Ибтидо - Браун Дэн 4 стр.

 Миннатдорман. Бу матоҳни ишга тушириш учун бирор жойни

 Ҳожати йўқ. Қулоқчин автоматик фаоллашади. Ҳаракатланишингиз биланоқ ишга тушади.

 Албатта, ҳаммаси тушунарли! деб табассум қилди профессор ва зални кесиб ўтиб, жағига қулоқчин тутганча лифтни кутиб турган меҳмонлар томон юрди.

Бир неча қадам ташлагандан кейин боши ичидан эркак кишининг овози эшитилди:

 Хайрли кеч. Бильбао Гуггенҳайм музейига хуш келибсиз!

Лэнгдон аудиойўлбошловчи гапираётганини англаса ҳам, чўчиб тушди, бир зум тўхтаб ортига аланглади. Қулоқчин аёл тасвирлагани каби бошинг ичига кимдир кириб олгандек таассурот берарди.

 Сизга чин юракдан хуш келибсиз деймиз, жаноб Лэнгдон, деди овоз енгил британча талаффузда. Унинг оҳанги зиёли, айни дамда дўстона эди. Менинг исмим Уинстон. Бугунги кечада сизнинг йўлбошловчингиз бўлишдан мамнунман.

Кимнинг овози бўлди яна бу? Ҳью Грантга ўхшайдими? ўйлади Лэнгдон.

 Бу оқшом, қувноқ оҳангда давом этди Уинстон, истаган жойингизда истаганингизча сайр қилишингиз мумкин. Камина томоша қилаётган экспонатларингиз ҳақида тўлиқ маълумот беришга имкон қадар ҳаракат қиламан.

Афтидан, меҳмонларнинг шахсий маълумотлари ва суяк орқали овоз ўтказиш технологиясига қўшимча равишда ҳар бир қулоқчинда тингловчининг қаерда турганини аниқлаб берувчи GPS тизими мавжуд эди, у орқали аудио йўлбошловчининг нима ҳақида гапириши белгиланарди.

 Жаноб, санъатшунос олим сифатида сиз зийрак меҳмонларимиздан бирисиз. Менинг маълумотларимга эҳтиёжингиз камроқ бўлиши табиий ҳол. Бундан ҳам ёмони, айрим жабҳаларда камина қилган таҳлиллар сизнинг эътирозингизга сабаб бўлиши эҳтимоли ҳам йўқ эмас! овоз хижолатомуз кулди.

Наҳотки? Ким ёздийкан бу матнни? Профессорнинг ҳайрати ошди. Хушчақчақ муомала ҳамда ҳар бир шахс учун мослаштирилган хизмат яхши ёндашув эди, албатта. Лекин ҳар бир мезбонга мосланган индивидуал қулоқчинларни тайёрлашга қанча меҳнат сарфланганини Лэнгдон тасаввурига сиғдиролмади.

Дастурланган саломлашиш диалогидан толиққандек, Уинстоннинг уни чиқмай қолди.

Лэнгдон оломон тепасига илиб қўйилган яна бир улкан қизил афишага кўзи тушди.

ЭДМОНД КИРШ БУ КЕЧА БИЗ КЕЛАЖАККА ҚАДАМ ТАШЛАЙМИЗ

Нималарни ўйлаб юрибсан, Эдмонд?

Лэнгдон лифтга қаради. У ерда машҳур глобал интернет компанияларининг икки асосчиси, таниқли ҳиндистонлик актёр ва Лэнгдондан бошқа кўпчиликка яхши таниш бўлган башанг VIPлар гап сотиб турарди. Оммавий медиа ёки Болливуд ҳақидаги майда суҳбатларга тоби йўқ профессор бу гуруҳдан узоқлашишни афзал билди ва уларга қарама‐қарши томонга юрди. Унинг эътиборини тортган нарса қаршисидаги деворга тираб қурилган замонавий асар намунаси эди.

Ғайриодатий экспонат қора гроттога жойлаштирилганди. У пол тирқишларидан чиқиб, тепага ҳаракатланиб, шифт тирқишларида ғойиб бўлувчи тўққизта энсиз тасмалардан ташкил топганди Ижод намунаси вертикал югураётган тўққизта тренажёрга ўхшарди. Ҳар бир тасма юзасида матн акс этган бўлиб, бу ёзувлар ҳам тасмаларга қўшилиб тинимсиз ҳаракатда эди.

Лэнгдон экспонатга яқинроқ боргач пайқадики, ҳаракатланаётгандек туюлган тасмалар аслида жойидан жилмаётган экан; ҳаракат иллюзияси уларга ўрнатилган миттигина лампочкалар орқали ҳосил қилинарди. Лампочкалар кетма-кет ўчиб-ёниб керакли сўзларни шакллантиради. Ҳодиса тез ва аниқ изчилликда бўлгани сабабли тасмалар ва ундаги жумлалар полдан шифтга қараб ҳаракатланаётгандек туюларди.

Лэнгдон экспонатнинг ҳамма қисмини айланиб кўрди ва синчиклаб ўрганди.

 Жуда қизиқ нарса, тўсатдан тилга кирди аудио йўлбошловчи. Бильбао ўрнатмаси деб аталувчи бу дурдона концептуал рассом Женни Ҳолзер ижодига мансуб бўлиб, ҳар бири тахминан ўн икки метр узунликдаги тўққизта панелдан иборат. Панелларда испан, баск ҳамда инглизчада турли иқтибослар акс этади. Иқтибосларнинг барчаси ОИТС даҳшатлари, беморларнинг мислсиз азоблари ҳақида.

Экспонат кишини ўзига ром этиб, айни дамда юракни тилка-пора қилувчи хусусиятга эга эканига Лэнгдон тан берди.

 Женни Ҳолзернинг ижоди сизга таниш бўлса керак?

Лэнгдон сеҳрлангандек юқорига ўрмалаётган матнлардан кўз узолмасди.

 Жаноб Лэнгдон? чақирди Лэнгдоннинг боши ичидаги овоз. Жаноб Лэнгдон, мени эшитяпсизми? Қулоқчин ишлаяптими?

Профессорнинг хаёллари тўзғиб кетди:

 А? Нима? Ким гапиряпти?

 Ким гапиряпти? ажабланди овоз. Аллақачон танишиб бўлдик, деб ўйлагандим. Шунчаки, мени эшитаётганингизни текширмоқчи эдим.

 Мен Мени кечирасиз, дудуқланди Лэнгдон залга алангларкан. Сизни аввалдан ёзилган матн деб ўйлагандим. Алоқада тирик инсон турганини пайқамабман.

Унинг кўз олдига қулоқчин тақиб, музей каталогига тикилган юзлаб экскурсоводлар ўтирган катта хона келди.

 Ҳечқиси йўқ, жаноб. Бугун сизнинг шахсий йўлбошловчингиз бўламан. Қулоқчинга ўрнатилган махсус микрофон санъат тўғрисида суҳбат қуришимизга ёрдам беради.

Атрофни кузатган Лэнгдон бошқа меҳмонлар ҳам қулоқчинларига гапираётганини сезди. Ҳаттоки бирга ташриф буюрган жуфтликлар ҳам бир‐бирига ҳайрон боқиб, боши ичидаги йўлбошловчи билан гаплашарди.

 Ҳар бир меҳмонга шахсий гид ажратилганми? ишонолмасдан сўради Лэнгдон

 Худди шундай, жаноб. Бугун биз уч юз ўн саккизта одамга алоҳида хизмат кўрсатамиз.

 Бўлиши мумкин эмас!

 Жаноб Кирш санъат ва технологиянинг ашаддий мухлиси экани ўзингизга маълум. Музейларда уюштириладиган жамоавий сайрларни жини суймагани боис, у киши шахсий йўлбошловчи тизимини яратди. Бу билан ҳар бир ташриф буюрувчи алоҳида сайрдан мароқ олиб, ўзига мос тезликда экспонатларни томоша қилиши, истаган манзилига юриши, йўлбошловчидан ўзини қизиқтирган саволини сўраши мумкин. Биласиз‐ку, жамоавий сайрлар вақтида гуруҳга эргашиш, у билан баравар юриш, шерикларга етишиб юриш, савол беришдан тортиниш каби ҳолатлар санъатдан тўлиқ баҳра олишга халал беради.

 Эскиликчи деб ўйламанг, лекин нега энди биз билан бирга юриб қўя қолмайсизлар?

 Мантиқан олиб қараганда, жавоб қайтарди Уинстон, ҳар бир киши учун алоҳида экскурсовод ажратиш музейдаги жами одамлар сонини икки баравар оширади. Бу эса ташриф буюрувчилар миқдорининг тенг яримга қисқариши демак. Бундан ташқари, ҳамма гидлар баравар маъруза ўқиса, қандай шовқин бўлишини тасаввур қиляпсизми? Тан олинг, яхшигина ноқулайлик туғдириши аниқ. Хуллас, шахсий йўлбошловчи тизимидан кўзланган асосий мақсад суҳбат учун имкон қадар қулай шароит яратиб бериш. Жаноб Кирш доим такрорлаганидек, санъатнинг энг муҳим мақсадларидан бири мулоқотдир.

 Сўнгги фикрингизга тўлиқ қўшиламан, деди Лэнгдон. Айнан мулоқот қилиш, фикр алмашиш учун одамлар музейларга кўпинча дўсти ёки севгани билан боради. Сизларнинг қулоқчинингиз эса бу муҳитни бироз бузадигандек.

 Агар шеригингиз билан келсангиз, Уинстон дарҳол жавоб қайтарди, иккала қулоқчинни битта йўлбошловчига мослаб, кичик жамоада сайр қилишингиз мумкин. Биз бу масалани ҳам ўйлаб қўйганмиз.

 Сизда ҳамма саволга жавоб бор, шекилли.

 Менинг ишим шундан иборат‐ку, хижолатнамо кулди Уинстон ва дарҳол суҳбат мавзусини ўзгартирди. Хўш профессор, давом этамизми? Залдан деразалар тарафга юрсангиз, музейда сақланадиган энг катта суратни кўрасиз.

Зални кесиб ўтаркан, йўлида учраган чамаси ўттиз ёшлардаги келишган жуфтлик Лэнгдоннинг эътиборини тортди. Улар бир хил оқ рангли бейсбол кепкаси кийиб олганди. Кепкаларнинг олд қисмида одатдаги бренд эмас, ғалати белги туширилганди.

Бу белгини Лэнгдон жуда яхши биларди. Лекин уни ҳеч қачон кепкада учратмаганди. Безак берилган А ҳарфи сўнгги йилларда катта суръатларда кўпайиб бораётган атеистларнинг муштарак тимсоли эди. Худосизлар сифатида кўрилувчи бу жамият аъзолари диний эътиқоднинг хавф‐хатарлари ҳақида кундан‐кун дангал, баралла гапиришни бошлаганди.

Атеистлар ўз бейсбол кепкасини ишлаб чиқаряптими? таажжубланди Лэнгдон.

Атрофида ғуж‐ғуж бўлиб юрган компьютер ишқибозларига кўз югуртираркан, Лэнгдон уларнинг аналитик ақллари Эдмондники сингари динга қарши эканини тахмин қилди. Бу оқшом аудитория диний тимсоллар профессорига эш бўлиши даргумондек кўринди.

Тўртинчи боб

Бешинчи боб

Европадаги энг катта cинагог яҳудийлар ибодатхонаси Будапештдаги Доҳани кўчасида жойлашган. Маврча услубда қўш минорали қилиб қурилган бинода уч мингдан ортиқ ибодатгўйлар учун жой бор. Одатда, ибодатхонанинг пастки қаватида кўпроқ эркаклар, балконларда эса аёллар ўтиради.

Cинагог ташқарисидаги боғда нацистлар босқини вақтида ҳалок бўлган юзлаб венгер яҳудийларининг таналари оммавий кўмилган маскан бор. У ерга махсус ёдгорлик қурилган. Айнан ана шу жойда япроқларига қурбон бўлганларнинг исми ёзилиб, рамзий маънода кўзёш тўкиб турган мажнунтол бетакрор Ҳаёт дарахтининг металл ҳайкали ўрнатилган. Ҳар сафар шабада эсганда металл япроқлар бир‐бирига урилиб, бу ерда бўлиб ўтган хунрезликлар акс‐садосини бергандек бўлади.

Ўттиз йилдан ошдики, атоқли талмудшунос олим, каббалачи раввин Иеҳуда Кёвеш Буюк синагогнинг бош руҳонийси бўлиб келмоқда. Ёши ўтиб, соғлиғи ёмонлашганига қарамасдан, раввин Кёвеш нафақат Венгрия, балки бутун дунё яҳудийлар жамоасининг илғор аъзоси эди.

Қуёш Дунай дарёсига бош қўяр маҳали кексайган руҳоний синагогдан ташқарига чиқди. Доҳани кўчасидаги сирли қовоқхоналар, ойнаванд дўконлар ёнидан ўтиб, Марсиус 15 майдонида жойлашган уйи томон йўл олди. Унинг уйи 1873 йили расман бирлаштирилган қадимги Буда ва Пешт шаҳарларини боғловчи Элизабет кўприги биқинида эди.

Яҳудийларнинг пасха байрамига оз қолди. Одатда, бу кунларни йил давомида орзиқиб кутадиган Кёвешнинг кўнглига ҳозир байрам сиғмаяпти. У ўтган ҳафтада Дунё динлари парламенти йиғилишидан қайтгандан бери ҳаловатини йўқотган.

Умуман бормасам бўларкан шу мажлисга

Руҳоний Вальдеспино, аллома Саид ал‐Фадл ва келажакшунос Эдмонд Кирш билан бўлган фавқулодда учрашув сўнгги уч кун давомида Кёвешнинг хаёлларини остин‐устун қилиб юборганди.

Уйга етиб келгач, раввин Кёвеш шошганича шинам ҳовлидан ўтиб, házikó деб аталувчи кичикроқ уйчанинг эшигини очди. Házikó соҳибининг илм ўрганиши, ибодат қилиши учун мўлжалланган хос жой бўлиб, у ерда диний китобларнинг залваридан букчайиб қолган баланд китоб жавонлари бор эди. Кёвеш илдамлик билан стол ёнига бориб ўтирди, олдидаги палапартишликдан хуноб бўлди.

Столимни шу аҳволда кимдир кўрса борми, мени ақлдан озди деб ўйлаши турган гап.

Ёзув столи устида эслатмалар ёпиштирилган тушунарсиз олтита диний матн сочилиб ётарди. Матнлар ёнидаги ёғоч лавҳларда Тавротнинг иброний, оромий ва инглиз тилидаги уч нусхаси турар, уларнинг барчаси бир саҳифада тўхтаганди.

Ибтидо.

Худо азалда осмонни

Кёвешга Каббала космологияси ҳақида маъруза ўқиш ёки Зоар китобига илмий изоҳ бериш қанчалик осон бўлса, Ибтидони учала тилда ёддан айтиб бериш ҳам ҳеч қийинчилик туғдирмасди. Унинг даражасидаги диний олимнинг Ибтидони қайта ўрганиши Эйнштейннинг мактабга бориб, оддий арифметика дарслигини яна бир бор ўқиши билан баробар эди. Не тонгки, раввин бир ҳафтадан бери Ибтидо билан банд. Столи устидаги ён дафтарчага бўш жой қолдирмай ёзиб ташлаган тартибсиз белгиларни Кёвешнинг ўзи ҳам зўрға тушунаётганди.

Шу кетишда ақлдан озаман.

Раввин Кёвеш мутолаани насроний ва яҳудийлар учун умумий бўлган Тавротнинг биринчи китоби Ибтидодан бошлади. Худо азалда осмон ва ерни яратди. Кейин Талмуднинг йўриқнома матнларига ўтиб, Маъасеҳ Берешит Борлиқнинг Яратилиши тўғрисидаги раввинлик тушунчаларни қайта ўқиб чиқди. Шундан сўнг Мидрашни ўрганишга тутинди, оламнинг пайдо бўлиши ҳақидаги анъанавий ривоят атрофида келиб чиққан қарама‐қаршиликларни тушунтиришга уринган таниқли тадқиқотчиларнинг турли изоҳларини синчиклаб таҳлил қилди. Охир‐оқибат, Зоарнинг Каббала илми сирларига тааллуқли таълимотига шўнғиб кетди. Унда ёзилишича, инсон ақли билишга ожиз Худо ўзини ўн хил сефирот ёки ўлчам кўринишида намоён қилди. Унинг ўлчамлари Ҳаёт дарахтини шакллантирди, Ҳаёт дарахтидан эса бир‐биридан мустақил тўрт алоҳида борлиқ ўсиб чиқди.

Яҳудийлик таълимотидаги мураккабликлар Кёвешни шу вақтгача безовта қилмасди. Аксинча, Худо бу қоронғилик орқали инсоният ҳамма нарсани англашга ожиз эканини эслатиб тургандек эди гўё. Бироқ Эдмонд Киршнинг тақдимоти, унинг кашфиётидаги оддийлик ва аниқликни мушоҳада қилиб кўргач, раввин уч кун вақтини зиддиятлар тўпламини варақлашга сарфлагандек туюлди. Айни дамда унинг қўлидан келадиган ягона иш қадимий қўлёзмаларни четга суриб, фикрларини жамлаб олиш учун Дунай дарёси бўйлаб сайр қилиш эди.

Қанчалар оғриқли бўлмасин, Кёвеш ҳақиқатни тан ола бошлади: Киршнинг кашфиёти ҳақиқатан барча иймонли қалбларга ҳаловатсизлик олиб келади. Олимнинг янгилиги ҳозиргача мавжуд бўлган ҳар бир диний таълимотга қарши туради ва буни рад қилиб бўлмас оддийлик билан ишончли тарзда бажаради.

"Сўнгги манзара ҳануз кўз олдимдан кетмайди, дея ўйлади Кёвеш Киршнинг телефонида кўрган тақдимотнинг хулосасини ёдга олиб. Бу янгилик фақат художўйларга эмас, бутун инсониятга таъсир қилади.

Сўнгги кунларда тинимсиз мулоҳаза қилишига қарамасдан, Кирш берган маълумот ҳақида бир тўхтамга келолмай, Кёвешнинг боши қотганди.

Вальдеспино ҳам, ал-Фадл ҳам бу масалада бирор чора топгани эҳтимолдан йироқ. Учала эркак икки кун олдин қўнғироқлашганди, суҳбат асносида ҳеч қандай тўхтамга келинмади.

 Дўстларим, гап бошлаганди Вальдеспино, жаноб Киршнинг тақдимоти ташвишланишга арзийди кўп жабҳаларда Масала юзасидан менга қўнғироқ қилиб, муҳокама қилишини унга тайинлагандим, негадир дараги йўқ. Ўйлашимча, жиддий қарор қабул қилиш вақти етди.

 Мен нима қилишни биламан, деди ал-Фадл, Бу аҳволда жим ўтиролмаймиз. Вазиятни қўлга олмоғимиз зарур. Киршнинг қўлидаги маълумот эътиқодларга қирон келтирувчи бомба мисоли. Кирш бомбани ишга тушириб, динларни ерпарчин қилишидан аввал ўзимиз унинг кашфиётини ошкор қилмоғимиз даркор. Зудлик билан. Ҳодисани ўз фойдамизга буриб, иложи борича художўйларда таҳлика кўтармайдиган қилиб ёритишимиз керак.