Ўзаро муносабатлар бўйича тадқиқотлар атроф-муҳит хавфи ва одамнинг йўналиши шаҳар, унинг цензуралари, асосий йўллари, чегаралари, диққатга сазовор жойлари ҳақидаги тасаввурларини тавсифловчи хариталарни тузиш орқали амалга оширилади.
Aрхитектура ва режалаштириш дизайнида вазифа бор, яъни мақсад бу одамнинг эҳтиёжларини амалда ҳисобга олиш. Атроф-муҳит элементларининг синтезини ҳал қилиш имкониятини таъминлайдиган субъект-фазовий муҳитнинг оқилона мураккаблик даражасига эришиш. Бу ёндашувларнинг барчаси шаҳарсозлик композицияси ғоясини кенгайтиради, чунки у эстетик жиҳатдан муҳим фазовий тузилмаларни қидиради, бошқа қийматли ғояларни ўз ичига олади. Ривожланишга фақат композицион ёндашув атроф -муҳит учун керакли йўналиш сифатларини таъминламайди. У бошқа қонунларга мувофиқ билан жойлашади янги нишонларнинг шаклланиши, шунинг учун, ўзига хос, «таниб оладиган», аниқланадиган муҳитни яратиш вазифалари нафақат пластика, қаватларнинг сони ёки биноларнинг рангларини кенгайтириш билан чегараланиб қолмайди.
Биз ижтимоий натижа йўналиш учун қулай шарт -шароитларни олиш зарурлиги ҳақида гапираяпмиз, уни фақат композицион ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган йўналишларни, шунингдек, фаол қабул қилинган элементларни тушуниш орқали олиш мумкин. Юқорида айтилганлар, меъморий ва маданий шакл, ижтимоий (дунёда ва эстетик) мазмун ва идрокнинг ўзаро боғлиқлигини ўрнатиш учун ушбу йўналишдаги ижтимоий-психологик тадқиқотларни кенгайтириш зарурлигини белгилайди.
Aхборот назарияси, ижтимоий психология, семиотика ва бошқалардан маълумотларни киритиш билан бундай тадқиқотлар эндигина бошланмоқда. Шахслар ва ижтимоий гуруҳларнинг космосдаги хулқ -атвори ижтимоий меъёрлар умумий қабул қилинган нақшлар, қоидалар, урф -одатларга мувофиқ амалга оширилади.
Ижтимоий назорат маълум даражада шаҳарсозлик лойиҳаси томонидан таъминланган хавфсизликнинг функционал ва фазовий ташкил этилишига боғлиқ. Масалан, шаҳар марказлари зоналарида ижтимоий назоратни таъминлаш вазифаси, уларга турар-жой биноларининг маълум қисмини, аҳолини жойлаштириш мақсадга мувофиқлигини белгилайди.
Функционал районлаштириш ва турар -жой мажмуаларини режалаштириш билан уйларнинг кириш жойларини, пиёдалар йўлларини, болалар майдончаларини, жамоат транспорти тўхташ жойларини ўзаро жойлаштириш керак, шунда бутун ҳудуд ижтимоий назорат гуруҳ ёки жамоатчилик назорати билан таъминланади.
Бундай назоратдан ташқари муҳим зоналарнинг мавжудлиги уларни функционал ишлатиш фаоллигининг пасайишига олиб келади ва асоциал ҳодисалар эҳтимолини оширади. Қарор қабул қилиш учун материал социологик сўровлар, кузатишлар билан таъминланади
Aтроф -муҳитни баҳолашнинг муҳим омили бу ижтимоий қабул қилинган ижтимоий нормаларга риоя қилишдир, меъморчилик, бу меъёрларнинг аксини турар-жой турларининг ижтимоий-дифференциацияси, турли шаҳар жойларини қуриш ва ободонлаштириш, шаҳар ва қишлоқ меъморчилигида кўриш мумкин.
Ижтимоий меъёр-бу шаҳардаги жойнинг объект-фазовий муҳит сифатига мувофиқлиги, лойиҳалаштирилган объектнинг ижтимоий аҳамияти (сиёсий, иқтисодий, диний). Ижтимоий иерархия фазовий иерархияда акс этади.
Ижтимоий адолатнинг ҳудудий томони турар -жой шароитидаги муҳим фарқларни бартараф этиш ва турли ижтимоий гуруҳларнинг ҳаётий муҳитини шакллантиришда намоён бўлади.
Ижтимоий-гуруҳий ва минтақавий эҳтиёжларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олмаган ҳолда, ҳаёт шароитларини иложи борича тезроқ мослаштиришга ижтимоий йўналтириш, бу эса нотўғри қарорларга олиб келади. Масалан, қишлоқ аҳоли пунктларида шаҳар турар жойларини қуриш.
Қишлоқда, кичик аҳоли пунктларида, мамлакат аҳоли пунктларининг периферик зоналарида турмуш даражасининг тез кўтарилиши сиёсатида ифодаланган ижтимоий нафақа тақсимотининг ҳудудий нисбатларини тенглаштиришнинг умумий вазифаси уй -жойнинг ўзига хос шаклларини топишни талаб қилади, ечимлар, хизмат кўрсатиш, такомиллаштириш. Шундай қилиб, ҳаёт сифати ва сифатини мақсадли тартибга солиш жараёнида архитектура ва шаҳарсозликнинг ўрни жуда катта. Ўз навбатида, яшаш муҳитини танлаш (яшаш жойи, вилоят, шаҳар, шаҳар), иш, ўқиш, дам олиш, аҳолининг миграциясини рағбатлантиришда атроф -муҳитни яшаш шароитлари омили сифатида баҳолаш муҳим рол ўйнайди.
Шундай қилиб, аҳоли ўз хулқ -атворида ушбу тизимларнинг қабул қилинган ижтимоий адолат меъёрларига мувофиқлиги ва мувозанатига эришиш йўлида ҳаракат қилади.
Aтроф -муҳитнинг сифатини баҳолаш чекланган аммо мен функционал ва амалий мезонларга таянаман. Маънавий, ижтимоий-маданий тартибни 3 та баҳолаш муҳим рол ўйнайди: бу жойнинг тарихий ва маданий аҳамияти, шаҳар манзараси ва биноларининг эстетик фазилатлари, бу жойнинг ижтимоий аҳамияти (сиёсий, мафкуравий) ҳақидаги тушунча. «Обрў -эътибор» ва бошқалар.
Aтроф -муҳитнинг барча бу фазилатлари одамнинг ўзини ўзи тасдиқлаш позицияларининг ўзаро боғлиқ позицияларига ва бу жойни юқори баҳолаш, одамни ўз шаҳри, туманлари, иш жойи билан таништириш ҳақидаги
тасаввурларига бевосита таъсир қилади.
Маданиятни инсонпарварлаштириш, маънавий истеъмол омилларининг ижтимоий аҳамиятининг ошиши меъморий ва шаҳарсозлик дизайни учун ижтимоий асосларнинг кенгайишини белгилайди; бу, хусусан, шаҳарларнинг тарихий, маданий ва меъморий меросининг юқори қиймати, уларни ҳимоя қилиш ва барқарор ривожлантириш зарурлиги ҳақидаги ғояларни тасдиқлашда акс этади.
Шаҳарсозлик меросидан фойдаланишга илмий асосланган ёндашув, ҳимояланган тарихий муҳитнинг ижтимоий қийматининг ривожланишининг ҳар бир босқичида тегишли бўлган ҳодисани аниқлаб, ижтимоий асослашни талаб қилади.
Бу соҳадаги ихтиёрийлик, ёдгорликлар ва тарихий иншоотлар асоссиз равишда вайрон қилинган тақдирда ҳам, замонавий шаҳар эҳтиёжларига қарамай, уларни сақлаш ёки тиклашда ҳам ноқонуний ҳисобланади.
Шу муносабат билан, турли даврлар ва усталар меросини баҳолашда ижтимоий имтиёзлар эволюциясини очиб беришга, маданий ва эстетик меъёрларни янада умумий ижтимоий баҳолар билан боғлашга имкон берадиган кенг кўламли ижтимоий-маданий тадқиқотлар ўтказиш зарур. Шунингдек, атроф -муҳитнинг маънавий аҳамияти, бундай баҳолашни шакллантирувчи омиллар ҳақида замонавий ғояларни тадқиқ қилиш зарур.
Бу соҳадаги тадқиқотлар ҳажми ва аҳамияти ортиб бораётган шаҳар қурилишини реконструкция қилиш тўғрисида хабардор қарорлар қабул қилиш учун зарурдир. Шу муносабат билан, меъморий ва шаҳарсозлик билан боғлиқ ҳолда, назария назариясига умумий эътиборнинг ортиши ҳақида гапириш керак.
Бу архитектура ва шаҳарсозликда сақланиб қолган турли ижтимоий қадриятлар, ахлоқий, эстетик, сиёсий ва ҳаётий аҳамиятга эга бўлган синкретик, ажралмас ўзаро боғлиқлик. Уларнинг муносабатлари ва муносабатларнинг табиати атроф -муҳитни идрок этиш ва дизайнига таъсир этувчи муҳим омил ҳисобланади.
Муайян объектларга нисбатан, биз бўшлиқлар ва тузилмаларни табиат ва ижтимоий қадриятлар тизимидаги аҳамияти бўйича мақсадли фарқлаш ҳақида гапирамиз. Aлоҳида тузилмалар ва комплекслар учун бу бўшлиқларни роли ва маданий аҳамиятига кўра ажратиш ҳақида.
Бундай фарқлар, айниқса, ёдгорлик, маросим табиатининг тоопида яққол намоён бўлади. Бироқ, турар -жой биноларида ҳам, маданий -маърифий муассасаларда ҳам зоналарга ва биноларга қараб аниқ ажратилади.
Чегаралар ва архитектурани режалаштиришда акс эттиришни талаб қиладиган «руҳий салоҳият». Шаҳарда бундай фарқлар ижтимоий мос ёзувлар пунктлари ролини эгаллайдиган майдонлар, кўчалар, индивидуал қуролларни ажратишда аниқ кўрсатилган.
Уларнинг идрокида турли хил қадриятлар турли йўллар билан бирлаштирилиб, субъектив баҳолар билан бир қаторда, шаҳар муҳитининг қадриятлар иерархияси ҳақидаги умумий ижтимоий ғояларни шакллантиради. Ижтимоий тадқиқотларнинг алоҳида йўналиши-шаҳар меъморчилигининг эстетик меъморчилиги. Бу соҳанинг ўзига хослиги агрессив тарзда кўриб чиқишни талаб қилади.
Бу ерда шуни таъкидлаш керакки, қийматлар тизимида Р нинг эстетик компоненти катта аҳамиятга эга. Ва бу шаҳар муҳитининг эстетик идрокига
қарамай, бу шаҳар (туман, туман) ҳақида умумий тасаввурнинг шаклланишига таъсир қилади.
Ижтимоий тизимда бўлгани каби қадриятлар ва ўзига хос тасвирни шакллантиришда. Ижтимоий жараёнларни кўриб чиқишнинг яна бир жиҳати бу ижтимоий ривожланишни тавсифловчи таҳлилидир ижтимоий тузилмалардаги ўзгаришлар, ижтимоий гуруҳлар динамикаси ва уларнинг муносабатлари, ижтимоий ҳаёт турлари.
Ижтимоий ривожланиш меъморий ва шаҳарсозлик масалалари мазмунида икки жиҳатдан намоён бўлади. Ижтимоий тузилмаларнинг тарихий тараққиёти, ҳаёт табиатининг ўзгариши, ижтимоий-техник тараққиёт электрон қуролларнинг меъморий стереотипларини ишлаб чиқишда, турар-жой турларини ва турар-жой турларини ривожлантиришда намоён бўлади.
Нисбатан қисқа вақт ичида ижтимоий ривожланиш аниқ аҳоли пунктлари ва турар -жой майдонларининг шаклланиши билан боғлиқ. Бундай ҳолда, биз маълум ҳудудий жамоаларнинг ривожланиши ҳақида гапираяпмиз: аҳолининг ўсиши, иқтисодий функцияларининг ўзгариши, турмуш даражаси ва бошқалар.
Индивидуал аҳоли пунктлари кўплаб тарихий шаклланишларда ўзгаришларни бошдан кечирмоқда, улар ижтимоий тараққиётнинг биринчи ва иккинчи жиҳатларини акс эттиради.
Юқорида айтилганлар архитектура ва шаҳарсозлик ривожланишининг умумий концепциялари, шунингдек, аниқ аҳоли пунктлари ва ҳудудий тизимларни ривожлантириш лойиҳалари билан боғлиқ гипотезаларни тегишли ретроспектив тадқиқ қилиш ва ишлаб чиқиш зарурлигини аниқлайди. Бундай тадқиқотларнинг йўналиши кейинги бобда ижтимоий ҳаёт динамикасини ҳисобга олиш билан боғлиқ ҳолда кўрсатилади.
Aрхитектура ва шаҳарсозлик ечимларининг асоси сифатида ижтимоий ва ҳаётий фаолиятнинг хусусиятлари
Бино, меъморий ва фазовий муҳит компонентларининг бутун миқдори.
Жамиятни фазовий ташкил этишда ҳал қилувчи момент ишлаб чиқариш соҳасидаги фаолият ва умуман меҳнат фаолияти ҳисобланади.
«Кахим одамлари ўзлари учун зарур бўлган ҳаётий воситаларни ишлаб чиқариш
усулини нафақат одамларнинг жисмоний мавжудлигини такрорлаши нуқтаи
назаридан кўриб чиқиш керак. Бундан ҳам каттароқ даражада, бу шахсларнинг маълум бир фаолият услуби, уларнинг ҳаётий фаолиятининг маълум бир тури, аниқ турмуш тарзи». Тарихий турдаги бино ва иншоотлар, турар -жой ва турар -жой шакллари ижтимоий такрор ишлаб чиқариш усулларининг ривожланишини, меҳнатнинг ҳақиқий шаклларини ва унинг фазовий ташкил этилишини изчил акс эттиради.
Ўрта асрларнинг кенг аграр зоналари билан; саноатлаштириш ва саноат ишлаб чиқаришининг концентрацияси билан боғлиқ бўлган йирик ва заиф шаҳарларда аҳолининг концентрацияси агломерациялар ва улкан урбанизациялашган ҳудудларнинг шаклланишининг замонавий тенденциялари ҳудудий ишлаб чиқариш алоқаларини фаоллаштириш ва ўзаро ишлаб чиқариш ғояларини амалга ошириш тенденцияларининг акси сифатида. табиий муҳит
Юқорида айтилганлар ишлаб чиқариш жараёнларининг ривожланиш истиқболларини ва ўзаро боғлиқликни, аслида ишлаб чиқариш технологияларини бутун яшаш муҳитининг фазовий ташкил этилишига фаол таъсир этувчи омиллар сифатида ўрганишнинг муҳимлигини белгилайди. Ишлаб чиқаришдаги ўзгаришлар ҳам таъсир қилади. одамни ишлаб чиқариш субъекти сифатида баҳолаш, унинг малакасига, умумий маданиятига, ижтимоий муносабатларга қўйиладиган талабларни аниқлаш, бу ўз навбатида бутун истеъмол соҳасининг фазовий ташкил этилишига таъсир қилади.
Илмий -техник тараққиёт кенг кўламли ўзгаришларни таъминлайди
ишлаб чиқариш жараёнида инсон ва табиат ўртасидаги муносабатлар сифатида меҳнат объектлари воситаларига таъсири, мавжуд ўзгаришларнинг ўзгаришини ва янги ишлаб чиқариш жараёнларининг шаклланишини белгилайдиган энг муҳим силжишлар:
янги материаллардан фойдаланиш, уларнинг анъанавий хусусиятларининг ўзгариши; ишлаб чиқаришнинг энергия базасини ўзгартириш; замонавий технологияларга кимёвий ва биологик жараёнларни киритиш; техник тизимларнинг ишлаш параметрларини (қувват, тезлик, босим, ҳарорат ва бошқалар) ошириш; ишлаб чиқариш тизимларининг мураккаблиги ва кўламининг сифат ўзгариши. Техник тараққиёт табиий ресурсларни истеъмол қилишнинг тубдан янги имкониятларини беради, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш базасини кенгайтиради ва айни пайтда табиий ландшафтларга босимни оширади. Эҳтимол, айнан мана шу экологик жиҳат бизнинг давримизда инсониятнинг ишлаб чиқариш фаолияти ривожланишининг замонавий босқичининг энг муҳим характеристикаси бўлиб хизмат қилади ва башоратли тушунчаларнинг янги «ҳисобини» талаб қиладиган бурилиш нуқтасини белгилайди.
Ўтган аср технологиянинг қудрати ва шунга мос равишда инсон имкониятларининг чексизлиги белгиси остида профессионал шаҳарсозлик ғояларини шакллантирди.
Концентрацияланган ишлаб чиқариш, супер кучли энергия манбалари афзалликлари ҳақидаги ғоялар 60-йиллардаги шаҳарлар техник супер гигантлари концепциясини вужудга келтирди. Ва бугун, 20 ёшда янги мафкура, биз замонавий муаммоларни янгича тушуниш билан туғилганмиз. У табиатни ва инсонни ўзи яратган технологиялардан ҳимоя қилиш мафкураси сифатида шаклланган. Саноатлаштириш ва техник устуворликлар даври инсон тафаккурини кўкаламзорлаштириш даври билан алмаштирилмоқда. Бу ўзгариш, биринчи навбатда, ишлаб чиқариш фаолиятидаги ўзгаришларда, шундан сўнг инсон ҳаётининг барча жабҳаларида акс этиши керак.
Aрхитектура ва санъатнинг ривожланиш йўллари қурилиш тўғридан -тўғри замонавий ишлаб чиқариш қандай ривожланишига боғлиқ, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини техниклаштириш ва кимё, кенг ҳудудларни ихтисослаштириш натижасида моно тузилиш, уларнинг элементларининг кенг кўламли таркиби, қишлоқ аҳоли пунктларининг концентрацияси билан ажралиб турадиган янги турдаги қишлоқ аҳоли пункти ва аграр ландшафт шаклланди.
Ушбу тенденцияларни акс эттирувчи профессионал позициялар чоралар: қишлоқ аҳоли пунктларининг урбанизацияси, аҳоли пунктларининг кенгайиши, шаҳар турар жойи. Прогноз алтернативани ҳал қилишни талаб қилади: бу тенденцияларни давом эттириш ва кучайтириш. Ердан фойдаланишнинг мураккаброқ ва бўлиниб кетган тузилишига, кичик турар-жойларга, хусусан қишлоқ турар жойларига ва фаровонликка қайтиш (техник асосда). Профессионал меъморчилик ва меъмор бу соҳалардан бирини танлашни ўз ичига олмайди, гарчи тегишли билим соҳаларидаги бир қанча маълумотларга кўра, иккинчи йўл фойдасига гапириш мумкин. Бу ерда кўрсатиш керакки, ишлаб чиқаришнинг ривожланиш йўналишини танлаш турар -жой туридан турар жойни фазовий ташкил этишнинг барча жабҳаларига бевосита таъсир қилади.