Сир-дойду да син маннык күүстээхтэри уйан сырытыннарар эбит. Бу ханна батан сылдьыах күүһүй? Сүрүн баҕаһын, бу атыыр муустуун отут буут баар ини? Ону көстөөх сиртэн куобах курдук сүгэн аҕалар киһи күүһэ сатаан холоммот. Кини биир сиргэ туран төһөлөөҕү көтөҕүө этэй? Хайаан да бүтүн күүстээх киһи буолуо ээ, диэтэ Чиркэйэр Дьөгүөр, элбэх саҥалаах, омуннаах улахан уол.
Бу да киһи омуннуура сүрүн, саатар аҥаар күүстээх ини? Бүтүн күүстээхтэр сүүс бууту көтөҕөллөр үһү! Хайа, бу атыырбыт 20 бууттан ордуга суоҕа буолуо. Ону, күүстээх буолан, собус-соруйан биһигини дьулатаары, батыспатыннар диэн, күүһүнэн куттаары, төһө да ыарырҕаттар, аҕалбыт буолуохтаах. Кини улахан өйдөөх киһи эбит. Ити атыыры аҕалбатаҕа буоллар биһиги билбэккэ эккирэтиэ этибит. Оттон билигин ити айылаах күүһүн көрөн туран барыа суохпун, син аанньанан кыыспытын биэриэ суох. Ол курдук, кыыспыт бэйэтэ да кэлбэттик сананан, букатын оҥостон барбыт, арай кэлгийэн эрэ төттөрү күүспүтүнэн аҕалыахпыт эбитэ ини. Ону күүһүргэһэргэ тиийдэххэ, ити киһи биһигини тыган да өлөртүөҕэ. Кыыспыт оҥоруута-ыйааҕа оннуга буолуо, онон баҕатын хоту бардын! диэбитэ Хаһыйаан, хаһан да, аҕыйах саҥалаах буолан, маннык элбэҕи этэн куолулаабатах бэйэтэ.
Хаһыйаан сөпкө этэр, батыһан-эккирэтэн тугу да ситиһиэхпит суоҕа! Барахсаттар, баҕар, дьоллоох дьон буолуохтара. Аҕаа, эн ийэбитиниин дьадаҥы дьону абааһы көрөҕүт да, кинилэр эмиэ, дьон курдук, тэбэр сүрэхтээх, хамсыыр хааннаах дьон. Айдаарымаҥ, хата, таптыыр киһитигэр бардаҕа диэн үөрүө эбиккит. Ол эрээри балтыбын ити үлүгэрдээх бухатыыр үлтү баттаан өлөрүө диэммин күлэн ыгыстар Ыадьаан Мэхээлэ.
Онуоха аҕата кыыһырар:
Эн, Ыадьаан, киһи ыксыыр, санааргыыр кэмигэр ыыстаах тылгынан ыһыахтаныма эрэ! Соҕотох, маанылаан ииппит кыыспын хаама сылдьар түөкүҥҥэ ойох биэриэ суохпун! Билигин атынан эккирэтэн, саалаах-сэптээх баран кыыспытын былдьаан, төттөрү аҕалыаҕыҥ. Ыт сирэй баара, кыыспын уоран илдьэн ойох оҥостуо үһү! Бэрт киһи хайа сирэйинэн сааппакка кыыһы былдьаһа турар үһүө! Ыраахтааҕы илиитэ уһун, суут-сокуон диэн баар. Били бэлэхтээх-туһахтаах Ымыыһыыр кэлэрэ, улахан урууну тэрийэрбит чугаһаата. Ити үлүгэрдээх элбэх халыымтан, халыҥ баайтан матарбыт сатаммат, абата да бэрт. Ону ааһан, саакка-суукка киириэхпит турдаҕа. Онон, уолаттарыам, биир-биэс диэбэккэ, үчүгэй аттары ылан эккирэтиэҕиҥ! диэбитэ.
Кэбис, барбаппыт! Бэйэҕин да барыма диэн көрдөһөбүт, диэбиттэрэ уолаттар.
Кинилэри көрдөһөн да, мөҕөн да аҕалара иннилэрин ылбатаҕа, үһүөн кыккыраччы аккаастаабыттара.
