер.
21
Әгъля-гъәршә – югарыга, күккә.
22
Кяшки – әгәр дә.
23
Вәли – ләкин («вәләкин» нең кыска варианты).
24
Нар – ут, ялкын.
25
Ходауәндә – йа Хода, Ходаем.
26
Йәтимлек гъөрбәте – монда: интегү, ятимлек каңгыруы.
27
Фиракъ – аерылу, аерым яшәү.
28
Шул ан – шулвакыт, шулчак.
29
Мәхбүб – сөйгән яр.
30
Сафа мәкянедер – рәхәтлек урыныдыр.
31
Гъилләт – чир, кимчелек; бозык уй.
32
Мәүсим – вакыт, чор.
33
Нә гъәнимәтдер – а) ганимәт (казаныш) түгелдер; б) никадәре ганимәттер.
34
Хәрарәт – җылылык, эсселек.
35
Бәһар – яз.
36
Сәна – мактау (монда: Аллага мактау уку).
37
Өрпәк – бөркәнчек, бәләкәй шәл.
38
Пәҗи – мошко, киндер.
39
Карый – монда, карыш.
40
Катутка – каты утка: каты үләнгә, чүп үләнгә.
41
Йөрсәң саныңны китәреп – дәрәҗәңне (кадереңне) төшереп.
42
Дүнәлмәссең – дүнә алмассың, әйләнеп кайта алмассың.
43
Сасып, катып кунар – юылмаган килеш икенче көнгә калыр.
44
Жарга – эссегә, кызуга.
45
Биретә – имгәтә, гарипләндерә.
46
Ләзиз нигъмәтләре – тәмле ризыклары.
47
Чукдыр – күптер.
48
Хәрарәтдән – эсселектән.
49
Мәзъәррәтдән – зыяннан, чирдән.
50
Шита әййамидә – кыш көннәрендә.
51
Бөрүдәтләнсә – суынса; өшесә; салкын тидергән булса.
52
Шул ан – ул мизгелдә, шул чакта.
53
Хәуасындин – өстенлегеннән; монда: үзенә хас сыйфатыннан.
54
Мөндәфигъ әйләр – ташлар, кире кагар, монда: йокысы ачылыр.
55
Мөҗәррибләр – тәҗрибә итүчеләр, сынап караучылар.
56
Мәтълуб – таләп ителгән (нәрсә).
57
Къәлебләрдә ирер мәхбүб – күңелләрдә сөйгән (кеше) булыр.
58
Мәргуб – теләп алган (кеше, нәрсә).
59
Самавыр съәуте дилкәшдер – самоварның тавышы ягымлыдыр.
60
Сөфрәгә – ашъяулыкка, табынга.
61
Чәһрәсе – чырае, йөзе.
62
Пол – акча.
63
Бәҗа килтерәсән аный – аны урынына китерсәң.
64
Самавырдыр ирер мәзкүр – әлеге самавырдыр.
65
Ула мәнзур – күз алдында була.
66
Шәрайәтдин – шартлардан.
67
Мөсаффа – саф, чистартылган, ягъни кәрәздән суыртылган.
68
Худа – худо (русча); начар.
69
Шималә каршы – төньякка каршы.
70
Әттыйбадин бу гөфтегү – табиблардан (врачлардан) бу әңгәмә.
71
Әгълядер – югарыдыр.
72
Әүлядер – өстендер.
73
Ула мәсрур, ула хушхаль – шат була, хуш күңелле була.
74
Къәму гъәмләр – барлык гамьнәр, кайгылар.
75
Ки шадан әйләйүбән филхаль – шатландырып шунда ук.
76
Моны идән кеше имля – моны имля иткән (язган, төзегән) кеше.
77
Гафитеп – гафу итеп.
78
Вирә мәкъсудыни Алла – Алла теләгәннәрне бирә.
79
Нәҗат кыйл – коткар.
80
Сорам – сорыйк.
81
Карар кыйлма – тукталма.
