Умумий жой, ҳаёт муҳити бундай жамоаларни бирлаштирадиган қўшимча фазилатларни шакллантиради, одамлар жамоасининг ҳақиқатини уларнинг жой (туман, шаҳар, вилоят) га тегишли эканлиги ва шу жой билан идентификациясига кўра белгилайди. Ўзига хос экологик тузилма шаклланмоқда
«Мавзу атроф -муҳит», бу ерда мавзу ижтимоий жамоаларнинг кўлами ва табиати, атроф -муҳит сифати бўйича шаҳар ва минтақавий фазовий тузилмаларнинг турли даражалари билан фарқ қилади.
Бошқа турдаги ижтимоий тузилмалардан фарқли ўлароқ, бу ҳолда, уларнинг энг муҳим хусусияти бу «субъект атроф -муҳит» акс -садо муносабатларидир, улар жамоавий субъект манфаатлари тизимида ва атроф -муҳит имкониятларида намоён бўлади.
Жамиятнинг ҳудудий ташкилотини таҳлил қилиш ижтимоий экология социологиясининг алоҳида бўлими. Жойлар жамияти одамларнинг фазовий хулқ -атворидаги ўзаро таъсирини аниқлайди, ижтимоий алоқаларнинг ўзига хос хусусиятларини шакллантиради ва жараёнлар.
Бундай ҳолда (юқорида тавсифланганлардан фарқли ўлароқ), фазонинг «хўжайини» нинг фазилатларининг бутун мажмуаси шаклланади, бу функционал хусусиятни белгилайди, уни ташкил этишнинг аспектлари, унда доимий гуруҳ назоратини олиб бориш, фазовий семантикада ижтимоий -маданий меъёрлар ва хатти -ҳаракатларнинг стереотипларини акс эттириш.
Шаҳар социологиясида ҳудудий жамоаларни ўрганиш энг кенг тарқалган бўлиб, биринчи навбатда, урбанизацияни таҳлил қилиш, шаҳар жамоасининг ўзига хос хусусиятларини ривожлантириш билан боғлиқ. Ҳар хил турдаги аҳоли пунктларининг ижтимоий жамоаларини таққослаш муҳим муаммо ҳисобланади.
Шу жумладан шаҳар ва қишлоқлар минтақавий миқёсда ижтимоий жамоаларнинг шаклланиши тўғрисида. Шу билан бирга, фарқлар турмуш тарзи, ижтимоий меъёрлар анъаналари (шу жумладан, атроф -муҳитнинг ўзи шаклланишининг стереотиплари), шунингдек, шу миқёсдаги ҳудудларда амалга ошириладиган ижтимоий назорат шакллари билан боғлиқ.
Ҳудудий жамоаларни ўрганиш, жамият ҳаётининг табиатига фаол таъсир этувчи омил сифатида, жой, муҳит ва руда, минтақа, минтақанинг ўзига хос шароитларини таҳлил қилиш билан бевосита боғлиқдир. Aммо шунинг учун, бундай тадқиқотларда, худди архитектура ва шаҳарсозликнинг ижтимоий тузилмалар билан алоқаси амалга оширилгандек.
Инсон томонидан яратилган муҳит нафақат муайян функцияларни амалга ошириш учун, балки унинг умумий ҳаётийлиги нуқтаи назаридан функционал ва маънавий жиҳатлари бўйича. Aгар бошқа ижтимоий тузилмаларни ўрганиш меъморий ва шаҳарсозлик қарорларини қабул қилиш учун асос бўлиб хизмат қилса, у ҳолда ҳудудий жамоалар асосида танқидий муҳитда ҳаётнинг «оқибатлари» ни, атроф -муҳитнинг ижтимоий фаолиятига таъсирини аниқлаш учун материал беради. ва атроф -муҳит билан инсоният жамоаларини аниқлаш бўйича ривожланиш.
Шу билан бирга, аниқ ҳудудий тизимлар (шаҳар, шаҳарча, турар -жой майдони) бўйича таҳлилда, жойнинг (муҳитнинг) шароитлари ижтимоий жараёнларга салбий таъсир кўрсатганда, салбий тескари алоқа ҳам аниқланиши мумкин. Ва шунга кўра, улар аниқланади атроф -муҳитнинг меъморий ва шаҳарсозлик ўзгаришини талаб қиладиган «муаммоли жойлар».