III
Күчүмэ кыыһыран тилигирээн, дьиэтигэр кэлэн түргэнник оҥостон, икки үчүгэй аты, эстэрик сааны ылан, суоһурҕанан, кыыһын эккирэтэ айаннаабыта. Кини сатыы дьону сотору, чугас ситиэм дии санаабыта. Бастаан түргэнник сиэллэрэн испитэ, иннигэр Лойут суола бу тыргыллан сытара, үксүгэр сүүрэн айанныыр эбит. Сорох күөллэргэ Мачыана түһэн сатыылыыр суола көстөн ааһара. Ол аайы Күчүмэ кыыһыран көхсө кыарыыта. Атын күүскэ быһа кымньыылыыра. Күн киирэн, хараҥа халыйан, сотору суол көстүбэт буолан испитэ. Халлаан быстаҕас былыттарын быыһынан, онон-манан сулустар кыламнаһан көстөллөрө. Аттара олус күүскэ айаннаан уонна аҕыс көстөн ордукка аһаабакка, тохтоло суох хааманнар, олус сылайбыттара. Кыайан барбакка турунан кэбиспиттэрэ. Муҥ сорунан биир көлүччэҕэ кэлбиттэрэ. Уу ото хойуутук үүнэр эбит. Оҕонньор онно аттарын аһата ыыталаан баран, сатыы, маһы тайахтанан, киһитин суолун батыһан баран испитэ. Сылайан, аччыктаан олус буорайбыта, санаата улаханнык түспүтэ. «Хайа үлүгэрий? Киһини буолбатах, илэ илиэһэйи батыһабын, быһыыта. Баччалаах ыраах сиргэ дьахтар сүгэһэрдээх тохтообокко айанныыра тугун сүрэй? Бука, мантан чугас тохтоотулар ини?» диэн иһигэр санаа кыыма кылам гынан ааһара.
Түүн ырааппыта, хараҥата, тымныыта олус куһаҕана. Тыаҕа оҕонньор хаста да охтон ылбыта. Күөлү туораан иһэн, хайаан да уҥуоргутугар тохтообуттара буолуо диэн иһигэр эрэнэ саныыра да, кураанах буолара. Ол аайы хомолтотуттан күүһэ эстэрэ, санаата түһэн атаҕын арыыйда соһоро. Оннук айаннаан киэҥ күөлгэ киирбитэ: «Өскө бу күөл уҥуор тохтооботох буоллахтарына, өлөбүн, күүс эһиннэ». Кырдьык, сэниэтэ эстэн эрэр быһыылааҕа. «Туох гынаары кэлэн сору көрдөхпүнүй? Ымыыһыыр баайын ылар баҕаҕа. Хаарыаннаах халыым хаалыах бэйэтэ буоллаҕа» Икки хараҕыттан бокуойа суох таммах уулар тохтубуттара, саҥа таһааран ытаабыта.
Кэнники киһитин суолун сүтэрэн кэбиспитэ уонна онуоха кыһаммат да буолбута. Хараҕар төгүрүк уоттар көстөн ааһаллара. Онуоха «өйбүн сүтэрэн эрэбин» диэн куттанан, ол санаатыттан охтон түспүтэ.
Халлаан саҥа сырдаан, күөл иэнэ бадыа-бүдүө этэ. Бу күөл уҥуоргутугар, аһаҕас халлаан анныгар, уот аттыгар Лойут Мачыаналыын олороллоро.
Лойут эрдэ туран, кулуһун уотун күөдьүтэн баран, эт буһараары солуурчаҕар күөлтэн уу баһа, сүгэтин ылан, бэҕэһээ тэспит ойбонугар киирбитэ уонна үөс диэки көрбүтэ киниттэн ырааҕа суох, мууска киһи сытар курдуга. Борук-сорукка хайдах эрэ хамсаан, мөхсөн ыларга дылы этэ. Кини түргэнник тыаҕа сүүрэн тахсан солууругар тайах этин толору күөстээбитэ уонна Мачыанаҕа эппитэ: «Доҕоччуок, эн күөспүтүн көрөөр. Мин күөл мууһугар дьиктини көрдүм. Ону дьиҥнээҕин билээри бардым». Кини сүрэҕэ сэрэйэр этэ: кыыс дьоно бардам санааларыгар батыһан кэлиэхтэрэ диэн. Ол сэрэйбитэ кырдьык буолбута. Күчүмэ оҕонньор илэ бэйэтэ кэлэн сытара. Кини тугу эрэ үлүгүнэйэр этэ, өйүн сүтэрбит быһыылааҕа. Лойут оҕонньору көтөҕөн ылан, кыра оҕо курдук тутан, кутаа аттыгар аҕалбыта.