82
Вәсъил итеп йөрәрмүсән – очрашу эзләп йөрерсеңме.
83
Фиракъмүсән – аерым торасыңмы, аерылгансыңмы.
84
Нәгяһ – бердән, кинәт; монда: кайчак.
85
Йыгач – агач.
86
Дәрдемә – хәсрәтемә, авыруыма.
87
Ушал – шушы.
88
Ибтида итдем – башладым.
89
Мөлякъәт көне – кавышу, күрешү көне.
90
Фиракълык – аерылышу, аерым тору.
91
Кәбаб кыйлды – куырды.
92
Садрем (садрым) – йөрәгем.
93
Садпарә улды – йөз кисәк булды, йөзгә телгәләнде.
94
Фиркъәт – аерылу, аерылышу.
95
Наре хәсрәтдин – хәсрәт утыннан.
96
Сәбил – юл.
97
Мөкъәддәр – язмыш, тәкъдир.
98
Тәзәрригъ кыйлам – ялварам.
99
Игътизар – үтенү, ялвару.
100
Къәлбемә – йөрәгемә, күңелемә.
101
Мәзълум – золымланган, изелгән, җәбер ителгән.
102
Гөл эрйасы – гөлләр клумбасы, чәчәклек.
103
Чырагының зыйасы – шәменең яктысы, нуры.
104
Талиб – укучы, шәкерт.
105
Рузый кыямәт – кыямәт көне.
106
Сандың – санадың, исәпләдең.
107
Сада салдың – тавыш салдың, хәбәр җибәрдең.
108
Йигән – ашаган.
109
Мәдехләп – мактап.
110
Сохбәт – сөйләшеп утыру, әңгәмә.
111
Бинек – себерке (русча – веник).
112
Сорауилә – соравы илә (белән).
113
Маһи рәҗәб – рәҗәб ае.
114
Тәнауел биррәли (тәнавел бир әле) – ашарга, ризык татырга бир әле (кунакка чакыр әле).
115
Гъәни – бай, хәлле кеше.
116
Нә дөньясы, нәдер динлек – ни дөньясы (байлыгы) юк, нәрсәсе дин өчен (бар)?
117
Шинлек – кимлек, түбән төшү.
118
Имрәти Нуха – Нухның хатыны.
119
Пылута – плута (плутовка): алдакчы, мәкерле.
120
Әфзале нисани – хатыннарның иң яхшысы.
121
Бедняшка – бедняжка (русча): мескенкәй.
122
Йоклашка – йоклый ашка.
123
Күгән – көйгән.
124
Пудаука – пудовка: бер пот ашлык сыя торган зур чиләк (үлчәү итеп кулланылган).
125
Ылаука – ләүкә (лавка).
126
Мәхбүб – сөйкемле.
127
Сәнлә (сәнең илә) – синең белән.
128
Кәлям – сүз, сөйләм.
129
Тирдең – тидердең.
130
Бик дилем (бик тәлим) – бик күп.
131
Сийакың – тәртибең, әдәбең, манераң, монда: кыяфәтең.
132
Ләбләреңдин сурып үбеп – иреннәреңнән суырып үбеп.
133
Һилялә охшар – яңа туган айга охшар.
134
Йенҗүйә биңзәр – энҗегә охшар.
135
Фазле берлән – рәхмәте, мәрхәмәте белән.
136
Нәзар кыйлсам – карасам.
137
Ике садрең – ике күкрәгең.
138
Хезмәт кыйлып йөрем – хезмәт кылып йөрермен (йөрер идем).
139
Һәргиз – һичкайчан, һич тә.
140
Әл дә – әле дә.
141
Җәһед итү – тырышу.
142
Мисрагъ – юл, шигырь юлы.
143
Мәдех кыйлам – мактыйм.
144
Җәһед ит – тырыш; монда: ашык.
145
Заигъ үткән – әрәм үткән, бушка үткән.
146
Аңлап торың – аңлап тор, аңлап торчы.
