321
Җәмилә – күркәм, матур, гүзәл.
322
Кямилә – камил, уңган, һәр яктан да килгән.
323
Къамәте – сыны, буй-сыны.
324
Сәдәф – энҗе кабырчыгыннан эшләнгән зиннәт (төймә); энҗе.
325
Маһеруйи – ай йөзен (айдай йөзен).
326
Сәна – мактау, мактау догасы.
327
Садр – садыр: күкрәк, күңел, йөрәк.
328
Гъилләт – авыру, чир.
329
Вәҗһеңи – йөзеңне, чыраеңны.
330
Мәризъ – авыру, чирле (кеше).
331
Дидерерсән вәҗгъеңи – әгәр тидерсәң (гыйшкың) чирен.
332
Җәсәд – тән, бәдән.
333
Бәхри-дәрд – дәрт-хәсрәт диңгезе.
334
Гаркъ улыбмын – гарык булганмын, батканмын.
335
Пәйаны – ахыры, чиге.
336
Интиһаи гыйшык улмаз – гыйшыкның соңы (чиге) булмас.
337
Хакъ – туфрак, җир.
338
Гъәрзыхаль итмәк өчен – хәлне бәян итмәк өчен.
339
Сән җәзил – син бик тә, син бик күп.
340
Гамь җөдадин – кайгы-аерылудан.
341
Фасбир ул съәбран җәмил – күркәм сабырлык белән сабыр ит.
342
Күрерсән вәйлеңи – хәсрәтеңне, бәла-казаңны күрерсең.
343
Садрең илә зәйлеңи – күкрәгең белән итәк-чабуыңны.
344
Гакыйль улан – гакыллы булган.
345
Кәшфе әсрар әйләмәс – серләрне ачмас.
346
Сохбәт – сөйләшү, әңгәмәләшү, серләшү.
347
Тәгъне әгъйар – читләрнең шелтәсе (ятларның гайбәте).
348
Багъ ара гөл-сәбез хушдыр, михнәти хар улмаса – бакчаларда гөл һәм яшеллек хуштыр, әгәр хурлыклы михнәте (нәтиҗәсе) тигәнәк (чәнечке) булмаса.
349
Бөйлә мөстәсна – болай тиңдәшсез (искитәрлек).
350
Бәдәл – алмаш, тиң.
351
Хөснедин, и җан, мөнкъәтыйгъ кыйлмас бәне илла әҗәл – аның күркәмлегеннән мине әҗәлдән (үлемнән) башка бер нәрсә дә аера алмас.
352
Къәсд идәрсә әһле тогъйан – азгынлык әһелләре явыз ният итсәләр.
353
Хода улса мәдәдкярем бәнем – Ходай минем ярдәм итүчем булса.
354
Мисле маһа пара – маһ – ай: айга пар, айга таң шикелле.
355
Күршәен – күрешәен; күрешик.
356
Зәһи – яхшы, шәп; бик.
357
Үз булып үзләр – үз булып беткән кешеләр.
358
Дәрдең – кайгың, хәсрәтең.
359
Шөйлә – шулай.
360
Моштакъ – омтылу.
361
Зийадә – бик, бик тә.
362
Хили моктандым – байтак, шактый интектем.
363
Халка – халыкка.
364
Әсбаб – сәбәпләр.
365
Так (рус.) – шулай.
366
Тутка – тутыкай, тётка.
367
Зәррәни – бөртектәй.
368
Күр улмайым – сукыр булмаем (булмыйм).
369
Уганым – Тәңрем, Ходаем.
370
Мальчиктый – мальчиктай, бала шикелле.
371
Саймадың чынга – санамадың чынга.
372
Дилгә – йөрәккә, күңелгә.
373
Инәлдем дә бугай аша – артык инәлдем бугай.
374
Дөшән сагъәтдә күңлемә – исемә төшкән сәгатьтә.
375
Деләр күңлем – беренче очракта: күңелем теләр; икенче очракта: күңелемне телер (кисәр).
376
Вә илля – вә әмма, тик, ләкин.
377
Сәне күрмәклекем сартын – сине күрмәклегем өчен.
378
Ушал кыйлмыш сәне Мәүля – сине Ходай шулай яраткан.
379
Терәп күксен – күкрәген киереп.
380
Идеб рәкъкас – биеп (төгәлрәк: биюче кебек итеп).
381
Бер йиңел улмасын бәхши – бер җиңел (төш) бүләге генә булмасын.