Сотору күөс буһан, маҥнай итии миини иһэрдибиттэрэ. Оҕонньор сэниэ киллэрэн, өйдөнөн кэлбитэ. Тоҥмута ааһан, сылыйан, олус сылайбыта баттаан, утуйуон наһаа баҕарбыта. Кыыһырар да кыаҕа суоҕа. Онуоха Лойут эппитэ: «Икки акаары төрөөммүт, эйигин кырдьар сааскар эрэйдээн өлөрө сыстахпыт, ону акаарылары хайыаҥый?» Оҕонньор саҥата суох баһын эрэ хамсатан кэбиспитэ. Утуйан хаалбыта.
Лойут аһаан баран, оҕонньор аттарын аҕала сүүрэн кыырата турбута. Мачыана уотугар маһы эбэн, кутаатын күөдьүтэн иһэрэ. Аҕата тугу да билбэккэ, өлбүттүү утуйа сыппыта. Лойут аттары аҕалбыта.
Оҕонньор мала барыта баара. Өйүө эмис ынах эттээҕин буһарарга эппитэ уонна санаан көрдөҕүнэ, хайыы-үйэ хоонньоһон бүттэхтэрэ Итиэннэ кыыһын хайдах да төннөрөр кыаҕа суоҕа. Ону ааһан, уола Ыадьаан эппитигэр дылы, баҕар, оҥоруулара-ыйаахтара буолуо. Оттон Лойуту киһи сирбэт киһитэ, дьадаҥыта эрэ буруйа. Быһыылыын-дьүһүннүүн, күүстүүн-уохтуун олоҥхо бухатыырын курдук, санаата-майгыта да үчүгэй эбит. «Маннык дьоһун киһини көрө иликпин. Үтүө тылынан алҕаан, холбооттоон, киһи тэҥинэн кэргэннии буолуҥ диэн ыыталыам. Оо! Оттон дьиэбэр тиийдэхпинэ, эмээхсиним «кыыскын биэрэн ыыппыккын» диэн сиэҕэ турдаҕа. Аны, оттон, били, Ымыыһыырга эрэннэрбитим алдьархайа баар!» Оҕонньор сарсыарда Лойуту кытта илии охсуспута, кыыһын кэргэн биэрэрин туһунан эппитэ. Бэйэтэ миинэр улахан атын уонна эстэриик саатын бэлэхтээбитэ. Дьиэтигэр тиийэриттэн улаханнык дьулайа саныы-саныы, соҕотох атынан төннө турбута.
IV
Лойуттаах Мачыана дьиэлэригэр этэҥҥэ айаннаан кэлбиттэрэ.
«Тоҕо дьиибэтэй? Күчүмэ элбэх сүөһүлээх баай оҕонньор үһү. Хайаан кыыһын сулуута-энньэтэ суох, соҕотох аты мииннэрэн ыыппыт бэйэтэй?» дииллэрэ чугас ыаллара. Кинилэр күрээн кэлбиттэрин билбэт этилэр.
Лойут сүүрэр түөрт атахтааҕы барыларын сырсан ситэн өлөртүүрэ, бултуура. Күн анныгар күүһүнэн кыайбатаҕа баара биллибэт этэ. Тайаҕы, эһэни өлөрдөҕүнэ, бүүс-бүтүннүү сүгэн аҕалан дьиэтигэр астыыра үһү. Кини Мачыаналыын олус эйэлээхтик уон биир сыл эн-мин дэсиһэн олорбуттар. Ол устата оҕо төрөөбөтөх. Оттон Лойут быраата Дьаакып биэс оҕолооҕо. Кини күөл арҕаа баһыгар балаҕан туттан олорбута. Бырааттыылар да, кийииттэр да бэйэлэрин икки ардыларыгар олус эйэлээх этилэр. Лойут элбэҕи бултуур буолан, быраатыгар куруук көмөлөһөрө. Лойут уонна Мачыана иккиэн оҕо төрөөбөтүттэн санаалара түһэрэ да, хайалара даҕаны ол туһунан тылы ыһыктыбатаҕа. Биирдэ Дьаакып кэргэнэ Маҥан Маайа Мачыанаҕа эппитэ: «Биһигиттэн икки оҕону уоллаах кыыһы ылан оҕо гыныҥ. Биһиэхэ инникитин да төрүөхтэрэ турдаҕа» Мачыана олус сөбүлээн, улаханнык үөрэн, дьиэтигэр кэлэн кэргэнигэр кэпсээбитэ. Онуоха Лойут толкуйдаан олорбохтуу түһэн баран: «Төһө да хаан-уруу дьон оҕолоро буолтарын иһин, атын киһи оҕотун ылан оҕо гынар сүөргү курдук, ханнык да буоллар, бэйэбититтэн оҕо төрүүрэ олус үөрүүлээх буолуох этэ. Ону ахтар айыыһыппыт оҕону биэрэн дьоллообот. Ол эрээри эдэрбит дии, бэйэбит да оҕолоноо инибит, күүтэ түһүөххэ», диэбитэ. «Ээ, оччоҕо күүтээ инибит», диэбитэ Мачыана уоһун иһигэр.