147
Къәһре дога – каргышлы дога.
148
Бар биргәнне тоймый калган – сөймәгән кияүгә биргәнне тоймый калган бар.
149
Һауалану – эреләнү, тәкәбберләнү.
150
Җаиз ирмәс – дөрес түгел, ярый торган түгел.
151
Нәзар кыйл – кара.
152
Сонгыл – сон; кулыңны сонып, сузылып бир.
153
Къәлбем – йөрәгем.
154
Сәминә – таза, көр; симез.
155
Вә илля – бары тик.
156
Хәйраным – шашуым.
157
Дәрдилә зару-у-пәришаным – кайгы-хәсрәттән зарым һәм моңым.
158
Та әбәд – ахыргача, мәңгегә.
159
Сакласын гъәһдилән пәйман ул Әхәд – ул Әхәд вәгъдә һәм шарты белән сакласын иде.
160
Вәсъфыңны… һәйбәт – сыйфатыңны… олылап.
161
Чүн – нәкъ, шикелле, кайчан (шулчак).
162
Никярем, гөлгъизарем, сәрви къәдд – гүзәлем, алсу йөзем, сәрви (кипарис) сынлым.
163
Ләбе гъөнҗә, дәһани лялә хәдд – иреннәре гөнҗә, авызы лаләдәй.
164
Висаль – кавышу, ирешү.
165
Ирмәзсә гъәдәд – бер кадәре булмаса.
166
Хөснендин (хөснедин) – матурлыгыннан, күркәмлегеннән.
167
Собхе-шам – иртә-кич.
168
Рузи кыйлсын зу-л-кәрам – кодрәтле Алла бүләк итсен.
169
Бә-тәүфикъ – тәүфыйклы, игелекле.
170
Мөәллиф – дус.
171
Тәхкыйкъ – анык, төгәл.
172
Һәмбәрем – юлдашым (?).
173
Догагүйең – дога укучың (сиңа изге теләк теләүчең).
174
Кәлями – кәлямне; кәлям: сүз.
175
Хөршид – кояш.
176
Биңзәш – охшаш, охшаган.
177
Әйләб ирсаль – күндерү, җибәрү.
178
Сәналәр – мактаулар.
179
Һидайәт – юл күрсәтү, тугры юлга басу.
180
Бәдигъәт сәнсен – тиңе булмаган матурлык (гүзәллек) син үзең.
181
Тәслим итү – тапшыру.
182
Гъинайәт – ярдәм, изгелек.
183
Идүбән бәр-дәуам хифза химайәт – саклыкка дәвамлы яклау күрсәтү белән.
184
Атәшенә – утына.
185
Би-карар – карарсыз, чарасыз, тынычсыз.
186
Маһитабан – ай нурлары.
187
Җәмаль – гүзәл чырай; күркәмлек, гүзәллек.
188
Һилял – ай (яңа туган ай).
189
Дәрдилән – дәрт белән: чир (кайгы-хәсрәт) белән.
190
Зөлфе – чәч бөдрәләре (чигә һәм җилкәләрдә).
191
Пәришан – моңлы, сагышлы.
192
Нәүбәһар – иртә яз, яз башы.
193
Чүн лялә-зар – лаләле кыр шикелле.
194
Гъәндәлиб – былбыл, сандугач.
195
Хәбиб – сөекле.
196
Монтазыйр – өмет итү, көтү; интизар булу.
197
Къәдәмеңә къийам – баскан адымнарыңа.
198
Нәзър идүбән кәндеми нәчә сыйам – үземә ничә ураза нәзер әйтү белән.
199
Сәр-а-сәр – баштан ахыргача.
200
Җане садыйк – тугрылыклы җан.
201
Гөле сәрби Бохаратик – Бохараның сәрби гөле шикелле.
202
Гъизз-у-җаһең – хөрмәтең һәм урының: кадер-хөрмәтең.
203
Фиракъәт (фиракъ) – аерылу, аерым тору.