382
Гъәувас – суга чумучы (водолаз).
383
Мәгъас – гөнаһлы.
384
Гъәфләт – ваемсызлык.
385
Әйаме шәбаби – яшьлек көннәрен.
386
Бәгъидә – биредә: ерактагы кул җитмәс яр.
387
Сафадин – рәхәт чигүдән.
388
Зәүкъен – тәмен, ләззәтен.
389
Сайма – санама, исәпләмә.
390
Гъәһеднамә – килешү язуы.
391
Ниһанда – яшерен җирдә, аулакта.
392
Вакъты форсатда – форсатлы вакытта, җайлы вакытта.
393
Карыгач – картайгач.
394
Көсүф алмыштый көрсәтдә – каты суыктан кояш тотылган кебек (тоныкланып, нурсызланып) калганда.
395
Бәгъидә абыстаем – ерактагы абыстаем.
396
Вакъты хушами – бәхетле вакытымны.
397
Сәрбагъ – бакчалар «башлыгы»: бакчалар бакчасы, иң яхшы бакча.
398
Дидар – күрешү, очрашу.
399
Фиракъеңдин – аерылудан, аерым торудан; синнән башка торудан.
400
Оемай – йокламый.
401
Гамгин – гамьле, моңлы, кайгылы.
402
Кыйлма г[е]рифтар – дучар кылма.
403
Гъәрибләр – монда: кимсетелгәннәр, өлешсезләнгәннәр.
404
Сәнең һиҗреңдә әфкяр – синнән аерылуны фикерләүдә.
405
Фәрагъәт берлә – тынычлык, гамьсезлек белән.
406
Канилә (каны илә) – каны белән.
407
Йийәргә – ашарга.
408
Дидар – күрешү, очрашу.
409
Мөнәүүәр – нурлы, якты, балкып торган.
410
Гирйан – елаучы, күз яше түгүче.
411
Хәрәм – тыелган нәрсә; гаиләдә ят кешеләр өчен тыелган урын (хатын-кыз өчен билгеләнгән урын, бүлмә).
412
Илкем – кулым.
413
Ләтыйфә – гүзәл, күркәм, нәфис.
414
Кәмаляти – камиллекне.
415
Айати – аятьләрне (догаларны).
416
Ләбең – иренең.
417
Гъөнчә – чәчәк бөресе.
418
Фәһм (фәһем) – аң, аңлау, төшенү.
419
Мәкалят – мәкаләләр; бу очракта: сөйләр сүзләр.
420
Хыйаляти – хыялыйларча.
421
Күрәчәк – күргәч.
422
Рәүнәкъ – яктылык, нур.
423
Ригайәти – ригайәтне: олылауны, игътибарны.
424
Идеп фазли гъинайәти – фазыйльлекне (өстенлекне, камиллекне) бүләк итеп.
425
Мөдәүвирсез бигайәти – бик тә туры карый торган.
426
Һилялә охшашы вара – айга охшашлыгы бар.
427
Биңзәр… айа – айга… охшаш.
428
Сайа – саный.
429
Көнәш кеби шәрайати – шартлары (сыйфатлары) кояш шикелле.
430
Бакылыр – багылыр: төбәлер, карар.
431
Кидәрер һәм бу сагъәти – бу сәгатьләрдә һәм җуяр (шунда ук юкка чыгар да).
432
Къамәтең хубий – буй-сының гүзәл.
433
Хуби (хубы) – яхшысы, әйбәте, матуры.
434
Тугаймусың күби – күпләп, күп булып туганмысың.
435
Бу галәм бәрчидә нәбат – бу галәм яшеллек (гөл-чәчәк?) белән тулы.
436
Вә илля соңрада һәйэат – әмма соңында үкенеч.
437
Зикер әйләү – искә төшерү, кабатлау, гел истә тоту.
438
Катасың – катысың.
439
Чәнди – монда: моның кадәре, моның тикле.
440
Сафалар – рәхәтләр.
441
Тәәссефтин – үкенечтән.
442
Хун-хар – канечәр.
443
Зәнки – тупас, кырыс, мәрхәмәтсез.
444
Хар булу – хур булу.
445
Кусайде – куса иде.
446
Күрсәтсәйде – күрсәтсә иде.
447
Җәмалең – матурлыгың, гүзәллегең.
448
Күксиңә – күкрәгеңә, түшеңә.
449
Тәваззигълык итәнләрең йөз анча – йөзләрчә түбәнчелек итүләрен.
450
Михе әлимтик – кайгы кадагы шикелле.
451
Агыз-йары тоелсайде хәмимтик – авыз тарафы тоелса иде тирләгән кебек.
452
Баде сәмумтик – сәмум җиле шикелле.
453
Мумтик – мум шикелле, балавыз шикелле.
454
Моктандырсайде – интектерсә иде.
455
Дәмләр – вакытлар; сулышлар.
456
Зәригъә – монда: яшь кыз (асылда: үсенте).
457
Күңлең йадига – күңелең хәтеренә.
458
Вәфасы юк, зәуаледер сәригъә – ышанычы юк, ә бетүе исә тиз.
459
Һәб – барысы да, һәммәсе.
460
У – ул.
461
Итәрде нәүхә – зар елар иде.
462
Мисъри шаһ – Мисыр шаһы.
463
Сәригъәм – ашыгучым, сабырсызым.
464
Итде фөрйад – елады, агълады.
465
Бәһари – бәһарне: язны.
466
Ләйле-нәһари – төн һәм көннәрне.
467
Вафасыздыр, зәуаледер сәригъә – ышанычсыздыр, ахыры (бетүе) исә якын (тиз үтүчән).
468
Талигъә – бәхет.
469
Сәламулла – Алланың сәламе.
470
Җигәргүшәм – бавырым кисәге, бәгырем.
471
Бәдига – күркәм, гүзәл, тиңсез; татлы телле; хатын-кыз исеме.
472
Рәуанем мәкъсадыйга – юнәлешем максатына.
473
Шәмсе вә маһы – кояшы һәм ае.
474
Йуйдың – җуйдың.
475
Гомре вар – гомере барынча, бар гомеренә.
476
Җыелса, белмәс ала – җыелса да, ала белмәс (бәладән ала алмас).
477
И куәти рухы рәуаным – и җанымның ургылып торган куәте.
478
И дилбәри җан-у-җиһаным – и җан һәм дөньялыгымның иясе (гүзәл хуҗасы).
479
И миһербани дилнәуазем – и миһербанлы (шәфкатьле) күңел юатучым.
480
И бостанә сәрвийе-назем – и бакчалардагы назлы сәрвием.
481
И лаләи руй гөлгъөзарем – и лалә йөзле алсу йөзем.
482
И куәти җан-у-бәһарем – и җанымның һәм (тормыш) язымның куәте.
483
Сохбәт – сөйләшү, әңгәмәләшү, серләшү.
484
Чү михнәт – михнәт шикелле.
485
Мөсыйбәтдер – бәхетсезлектер.
486
Мәгъишәт – тормыш, яшәү, тереклек.
487
Фиракъең – аерым булуың, аерым торуың.
488
Әксәр – бик, күп, көчле.
489
Кыйлыбдыр такъәтем такъ иштийакың – сиңа көчле мәхәббәтем теләге тәкатемне (сабырымны) җуйды.
490
Ширбәти һиҗран – аерылу ширбәте.
491
Күзем гирйан – күзем йәшле.
492
Сәнең йадың – сине йад итү белән.
493
Гөлзар – гөлбакча, чәчәклек.
494
Бидил – шәфкатьсез, каты бәгырьле.
495
Къәндин – кайдан, кайда.
496
Фиракъең утында бисйар көйәрмен – синнән аерылу утында бик көярмен.
497
Кәлями – кәлямне: сүзне.
498
Нигярем – гүзәлем, чибәрем.
499
Хамуш улмаз – телсез, тыныч булмас.
500
Висаль – кавышу, күрешү, очрашу.
501
Дур – ерак.
502
Шаде-харәм – шатлыклы; күңелле.
503
Мәлүл – күңелсез, боек; кайгылы.
504
Мәхбүб – сөекле, сөйгән яр.
505
Ниһанда – аулакта, яшерен урында.
506
Дәрига – үкенеч, кызганыч.
507
Җан-дилилә – җан-күңел илә.
508
Ирсаль әйләдем – җибәрдем, күндердем.
509
Тауил гомер рузый кыйлсын Ул бакый – Ул (Алла) мәңгелек озын гомер бүләк итсен.
510
Дәригъ итмәм – кызганмам.
511
Рузый кыйлсын – бүләк итсен, багышласын.
512
Халка изһар әйләмә – халыкка белдермә.
513
Ниһан әйләмә – яшереп тотма (ягъни: безгә җиткез).
514
Япсаң – яшерсәң (капласаң).
515
Мөкъәддәр – тәкъдир, язмыш.
516
Мисальдә – чагыштыруда.
517
Герифтар – дучар.
518
Гъәнбәр – хуш исле үлән; мәхәббәт гъәнбәрендән – мәхәббәт ароматыннан.
519
Сүзеңнең рәһбәрендән – сүзеңнең сөрешеннән.
520
Нигярем – гүзәлем, чибәрем.
521
Йуйма – җуйма.
522
Ивгә – өйгә.
523
Кызма – кызыкма.
524
Сари – таба.
525
Гъисйан Алла – Аллага каршы баш күтәрүче.
526
Нәданә гъәсъбәи Алла – белмәгәнгә Алла әҗере (җәзасы).
527
Мотыйгъ булу – буйсыну, баш ию.
528
Бакып анлара дөз күзне – аларга күзне туры төбәп.
529
Хөкме уганый – Ходаның хөкеме.
530
Къәный – кайда.
531
Һөдаи Алла – Алланың тугры юлы.
532
Ярин – киләчәктә, алда.
533
Мәүля – хуҗа, ия; монда: Алла.
534
Къәлбене – йөрәген, күкрәген, күңелен.
535
Ул дәмдә – шул мизгелдә.
536
Айгай – әйткән, әйтер.
537
Китән – мамыктан, киндердән эшләнгән ак тукыма.
538
Тузан увакыны – тузан вагын (увак – уалу).
539
Лапта (лапти) – чабата.
540
Кәзеб – ялган.
541
Возу кыйлу – тәһарәт алу.
542
Рәхманый – рахманныкы, ягъни Алла юлындагы кеше.
543
Зирагъәт – игенчелек, иген игү.
544
Тагъәт – буйсыну (Аллага); дини йолаларны үтәү.
545
Сайуң (санаң) – санагыз.
546
Кяһиллек тагъәте – ялкаулыкка, үшәнлеккә баш ию.
547
Монафикъ – икейөзле.
548
Дөхтәри (дөхтәрне) – кызны.
549
Мәүляйа нийаз кыйлу – Ходага ялвару.
550
Хәмед-сәна кыйлу – мактау, олылау сүзе әйтү.
551
Хушнуд – риза, канәгать.
552
Ярагын – әзерлеген.
553
Дилваз – яхшылап, матур итеп.
554
Сөфрә – ашъяулык.
555
Тәбәссем – елмаю.
556
Зилләт – түбәнлек, белемсезлек.
557
Гъише нуш кыйлсаң – типтереп калсаң (алдануны татып карасаң).
558
Әфзаль – өстен.
559
Самит торсаң – кычкырышсыз, ягъни тыныч торсаң.
560
Уйлә – шулай.
561
Дөкәнсә – бетсә.
562
Мосахибдән – иш һәм әңгәмәдәшлектән.
563
Ки дә әйтсен ушал дәмдә – әйтсен ки шул чакта.
564
Дәрдеңә – чиреңә, кайгыңа.
565
Пусә кыйлмак – үпмәк, үбү.
566
Нәхренә – муенына.
567
Ләззати алма – алма ләззәтләре.
568
Мәһәрә – мәһәргә.
569
Рәүнәкъ – нур, яктылык; монда: гүзәллек.
570
Биңзәр – охшар.
571
Күрәнләр хур диеп сайа – күргәннәр хур дип исәпли (саный).
572
Ләгълә (ләгългә) – асыл ташка (алсу һәм кызыл төстәге ташка).
573
Ләтыйф дорыр – матурдыр, күркәмдер.
574
Җиһан эчрә – җиһан эчендә: җиһанда, дөньяда.
575
Хәлаикъ эчрә – халыклар эчендә, кешеләр арасында.
576
Сартын – өчен, хакына.
577
Мәдх (мәдех) – мактау, дан.
578
Ирадә – теләк, ихтыяр, омтылыш.
579
Күңлем зыйасы – күңлем нуры, яктылыгы.
580
Күрмәен – күрмичә.
581
Җәһдеңдә әфгяр – яныңда җәфаланучы.
582
Герифтар – дучар, тоткын, әсир.
583
Вәли – вәләкин.
584
Мәризъ – чир, авыру.
585
Гыйляҗы – дәвасы, даруы.
586
Валлаһ – валлаһи (Алла исеме белән ант итәм).
587
Биһуш – һушсыз.
588
Нәгяһ – кинәт, көтелмәгәндә.
589
Әгяһ булу – уяу булу, сак булу.
590
Гъәҗиб – гаҗәеп, искитәрлек.
591
Җайдай – дөресе: йайдай (йай – җәя).
592
Сайдай – санады, исәпләде.
593
Биңзәр – охшаш, шикелле.
594
Кәлямең тутыйа биңзәр – сүзең (сөйләвең) тутый кошка охшар.
595
Мисле – мисалы.
596
Улсайчы – булса иде; булсаң иде.
597
Ике садрең – ике күкрәгең.
598
Нийәт бирү – ниятләп куйган нәзерне бирү.
599
Мәхбүб – сөекле, сөйгән яр.
600
Вәликән – ләкин.
601
Әлем – кулым.
602
Ходауәндә – йа Ходаем.
603
Кашында – каршында.
604
Фиракъең – аерым булуың, аерым торуың, бергә булмавың.
605
Әксәр күәрмен – бик, көчле көярмен.
606
Нәгышлап (нәкъешләп) – бизәп, чигеп.
607
Гомри гъоссә белән мәхзүн кыйларсән – гомерне сагыш белән кайгылы (хәсрәтле) кылырсың.
608
Фөрйади-зарый – зардан кычкырып егълауны.
609
Кузыну – кызулану, исәрләнү; кәпәренү (куз – «утлы күмер» тамырыннан).
610
Мөгъәккъиб әйлә[йү]бән дәхи кәлямем – тагы сүзләремә аңлатмалар ясау белән.
611
Җиһан зольмәт ирер – дөнья караңгыдыр.
612
Җөнанем – йөрәгем; бәгырем; күңелем.
613
Зәһи халь! – Нинди хәл!
614
Сәр-асим – гаҗәпләнгән, таңга калган, исе китеп пошынган.
615
Мәхзүн җөнанем – күңелем хәсрәтле.
616
Нәбиләр хаккычөн – пәйгамбәрләр хакы өчен.
617
Исергәү (исеркәү) – истә тоту, игътибар итү; хөрмәт күрсәтү.
618
Мөдилл улың – дәлилле булыгыз; монда: ышаныгыз.
619
Чәндан – шул кадәрле, шул тикле.
620
Тәзвиҗ – никахлау.
621
Хәлегъ идәм – аерам; талак кылам.
622
Ләхза – чак, мизгел (кыска вакыт).
623
Тәфәххөсъ әйләң халем әкъуалемдән – хәлемне сүзләремнән тикшереп (күзәтеп) аңлагыз.
624
Хәҗәр – таш.
625
Сөммә – янә, тагын.
626
Бәгъдә – аннан соң, соңра, соңыннан.
627
Висалә ба җәнанә – җәннәт белән кавышырга.
628
Гяһ-гяһ – вакыт-вакыт.
629
Чәнаникә – шуның шикелле, шуның кебек үк.
630
Кәлямләр – сүзләр.
631
Висалең бәрһәмендин – синең белән кавышудан.
632
Герифтар – дучар, тоткын, әсир.
633
Гизләмәсмен – яшермәсмен.
634
Дөхтәр – кыз бала.
635
Гыйльме мәтълабын – теләк гыйлемен, теләккә ирешү гыйлемен.
636
Кәрам берлә мәрарәгә тәскин бир – юмартлык белән ачынуларга тынычлану (сабыр) бир.
637
Кәлямем – сүзем.
638
Бу мәктүб халигә кыйлсаң итагъәт – монда: бу хаттагы хәлгә карап гамәл кылсаң.
639
Би-сыйфат – чагыштыргысыз.
640
Күңел һәуасы – күңел теләге; күңел ашкынуы.
641
Дәрдемнең дәуасы – хәсрәтемнең дәвасы.
642
Әлене – кулын.
643
Гөзидә – сайланган, сайлап алынган (бердәнбер).
644
Җар – хәбәр, белдерү, игълан; кычкырып дәшү, ачык.
645
Зыйасы – яктысы, нуры.
646
Тутыйа – минераль кушылдык (күз даруы).
647
Кәлям – сүз.
648
Сөннәт – пәйгамбәр эшләргә кушкан эш.
649
Филхаль (фи-л-халь) – шунда ук, шул чакны ук.
650
Гаиб йир – аулак җир, яшерен җир.