Итинтэн сыллар ааспыттара да, Мачыанаҕа оҕо үөскээбэтэҕэ. Кини ийэ буолуон, оҕолонуон олус баҕарара. Оннук кэмигэр сайын үс көстөөх сиргэ олохтоох Бөлгөөнөй диэн кэргэнэ суох, отучча саастаах киһи, Лойут бултуу барбытын кэннэ, кэлэн хоммута. Бөлгөөнөй көстөр дьүһүнүнэн мөкү, нүксүгүр уҥуохтаах, хааҕынас саҥалаах, ымсыы, киһиргэс киһи этэ. Ол да буоллар, Мачыана сөбүлэспитэ «Баҕар, бу киһиттэн оҕо үөскээрэй?» диэн иһигэр баҕара санаабыта.
Лойут болдьоҕор лоп курдук кэлэр үгэстээҕэ. Бу сырыыга икки хонугу эрдэлээбитэ. Сайыҥҥы хотугу түүн сырдык этэ. Быыһы өҥөйөн көрбүтэ ойоҕун кытта Бөлгөөнөй утуйа сытара. Лойут хайдах эрэ бөтөн ылбыта. Онтон холкуйуохха дии санаабыта уонна быыһы быһа тардан сиргэ бырахпыта: «Киэр буолуҥ, сааппат сирэйдээхтэр! диэн хаһыытаан сатарыппыта. Түргэнник таҥна охсон барыҥ! Икки харахпар көстүмэҥ! Эр-ойох буоларга санаммыккыт, онон үйэлээх сааскыт тухары бииргэ сылдьыҥ! Мин сүрэҕим сылаас тымырын быстыгыт, аны таптыырым уурайда. Мачыана, булуммут эргин кытта билигин киэр буол!» диэбитэ кырыктаахтык.
Мачыана ытыы-ытыы таҥаһын хомуммута: «Ийэ буолуохпун баҕарабын» диэбитэ. Ол Лойут сүрэҕэр ыарыылаахтык иһиллибитэ
Мачыана итинтэн ордугу этэр кыаҕа суоҕа. Кэргэнин санаата кытаанаҕын, өһүллүбэт биир тыллааҕын билэр этэ. Тэҥнэһиэ дуо, Бөлгөөнөйү кытта түүннэри сатыы барбыттара. Мачыана сыыһа быһыыны оҥостон, санаарҕаан ытыы испитэ. Оттон Бөлгөөнөй маннык үчүгэй дьүһүннээх, кырасыабай ойохтоммутуттан олус үөрбүтэ.
V
Мачыана манна мөлтөхтүк олорбута. Саҥа кэргэнин таптаабат этэ. Аны Бөлгөөнөй ийэтэ, эдьиийэ кинини абааһы көрөллөрө. «Манна Лойут олоҕо буолбатах, хотумсуйума», дииллэрэ. Мачыана ону барытын тулуйбута. 34 сааһыгар, Бөлгөөнөйү кытта олорбута иккис сылыгар, уол оҕо төрөөбүтэ. Онуоха олус да үөрбүтэ, мэник санаатыгар Уйбаантан оҕоломмут курдук санаммыта. «Уйбаан» диэн Лойут аатынан уолун ааттаабыта. Лойутугар курдаттыы тартарара, кинини санаабатах күнэ диэн суох этэ. Уйбаанын кытта уон икки сыл олорбуттара, ол устатыгар биир тылынан куһаҕаннык саҥарсыбатахтара. Ону санаан аастаҕына, саҥаттан саҥа үтүө өйдөбүллэр өйүгэр киирэллэрэ. «Ытаан-соҥоон туран, буруйбун-аньыыбын этэн, көрдөһөн көрүөм. Хат холбоһон, тупсуһан олоруо этибит. Бу кырыыстаах дьонтон уонна Бөлгөөнөйтөн арахсыам этэ» дии санаабыта. Онтон сотору Лойут сүүрбэччэ саастаах эдэр кыыһы ойох ылбытын туһунан сураҕы истибитэ.