204
Такъәтемне кыйлды такъ – сабырымны җуйды, тәкатемне бетерде.
205
Шадеман – шатлыклы.
206
Җавидән – мәңгелек; мәңгегә.
207
Җаиңны – урыныңны.
208
Мәҗид – макталган, дан казанган (Алланың исем-эпитеты).
209
Наре җәһәннәмдин бәгъид – җәһәннәм утыннан ерак.
210
Айа – айга.
211
Гъөлү – биек; югары, өстен; зур дәрәҗә иясе, асыл зат.
212
Көн-бә-көн – көннән көнгә.
213
Гъәдү – дошман, көндәш; көнчелек, дошманлык.
214
Мәләк – фәрештә.
215
Тәхте паиң, гъәрше көрси нә фәләк – торган җирең, утырган урының имин булсын.
216
Илтимасым – үтенечем.
217
Би-мәрам – теләксез, теләмичә; ирексездән (кеше сүзенә ияреп).
218
Гъәйби гъәйбәт – гаепне гайбәтләү.
219
Бәр-фәрикъ – бергә, бер төркемдә.
220
Би-гөман – гөмансыз, шиксез, шөбһәсез.
221
Хәзрәтеңдин – син олы заттан, син хөрмәткә лаек шәхестән.
222
Бер къәтгъ кәгазьдер мәхмүдемез – бер кисәк кәгазьдер мактаячагыбыз.
223
Би-зарар – зарарсыз (ертылмаган килеш).
224
Күңел якса – күңелгә ошаса; күңел ятса.
225
Фаразыдыр бөрадәр – туганлык фаразыдыр.
226
Үгет иркән – үгет икән.
227
Шәргъи ирмеш – шәригатьчә икән.
228
Хариҗ – тышкы, тышта; катнашусыз.
229
Вәфадар – ышанычлы, тугрылыклы.
230
Тулидүбән – тулы идүбән: тулы итеп.
231
Мәдәд – ярдәм.
232
Бер ан руйе зәминә кәлде рахъәт – бермәл җир йөзенә хәсрәт килде.
233
Пәришан – моң, кайгы; аптыраш.
234
Фәкыйрең нәүгъ гъәруси дүнде налә – фәкыйрьнең туй бәйрәме елауга әйләнде.
235
Аһ-у-налә – аһ ору, үкереп еглау.
236
Тарихның нәкъеше – узган эшнең гәүдәләнеше.
237
Дилдә – дил: күңел, җан, рух; хәтер.
238
Дилбәр – гүзәл, чибәр; йөрәкләрне яулаучы.
239
Халем әгяһи – хәлемне белүче.
240
Тәшна булу – омтылу, сусау.
241
Гяһи-гяһи – вакыт-вакыт, кайчакларда.
242
Күзем йагын – күзем маен (күз нурын).
243
Мәрһәм – җәрәхәткә, ярага сөртә торган май (бәлзәм).
244
Назик мәҗазем – нечкә холыклым, назлым.
245
Вә ликән – вәләкин.
246
Гъиляҗ – чара; дәва.
247
Сираҗ – шәм; яктырткыч.
248
Тәмурым – тамырым, тамырларым.
249
Остохан – сөяк, сөякләр.
250
Бәһар – яз.
251
Ширин зәбан – тәмле тел, татлы тел.
252
Рәушан – якты, нурлы.
253
Кувәти җан – җан куәте, җан көче.
254
Къәддем – буй-сыным, гәүдәм.
255
Сәр-а-сәр – баштан аякка, баштан ахыргача.
256
Кифайәт кыйлу – канәгатьләндерү.
257
Чәтре гъинайәт – ярдәм чатыры (саклап тора торган зонт).
258
Һәман булу – шулай ук булу.
259
Аби – абны (аб – су).
260
Нигү – яхшылык, изгелек.
261
Гъәндәлиб – сандугач, былбыл.
262
Дәстан – дастан; монда: мактау, мәдхия.