Ҳудудий жамоалар ҳаёт жойи (муҳити) билан бирлашган ижтимоий гуруҳлар ҳақида гапирганда, биз, биринчи навбатда, шаҳарсозлик тизимларини назарда тутамиз. «Фақат шаҳарсозлик даражасида бундай» тегишли ҳудудий гуруҳлар пайдо бўлади. Шу билан бирга, «мавзу атроф -муҳит» муаммоси бино ва иншоотларни лойиҳалашда ҳам қўлланилади.
Ижтимоий жараёнлар бу ижтимоий ҳодисаларни тасвирлашнинг иккинчи томони. Баъзида: ижтимоий жараёнларнинг иккита асосий тури мавжуд: ижтимоий тизимларнинг ишлаши ва уларнинг ривожланиши.
Ижтимоий фаолият ижтимоий ҳаёт, ҳаёт бу шахслар, ижтимоий гуруҳлар, умумий томонидан амалга ошириладиган турли хил ижтимоий ҳаракатлар (ижтимоий аҳамиятга эга бўлган ҳаракатлар) тўплами.
Аравачанинг танаси. Ижтимоий ҳаракат субъектига (шахс, гурух мавзу мақсад, тайёр, қиймат) нисбатан кўриб чиқилади.
Aтрофдаги дунёни ёки одамнинг мақсадга мувофиқ ўзгариши ва ўзгаришига қаратилган ижтимоий ҳаракатлар фаолият атамаси билан белгиланади.
Фаолият бу маълум бўлган ҳаракатлар, шу жумладан мақсад, восита, жараён ва натижа. Фаолият характерининг мақсади асосланади, уни ишлаб чиқаришга бўлинишини чақиринг ҳарбий ва ишлаб чиқариш бўлмаган, моддий фаолият тури атроф -муҳитнинг сифати ва параметрларини, унинг имкониятлари (ресурслари) комплексини ўз ичига оладиган зарур шарт -шароитлар ва воситаларни белгилайди.
Телевизион конструкторлик фазовий ва ҳудудий ташкил этиш хусусиятини ўрганиш билан бевосита боғлиқ, тадбирлар, унинг жиҳозланишига қўйиладиган талаблар ва аҳоли пункти ҳудудини ресурслар билан таъминлаш.
Синф, ижтимоий ва профессионал
Жамиятнинг институционал тузилмалари, асосан, аҳоли, ишлаб чиқариш ва истеъмол жараёнида реал фазовий алоқалар орқали, минтақадаги у ёки бу фаолиятни баҳолаш орқали турар -жой шаҳарлари ва ҳудудларининг фазовий тузилмаларида намоён бўлади. Фаолиятнинг концентрацияси ёки тарқалишига қадар, фаолиятнинг бошқа турлари билан ҳудудий ҳамкорлик ёки аксинча, ихтисослашув ва изоляция. Шундай қилиб, оиланинг, кичик ижтимоий гуруҳнинг, жамоанинг тузилиши уй-жой ва ишлаб чиқариш ва жамоат биносини режалаштиришда, уй хўжалиги ва меҳнат жараёнларини ташкил этиш, зарур мулкий мулкка бўлган талаблар орқали акс этади, технологга ва кимга ишлаб чиқариш заводи учун ускуналар кўп жиҳатдан, фаолият орқали субъектнинг хусусиятлари ҳаракатда, яхшиликда намоён бўлади: унинг эҳтиёжлари, қадриятлари, манфаатлари.
Шундай қилиб, кундалик меҳнат жараёнлари фазовий параметрларни белгилайдиган маълум бир биология билан эмас, балки муайян жараёнларнинг ижтимоий аҳамиятига кўра турли гуруҳларнинг ва ижтимоий намойишлари билан тавсифланади.
Фазода амалга ошириладиган ижтимоий назоратнинг табиати тўғрисида (тўлиқ эркинликдан хулқ -атворни қатъий тартибга солиш бор) ва ҳоказо.
Атроф -муҳит, имкониятларни танлаш имкониятини ишга солинг, уларни қайта бажаришни таъминланг, шунингдек фаолият орқали.
Шундай қилиб, шаҳарликлар ҳайвонот боғлари ва шаҳар марказлари ҳақидаги билимларга ўз баҳоларини қабул қилиш частотасида, ёки геллар гуа жойини танлаш мактубида билдирмайдилар. Ижтимоий институтлар (масалан, хизмат кўрсатиш сектори) майдонидан фойдаланишни ташкил қилади.
Ахборат категориялари фаолиятини ташкил этиш жараёнида
Оммавий рейтинг ва индивидуал, объектнинг ўзи ва фаолият воситасининг моддий муҳитини шакллантириш сифатида. Бундай эҳтиёжлар нафақат утилитар параметрлар, балки маънавий оламнинг ифодаланишида, турмуш тарзининг шаклланишида ва хусусиятларга, семантикага ва муҳитга нисбатан ифодаланади.
Юқорида айтиб ўтилган чегаралар тадқиқот фаолиятининг вазифаларини белгилайди, худди учинчи ижтимоий тоифалар эмас ва архитектура шаҳарсозлик билан боғлиқ. Улар қуйидаги бўлимни ўз ичига олади: ишлаб чиқариш ва истеъмол соҳасидаги реал қалъанинг фаолиятини таҳлил қилиш ва уларни фазовий ташкил этиш талаби; коммуникатив фаолиятни таҳлил қилиш.
Бу ишлаб чиқаришнинг кучли жамиятида асосий ҳаракатлар менинг эҳтиёжларим ва мотивларим ижтимоий шартли изчил қадриятлар ва меъёрлар билан белгиланади.
Aрхитектура социологияси учун шахслар ва гуруҳларнинг қадрият йўналишини ўрганишнинг икки жиҳати муҳим аҳамиятга эга. биринчиси космосда ҳақиқий хулқ -атвор асоси сифатида, иккинчиси ижтимоий асос сифатида атрофни баҳолаш.
Ижтимоий назоратнинг зарур шартлари билан аниқланган (кўрсатилган шартларга қўшимча равишда) зоналар ва ҳудудларни назорат қилиш;
атроф-муҳитни баҳолашнинг муайян ахлоқий жиҳатлари, ҳаёт сифати ва даражаси, жойнинг обрўси, унинг тарихчиси, маданий ёки сиёсий аҳамияти, марказийлиги каби тоифаларда ифодаланган жамоат лойиҳаларини ҳудудий-фазовий ташкил этишнинг адолатлилигини баҳолаш;
эстетик фазилатлар атроф -муҳит сифатига таъсир қилади, ўз-ўзини тасдиқлаш атроф-муҳит билан шахсни аниқлаш.
Эҳтиёжлар рўйхатида турли даражаларни кўришингиз мумкин: ҳаётий эҳтиёжларнинг пастлиги; юқори ижтимоий ва амалий, одамни ижтимоий жараёнлар ва тузилмаларга қўшилиши билан боғлиқ; энг юқори бу шахсни жамият билан, унинг ўзига хослиги билан боғлиқ, амалга ошириш, ўзини тасдиқлаш.
Ўтмишнинг архитектураси катта мижоз томонидан кўрсатилган барча кўрсаткичларнинг интуитив комплекс баҳосига асосланган бўлиб, у бир вақтнинг ўзида меъмор томонидан қалбакилаштирилган оммавий ахборот воситаларининг «истеъмолчиси» бўлган.
Бинолар ва турар жойларнинг барқарор стереотиплари ижтимоий гуруҳларни баҳолаш тизимлари, шахсни турар -жой биноларида, ҳаёт жараёнларини фазовий ташкил этишнинг қабул қилинган тизими билан идентификациялашни назарда тутаман.
«Оммавий» архитектурага ўтиш, қабул қилинган қарорларни асослаш ва баҳолаш доирасини муқаррар равишда торайтириб юборди. «Уй турар -жой учун машина» ибораси функционализм мафкурасини аниқ акс эттиради. Дизайн фазовий хатти -ҳаракатларнинг технологик схемасини эслатувчи функционал дастурга асосланган.
Бу ишлаб чиқариш биноларида ишлаш ва уй жараёнлари ва мактаб ўқувчиларининг мактаб биносидаги хатти -ҳаракатларига ҳам тегишли. Aтроф -муҳит физикасига қўйиладиган талаблар ёруғлик, ҳарорат ва намлик шароитлари, атроф -муҳит ифлосланишининг рухсат этилган максимал кўрсаткичлари ўрганилиб, хулқ -атвор параметрланади.
Ранин дизайнидаги бу функционал ва технологик ёндашув бизнинг асрнинг ўрталарига қадар ҳукмронлик қилади. Шу билан бирга, амалда чексиз имкониятлар иллюзияси мавжуд. Aтроф -муҳит элементларининг функционал, технологик ва физик ечим усулларини такомиллаштириш орқали инсон ҳатти -ҳаракатларининг «манипуляцияси». Шаҳарсозлик ёндашуви шунга ўхшаш, унинг асосий мазмуни ҳудудни функционал тақсимлаш, биноларни жойлаштириш ва коммуникацияларни йўналтиришдир.
Ҳозирги вақтда дизайннинг эстетик ва композицион жиҳатларига унчалик эътибор берилмайдиган, тор функционал ёндашувнинг йўқлиги аниқ кўрсатиб ўтилган. Бу кўп жиҳатдан саноат уй -жой қурилишининг композицион имкониятларининг чекланганлиги билан боғлиқ. Aтроф -муҳитнинг монотонлиги, эстетик тўлиқсизлигини бартараф этишга уринишлар шаҳарсозликнинг ривожланиши ва мураккаблашиши билан боғлиқ.
Мослашувчанлик, фазовий ечимларнинг ўзгарувчанлиги изланган композициялар ҳозирги вақтда атроф -муҳит сифатларини баҳолаш ва уни мақсадли шакллантириш вазифаси мураккаблашмоқда. Aтроф -муҳитнинг ривожланишида, аҳолининг фазовий ҳатти -ҳаракатларида психологик қулайлик, йўналиш шароитлари, атроф -муҳитнинг ижтимоий хилма -хиллиги каби омиллар фаол рол ўйнайди.
Бу омиллар шаҳар муҳитини шакллантиришда айниқса муҳимдир. Ижтимоий тадқиқотларнинг янги йўналишларини ишлаб чиқишни ва шаҳар маконини, бинолар ва мажмуаларни лойиҳалаш асосини аниқлайди. Ушбу тадқиқотларнинг асосий йўналиши хатти -ҳаракатларнинг мотивациясидир. Мотивлар бу ҳаракатга, қўзғалишга (ёки ундан бош тортишга) сабаб бўладиган ҳодисалар ва ҳолатлар. Мотивлар эҳтиёжлар (онгли ва онгсиз), муносабат ва идеаллар, ҳис -туйғулар ва ирода бўлиши мумкин.
Мотивация марказида қадриятлар скелети ётади, уларни таққослаш ҳам тўғридан -тўғри ҳаракатларга, ҳам атроф -муҳитни умумий баҳолашга олиб келади. Сиз тегишли социологик тадқиқотлар ва асосланиш йўналишини белгилайдиган бундай баҳоларнинг бир қанча нисбатларини номлашингиз мумкин. Биз бу ерда қабул қилинган қарорга «тескари алоқа» сифатида тақдим этилиши мумкин бўлган функционал қулайлик ва жисмоний қулайликни баҳолай олмаймиз. Бироқ, унинг бу жиҳатлари атроф-муҳитни комплекс баҳолашга бевосита таъсир қилади. Ижтимоий -психологик компрессия ифодаланади дам олиш, ишонч, одамнинг психологик ҳолатининг барқарорлиги кўрсаткичлари. Aтроф муҳитнинг хусусиятлари бу кўрсаткичларга таъсир қилади. Маконнинг катталиги ва шакли, унинг изоляция даражаси (очиқлиги), космосдаги турли функционал бўшлиқларнинг комбинацияси «ижтимоий назоратга эга бўлиш». Космик параметрларнинг асосланиши фаолият жараёнида ҳар хил алоқа шаклларини ўрганиш билан боғлиқ (функционал ва технологик асослашдан ташқари). Космосни ташкил этишга қўйиладиган талаблар иштирокчилар сонига, мулоқотнинг табиатига, алоқалар олиб бориладиган фаолият турига (иш, дам олиш, ўйин ва ҳ.к.) боғлиқ.
Шу билан бирга, алоқа маконни ташкил қилишнинг асосий омили бўлиши мумкин (масалан, қўшни мулоқотнинг турли шакллари билан боғлиқ бўлган ташқи яшаш жойлари, клуб хоналари, ажойиб биноларнинг фойелари) ёки уларнинг талабларини тўлдирувчи ҳамроҳ. фаолият мантиқлари (ишлаб чиқариш бинолари, спорт майдончалари ва бошқалар). Aлоқа шартлари маконни жиҳозлашга қўйиладиган талабларни, «ташқи» зоналарни такомиллаштиришнинг маълум даражаси ва характерини, шунингдек, маконнинг даражаси ва изоляциясини (очиқлигини) белгилайди. Шунингдек, «психологик», шу жумладан, функционал жараёнларнинг мувофиқлик даражаси билан белгиланади.
Шундай қилиб, квартирада бор шовқинли ва ўқиш зоналари мавжуд, турар -жой майдонида спорт майдончалари ва дам олиш жойлари, шаҳар марказларида «транзит» пиёдалар ҳаракати ва дам олиш жойлари изоляция даражаси ҳам даражага қараб белгиланади. «Мос келмаслик», тўсиқларни ажратиш, ободонлаштириш овозлари ва бошқалар чегараларни анъанавий белгилашгача. Бир хил функцияларни бир жойда бирлаштиришнинг мумкин бўлган вариантларини аниқлаш муҳим худди шу нарса одамнинг психологик мослашуви билан чегараланади.
Мулоқот шартлари билан бир қаторда, психологик қулайлик бизни таъминлаш билан боғлиқ. Иш, кундалик ҳаёт, ўқиш соҳасидаги «мақсадли» фаолият. Бундай ҳолда, баҳолаш мезонлари ишлаш кўрсаткичлари бўлиши мумкин, диққат, меҳнат унумдорлиги, етуклик ва бошқалар. Психологик қулайликка бу ҳолда макон параметрлари, унда содир бўлаётган жараёнларнинг изоляция даражаси ва шунга ўхшаш интеръернинг ранг -баранг ечими, дизайн ускуналари ва бошқалар. Турли ёш гуруҳларининг ҳатти -ҳаракатлари ижтимоий хусусиятларнинг ўрни таълим, даромад, иш табиати. Ташқи яшаш муҳитини лойиҳалашда билим талаб қилинади, турли хил алоқа шакллари, мос; фазодаги бир хил бўлмаган функциялар кўприги (масалан, дам олиш тразит-пиёдаларнинг янги ҳаракати Aетей ўйини). Бунда ижтимоий-психологик таҳлил билан тўлдирилади орқага режалаштирилган ва ҳақиқий жараёнлар ўртасидаги тафовутни аниқлаш мақсадида мавжуд турар-жой бинолари ва квартираларни жойида ўрганиш ҳатти -ҳаракатлар ва уларни ўзгартириш мотивацияси.
Шаҳарни лойиҳалашда хизмат кўрсатувчи муассаса биносида аҳолининг ўзини тутиш сабабларини аниқлаш, иш, турар жой, дам олиш жойларини танлаш ва умуман шаҳар майдонларини баҳолаш катта аҳамиятга эга. Уларнинг ижтимоий аҳамиятига эга бўлган жинсий кўрсаткичларнинг бутун мажмуаси. Бу ерда бундай омиллар амалий қулайликлар (кўп жиҳатдан аҳолининг фазовий хулқ -атворини белгилайди), шаҳар элементларининг тарихий, маданий, мафкуравий, эстетик аҳамиятини баҳолаш, уларнинг фуқаронинг йўналишидаги ўрни, билан боғлиқ субъектив баҳо. Баҳолашнинг бутун мажмуаси одамнинг шаҳарга умумий муносабатини, уни яшаш жойини аниқлашини белгилайди.