Лойут даҕаны Мачыананы умнубатаҕа. Төһө да кэлэйдэр, кэнники оҕо төрөөбүтүн уонна кини аатынан оҕону ааттаабытын истэн баран, үөрбүтэ. Бултаан төннөн иһэн, арыт таарыйан Мачыанаҕа кыыл этин, балыгы бэрсэрэ. Биирдэ Лойут Бөлгөөнөй дьиэҕэ баарыгар маннык эппитэ үһү: «Эн сүрэҕэ суоххун. Ордуктаах киһи буолан, ойохпун ылан оҕолоотуҥ. Мачыана оҕоҕо баҕарар этэ, ону эр бэрдэ толордуҥ. Билигин кинилэри үчүгэйдик аһатыахтааххын. Мин кинини кытта дьоллоохтук олорбутум, оҕобут эрэ суоҕа. Бултаан үчүгэйдик аһаппытым. Эн дьоҥҥун аччыктатар- гын биллэхпинэ, үчүгэй аҕайдык кэһэтиэм». Бөлгөөнөй онтон ыла олус куттанар буолбута. Лойут күөл уҥуор иһэр диэтэхтэринэ, саһан хаалара.
Мачыана кыыс оҕону төрөппүтэ, ону Кэтириис диэн ааттаабыттара. Оттон Лойут саҥа кэргэниттэн да оҕо төрөөбөтөҕө. Сэттэ сыл күүтэн көрөн баран, быраата Дьаакыптан уоллаах кыыһы ылан ииттибиттэрэ. Оҕолорун наһаа таптаан улаатыннаран истэхтэринэ, уол уон иккитигэр, кыыс аҕыс сааһыгар, олорор күөллэригэр, сиэн тамаҕар куйаас күн сөтүөлүү сылдьан ууга өлбүттэрэ. Оҕолорун булан баран, Лойут абаккаран хаһыытаабыта бэрт ырааҕынан эҥсэн иһиллибитэ үһү. Кини оҕолорун кэриэстээн бастыҥ сэргэтигэр 12, иккис сэргэтигэр 8 үүтү оҥорбут үһү. Ол аата оҕолорун саастарын бэлиэтээбит буолуохтаах. Сэргэлэри урут көрбүт, билигин 74 саастаах Слепцов И.М. миэхэ кэпсээбитэ.
Кэнники оҕону ииттибэтэхтэр, иккиэйэх олорбуттар. Сыллар ааспыттар.
Мачыана 56 сааһыгар уһуннук ыалдьан, өлөрүн чахчы билинэн баран, уолун ыытан Лойуту ыҥыртарбыт. Уйбаан илдьити истээт, сонно Мачыанаҕа тиийбит. Мааҕы бэйэлээх көрүөхтэн күндү бэйэтэ көлбөҕүрэн, Мачыана кэрэ сэбэрэтин сүтэрээхтээбит этэ. Ол да буоллар урукку хара харахтара үөрэн мичилиһэ түспүттэрэ. Хаһан эрэ 36 сыл анараа өттүгэр ойбон суолугар сир очурун атаҕын тумсунан тэбиэлии турара уонна «сөбүлүүбүн» диэн симиктик эппит саҥата Лойут Уйбаан кулгааҕар иһиллэргэ дылы буолбута. Кини саҥата суох дьахтар илиитин ылан сылаастык имэрийэ олорбута. Мачыана ыарахан ыарыыта мүлүрүйэргэ дылы буолбута. Кини хаһан да умнубат этэ били киэҥ күөл кытыытыгар, аһаҕас халлаан анныгар, кутаа аттыгар маҥнайгы таптаспыт түүннэрин Ону өйдөөн кэллэҕинэ, умуллан эрэр сырдык хара харахтара чаҕылыһан, уоттанан кэлэллэрэ. Оргууй ыҥырбыта:
Уйбаан, эйиэхэ кэриэс тылы этээрибин ыҥыртарбытым. Өр сылларга сүрэхпэр ыар ыарыы оҥостон сылдьыбыт санаабын. Улахан көрдөһүүлээхпин, диэбитэ.
Лойут онуоха улаханнык долгуйан баран, холкутуйа сатаабыта.