263
Нәүбәһари – нәүбәһар; иртә яз, яз башы; биредә: иртә яз кебек.
264
Сад-һәзар – йөз мең.
265
Сәхаби зыйльлең – ышык (булырлык) болытларың.
266
Мәсуни, мәхфуз – сакланган, исән-имин.
267
Моштакъ – омтылучы; атылып, тартылып торучы.
268
Сөчек – тәмле.
269
Гарз (гъәрз) – үтенеч; теләк.
270
Әлхәмделилла – Аллага мактау булсын.
271
Фәһем кыйлып – аңлап, төшенеп.
272
Гакыйль – акыллы кеше (акыл иясе).
273
Нигяр – сын, санәм (табыну объекты).
274
Нәһар улса – көндез булса (таң атканнан соң – көне буе).
275
Заре әфгяр – зар белән җәрәхәтләнү, яралы күңел.
276
Гакъибәт – ахырда, ниһаять.
277
На-чар – чарасыз.
278
Намә – язу, хат; текст.
279
Вәсъф – очрашу, кавышу (сәнең вәсъфың – синең белән очрашу).
280
Сәр-а-сәр – баштанаяк.
281
Сәнең һиҗреңдә – синнән аерылуда.
282
Җәһдеңдә әфгяр – сиңа омтылып җәфаланучы.
283
Герифтар – дучар.
284
Дәрдемгә – хәсрәтемә, чиремә.
285
Хәддин ашып – чиктән ашып.
286
Сөчек – тәмле, татлы, төче.
287
Пәри наз илә – пәри (кызларыча) наз белән.
288
Пәрваз илә – очып йөргән хәлдә, очкан килеш.
289
Пөр наз илә – бик назланган хәлдә.
290
Баз илә – уйнап, уйнаган төсле.
291
Күкселәрең – күкрәкләрең.
292
Сүзи саз илә – сүзләрне килештереп.
293
Дәрдкә сабры аз илә – хәсрәткә (чиргә) сабыры азлыктан.
294
Әүкатыйма – вакытларыма.
295
Талда булу – дәва булу, таяныч булу, ышык булу.
296
Раз илә – сер (хикмәт) белән.
297
Табәссем содир улса – елмаю күренсә, елмаю пәйда булса.
298
Гөлкөшадлар – чәчәк аткан гөлләр, монда: матур кызларның йөзләре.
299
Шөгъләсендин зольмәт ула – сүзгә-сүз: нурыннан караңгылана; мәгънәсе: кызлар елмаюы янында төссезләнеп (нурсызланып) кала.
300
Нәҗме гомер – яшәү йолдызы, хәят йолдызы.
301
Шөгълә идәр – яктырып, нурланып торыр.
302
Нигярнең хәндәсе – гүзәлнең елмаюы.
303
Һилял – яңа туган ай.
304
Къәрйә – авыл.
305
Сакин – торучы, яшәүче.
306
Сәрви къәдд – сәрви (кипарис) сын.
307
Шул дәмдә – шул чакта, шул мизгелдә.
308
Бәдер – тулган ай.
309
Сирәтеңә – йөреш-торышыңа (күркәм холкыңа).
310
Дилбәри күп – күңелгә ягымлылыгы күп.
311
Назәнин – хәйр-ел-бәнат – иң назлы – кызларның гүзәле.
312
Дил рәгъдидәндер – күңел бизәгедер.
313
Къәнд-у-нәуат – шикәр, вә нәуат.
314
Шәмсекъәмәрди – шәмсекамәрдәй: кояш һәм айдай.
315
Рәфтәсе – йөреше, хәрәкәте.
316
Гъәндәлиб – сандугач, былбыл.
317
Гөфтәсе – сөйләшүе, сөйләве.
318
Күңлем рәгъбәте – күңелем теләге, мәелем.
319
Әнбийалар сөннәте – пәйгамбәрләр сөннәте (гадәте, кушкан эше).
320
Кыйлды мәдех – мактады.