Мачыана, миэхэ туох этэрдээххин барытын эт. Мин тулуйан истэ сатыам.
Уйбаан, эйигин олус таптыырым, ол бэйэм оҕобут суоҕуттан мунааран, үйэҕэ өһүллүбэт ыар буруйу оҥостубутум. Эн тапталгын таҥнарбытым. Ону билигин өлөр күммэр бырастыы гынаргар көрдөһөбүн. Ийэ буолуохпун баҕаран Онтон ийэ буолан, оҕолоох ыал аатыран да баран, син биир эйиэхэ курдаттыы тартара сылдьыбытым. Адьас таптаабат киһини кытта олоруу сор олох буолар эбит. Мин эйигин ахтан-санаан төһөлөөхтүк эрэйдэммитим буолуой?! Уһун түүннэргэ утуйбакка ытаан, икки хараҕым уутунан суунарым. Ону барытын айбыт таҥара билэн турдаҕа. Итиниэхэ барытыгар бэйэбин буруйданабын. Бэйэм оҥостубут аньыыбар күн сирин үтүө олоҕун олорбокко өлөн эрэбин, диэт, бөтөн ыла-ыла ытаан барбыта.
Мин эмиэ эйигин олус саныырым. Кыыһырбычча үүрэн баран, кэнники эйигин ахтан олус эрэйдэммитим. Аһыыр аһым амтана суоҕа, бэйэбин мөҕүттэн муҥнанарым. Эн оччолорго оҕолору Дьаакыптаахтан ылан ииттэргэ эппиккин, ону аккаастаабыппын кэнники кэмсиммитим иһин, хайыам баарай? Хойут тулуйбакка, тупсуһан, төттөрү көһөрөн аҕалыахпын саныы сырыттахпына, оҕоломмут этиҥ. «Ыал ийэтин аймыы сылдьыам дуо? Оҕоҕо баҕарар этэ, дьолун буллаҕа» дии санаабытым. Ол эрээри ити санаам сымыйа этэ. Син биир эйигин түүн түһээн көрсөрүм, уһуктан олус хомойорум. Онон, төһө да мунчаардарбын, бэйэм кэргэннэнэргэ санаммытым. Дьадаҥы ыал кыыһын, бэйэбиттэн уон икки сыл балыс саастааҕы ойох ылбытым. Олус эйэлээхтик олоробут да, эмиэ оҕо төрөөбөтө, онон дьоло суохпут. Били эн эппиккин өрүү өйдүүр этим, быраатым Дьаакыптан уоллаах кыыс оҕону ылан иитэн улаатыннарбыппыт. Ситэри дьоло суох эбиппит, били, өйдүүр инигин, дьиэбит аннынааҕы сиэн тамаҕын. Оҕолорбут онно сөтүөлүү сылдьан ууга өлбүттэрэ. Дьэ, санаан көрдөххө, ынырык суол кэннигэ хаалар кэнчээри ыччат суоҕа. Аан дойдуга олох олорботох кэриэтэ Дьэ, Мачыана, сылайдыҥ буолуо. Сыттыккын көннөрөн биэриим, диэбитэ Лойут долгуйбут куолаһынан, онтон төбөтүн имэрийэн баран: Дьэ, доҕоччуок, миигиттэн ыар санаа ындыылаах барыма. Мин ис санаабын эйиэхэ кэпсээтим Бастаан мин бэйэбин буруйданыахтаах эбиппин, оҕобут суоҕар Ааспыт төннүбэт, арай эйигин күн сиригэр тыыннааҕым тухары күндүтүк саныам, хаһан да умнуом суоҕа. Итиэннэ эйиэхэ биири этэбин: бачча кэлэн баран, эйигин уҥуох тутан, харайан барыам диэн санаан олоробун.
Онуоха Мачыана оргууй аҕай саҥарбыта:
Кыыһым Кэтириис чугас баар буоллаҕына, манна аттыбар кэллин эрэ.
Кэтириис үгэх ороҥҥо муннукка кирийэн олорон, кинилэр кэпсэтэллэрин кистээн истэн, олус долгуйбута: «Ийэм эрэйдээх урукку тапталлааҕа ити киһи эбит. Билигин да аҕабынааҕар ордук таптыы сылдьар эбит». Төһө да кыбыһыннар, үгэхтэн тахсан, ийэтин аттыгар кэлбитэ. Мачыана ону көрөн оргууй аҕай, сынньана-сынньана, эппитэ: