ona tez-tez su gətirməsi, bütün iş boyu tarlada İsmayıldan gözlərini çəkməməyi, Əhmədəli qızının İsmayıla əməlli-başlı sevgi etirafı idi. İsmayılın yaşı ötürdü. Bu yaşa qədər kiminsə evlənməməyi bu kənddə söz-söhbət, sual doğururdu. Sağlam, igid oğlan olan İsmayılın evlənməməyinə yalnız bir ad verirdilər ki, yəqin özündən çox razıdır. O, gözəllər-gözəli axtarır.
Xoşqədəm də, Ayna da ərgən qızlar idi. Gözəllikdən, boy-buxundan da əmin idilər. Xoşqədəmin son vaxtlar anasına da diqqət etməsi onu daha şanslı göstərirdi. Amma İsmayılın Aynanı da sevməməyinə heç bir əsas yox idi.
İsmayıl bu gün az qaldı Xoşqədəmə desin ki, "sən çox gözəl və
mehriban qızsan. Lakin mən səninlə evlənməyəcəm". Yəni qızın ümidlərini birdəfəlik qırıb başa salsın ki, özünə gün ağla, başqa istəyənin olsa, ona ərə get. Amma İsmayıl Xoşqədəmə heç nə deyə bilmədi.
Aynaya da deyə bilməyəcəkdi.
Xoşqədəmin evə çox məyus gəlməsi Nübarın gözündən qaçmadı.
Bir təhər dəyirsən gözümə. Olmaya o imansız xətrinə dəyib?
Yox, ay ana O imansız dediyin mənimlə heç kəlmə kəsmək
istəmir. Zalımın oğlu özünü elə aparır ki, elə bil danışmaq da pulnandır.
Ağız, yəqin utanır də Anasının da ağlı başındadır ki, desin, ay
bala, yaşın keçir, evlən.
Nə bilim, ay ana, daha dözə bilmirəm
Bıy, başıma xeyir. A-a-a, sən lap ölürsənmiş ki onun üçün.
Xoşqədəm daha heç nə demədi. Dərindən ah çəkib, mütəkkəyə
dirsəkləndi
Əhmədəli Qeybəli Cəbrayılovun yanından çıxıb kəndə qayıdırdı. O, artıq məxfi əməkdaş kimi fəaliyyət göstərəcəkdi. Cəbrayılov ona demişdi ki, gözünü dörd aç Məlumatları vaxtında çatdır. Fərrux Söhbətovdan da qorxma. Sən artıq bizim əməkdaşsan.
Həyətə girər-girməz arvadını önündə gördü:
Nə olub, ay arvad?
Nə olacaq Söhbətov yoldaş yuxudan durandan dünyanı dağıdır.
Deyir məndən icazəsiz hara gedib?
Sən nə dedin?
Dedim, erkək qoyun can verirdi. Apardı Leş Əliyə vaxtında
çatdırsın. Amma Söhbətovun hirsi soyumaq bilmədi, ay kişi. Başılovlu getdi məktəbə.
Qələt eləyir Söhbətov. Gedib o axmağa deyəcəm ki, daha bizdə
qalma Gətirib çıxarmışam ocağımın başına. Bircə gün işə getməyəndə dünyanı dağıdır?
A kişi, gərək icazə alaydın
Nə icazə? Mən ona hara getdiyimi deyə bilməzdim. Yoldaş
Cəbrayılov şəxsən göstəriş verib.
Bilmirəm, ay kişi. İndi səni işdən çıxarsa, Cəbrayılov arxanda
duracaqmı?
Arvad, sən belə şeyləri bilməzsən. Get, işinlə məşğul ol.
Söhbətov mənə heç nə edə bilməz.
Arvadının həyəcanı bir qədər səngidi və sakit səslə dedi:
Təki elə olsun, ay kişi. Mən nə deyirəm.
Əhmədəli daha evə girmədi. Məktəbə doğru yollanaraq yolboyu təkrarlayırdı: "Mənim arxamda ÇK durub. Söhbətov kimdir?"
Hirsindən kəndir çeynəyən Söhbətov Əhmədəlini görcək bağırdı:
Hardaydın ə-ə-ə?
Müdir, erkək əldən getdi: Dedim o başdannan murdar olmamış Leş
Əliyə çatdırım.
Mənə niyə demədin?
Müdir, sübh tezdən dedim səni qan-bağır edib yuxudan
durğuzmayım.
Fərruxun səsi yavaşıdı. Nə deyəcəyini bilmədi. Udqunub, icazəsiz
bir də getsən, səni it kimi qovaram, dedi.
Əhmədəli ürəyində İt sənin dədəndir deyib, məktəb direktorunun
otağını tərk etdi
4
Pambıq yığımının qızğın vaxtıydı. Axşamın ala-toranına doğru qadınlar yığdıqları pambığı çuvallarda qapanın yanına daşıyırdılar. Hesabdar İsfəndiyar bir-bir yaxınlaşan qadınların çuvallarını çəkib özündə qeydiyyat aparırdı. Şəhrizadın pambığını çəkib qeydiyyat apardıqdan sonra qıza dedi:
Halaldır, ay Şəhrizad. Hər günün hesabatından görünür ki, ən çox
pambığı sən yığırsan. Gündəlik normanı ödəyirsən. Halaldır, vallah. Belə getsə, inşallah əmək qabaqcılı alacaqsan.
Şəhrizad heç nə demədən kəlağayısını düzəldib kəndə tərəf addımlayan qadınlara yaxınlaşdı.
Olacaq da əmək qabaqcılı. Bizim kimi burda tər töküb sonra da
səhərə kimi evdə biş-düşlə məşğul olmur, bunu Əhmədəlinin arvadı Gülgəz dedi.
Şəhrizad dinmədi. Amma Nübar sinəsini qabağa verib:
Nə deyirsən ay tülkünün quyruğu, dedi.
Kənddə hamı Əhmədəliyə tülkü Əhmədəli dediyindən, Nübarın sözləri Gülgəzi cin atına mindirdi. Odur ki, Nübarın üstünə şığıdı. Hesabdar İsfəndiyar, briqadir Alı özlərini çatdırmasaydılar bir-biri ilə saçyolduya çıxan Gülgəzlə Nübarı ayırmaq mümkün olmayacaqdı.
Aralanıb ön tərəfdə gedən Gülgəz qışqırırdı: Mənə tülkünün quyruğu deyir Özün nəsən sən Bəy qızının tulası
Baş verən dava-dalaş hamıdan çox Şəhrizada təsir etmişdi. Axı nəyə görə insanlar ondan əl çəkmirdilər. Bir neçə gün idi ki, Qüdsinin ölümündə heç bir əli olmayan qardaşı Məmmədrəsul barədə şər-böhtan deyir, bu gün də onun min-bir əziyyət bahasına hamıdan çox pambıq yığmasına qibtə edirdilər. Bəyəm o, günahkardır ki, bəy qızıdır?
Şəhrizad dərindən ah çəkdi. Səhərdən bəri ayaq üstündə işlədiyindən şişmiş ayaqları sözünə baxmırdı. Bir yandan da Gülgəzin Nübara Bəy qızının tulası, deməsinə lap çox üzülürdü
Kənddə Talıb qədər ikinci savadlı yox idi. Onu məktəbə müəllim götürməsələr də, əlacsız qalıb kolxoza mühasib götürmüşdülər. Kolxoz sədri Süleyman savadsız olduğundan onun da, kolxozun da bütün yazı-pozu işlərini Talıb aparırdı.
Hesabdar İsfəndiyar bu günün yığım qeydlərini yazdığı dəftəri gətirib Talıbın stolunun üstünə qoydu. Talıb dəftəri açıb əmək günü kitabına göstəriciləri köçürərkən gözü Şəhrizadın bu gün də hamıdan çox pambıq yığdığını göstərən rəqəmlərə sataşdı. Dünyada ən çox sevdiyi insanın, Şəhrizadın uğurlarına sevinən Talıbın dodağı qaçsa da, ürəyindən qara qanlar axdı. O cür naz-nemət içində yaşamış xanımının hər gün qızmar günəş şəfəqləri altında qul kimi işləməsi Talıbı çox üzürdü. Hər gün bir yastığa baş qoyanda arvadının vaxtilə bir cüt göyərçini xatırladan əllərinin necə kobudlaşdığını, qabardan xətt-xətt olduğunu görürdü.
Talıb neçə dəfə istəmişdi Şəhrizada desin ki, pambığa getmə. Amma anlayırdı ki, bu, mümkün deyil. Onsuz da ağzıgöyçəklər onlara hələ də sinfi düşmən kimi baxırdılar
***
Fərrux dəliyə dönmüşdü. Əhmədəlinin son dövrlər dəyişən üzü, arvadı Gülgəzin ona əvvəlki kimi qulluq etməməyi onu cin atına mindirirdi
Özünə ailə, ev-eşik qurmağın vaxtı çatmışdı. Amma nə qədər ki Talıb azadlıqdadır, o Şəhrizadla bağlı arzusuna çata bilməyəcəkdi: Qüdsi Hacıyevin qətlə yetirilməsi onun önünü açsa da, Muradxan Qalabəyov hələ də öz vəzifəsinin başında idi.
Rus dilini pis bilmirdi. Bu dildə yazıb-oxumağı bacarırdı. Moskvaya, Mərkəzi Komitəyə, Fövqəladə komissiyaya yazacağam. Nə olar, olar. Qocalıram Bu bəy oğlu əlini-qolunu sallayıb kənddə at oynada bilməz. Hələ bir mühasib də qoyublar onu. Yazmalıyam. Şəhrizad günün altında solan qızılgül kimi günü-gündən əriyir. Mənim olsa, onu işləməyə qoymaram
Bayaqdan bəri, evə gəldiyindən Əhmədəlini və Gülgəzi evdə görmədi. Ürəyi çay istədiyindən dözməyib qışqırdı: Əhmədəli, Əhmədəli, Gülgəz
Alt otaqda Fərruxun səsini eşidən Ayna yuxarı qalxdı. Qapını döyüb, dədəmgil evdə yoxdur. Nənəmin vəziyyəti yaxşı deyil, oraya gediblər, dedi.
Fərrux sanki Aynanı heç görməyibmiş kimi onu təpədən dırnağadək süzdü. İri sinəsinin yanıyla üzüaşağı uzanan, zil qara hörüklərinə, incə belinə baxdı "Mən bu qıza əvvəl niyə fikir verməmişəm. Heç də pis qız deyil"
Ayna Fərruxun nəzərlərini üzərində hiss edib ağzında durduğu, qapını bir qədər özünə tərəf çəkdi. Aynaya baxa-baxa bihuş olub şəhvətinə qul olan Fərrux qapının cırıltısından bir qədər ayıldı:
Sən çay dəmləyə bilərsən?
Hazırı var. Təzə dəmləmişəm. İndi gətirərəm.
Hə, bir çay versən yaxşı olar. Ciyərim yanır.
Bir azdan qapı önündə Aynanın ayaq səsləri eşidildi. Qapı xəfif açıldı. Nəlbəkidəki çay dolu stəkanı irəli uzadan Ayna, heç nə demədən gözlədi ki, Fərrux çayı götürsün. Nəlbəkini qızın əlindən almağa tələsməyən Fərrux bayaqdan bəri uzandığı döşəyin üstündən qalxmadı. Hələ də Ayna ilə bağlı şəhvət dolu xəyalda idi.
Yavaş səslə, gətir, dedi.
Ayna içəri keçmək istəmirdi.
Gətir də. Orda niyə durursan.
Başqa yolu qalmayan Ayna ürkək addımlarla Fərruxun uzandığı döşəyə doğru addımladı.
Qız çayı onun qarşısında xalçanın üstünə qoyub dikəlmək istədikdə bir anın içində yerindən qalxan Fərrux onu qolları arasına aldı. Qızı özünə tərəf sıxıb öpmək istəyirdi ki, üzünə dəyən şillədən gözlərində qığılcım çarpdı.
Kənd qızı güclü əlləri ilə Fərruxu yumruqlayıb ondan canını qurtarmağa çalışdı. Aynanın müqavimətini qıra bilməyən Fərruxun qolları süstləşib yanına düşdü.
Əsəbdən və həyəcandan qıpqırmızı olmuş Ayna geri çevrilib qapıya doğru qaçdı. Fərrux onu durdurmağa çalışsa da, nə söz tapa bildi, nə də ayaqları yerindən tərpəndi.
Etdiyinin indi fərqindəymiş kimi, aman Allahım, mən nə etdim. Tülkü atasına desə, nə oyun çıxaracaq, hələ məlum deyil. Özü də bu gün səhər onu söymüşəm, dedi.
Fərrux ən pis halda nə edəcəyini götür-qoy edirdi. Fikirləşirdi ki, qabaqdangəlmişlik etsin
Hava qaralanadək evdən bayıra çıxmadı Fərrux. Az sonra həyətdən Əhmədəli və Gülgəzin səsləri gəldi. Onların alt evə keçmələrinə imkan vermədi, qapını açıb hər ikisini yuxarı səslədi. Gülgəzin yuxarı qalxmaq fikrinin olmadığını görüb, Bacı, sən də gəl, dedi.
Gülgəz təəccüblə çiyinlərini çəkib Əhmədəlinin arxasınca yuxarı qalxdı:
Axşamınız xeyir. Hara getmişdiniz, çox narahat oldum.
Əhmədəli:
Anam ağır xəstədir, dedilər arvad məni görmək istəyir,
getmişdik ona baş çəkək, deyə cavab verdi.
Mənə niyə demədiniz. Mən də gələrdim sizinlə.
Əhmədəli məktəb direktorunun birdən-birə mülayimləşməsini, səhər
tezdən ona etdiyi təhqirlərin əvəzi kimi qəbul etsə də fikirləşdi ki, Ayə, deyəsən, bu mənim Cəbrayılovun adamı olduğumu bilib.
Gülgəz də heç özünə oxşamayan Söhbətovun bu dəyişkənliyini səhər tezdən ona qarşı etdiyi kobud rəftarın, ərinə etdiyi təhqirin üzrxahlığı kimi qəbul etdi.
Sağ ol, ay müdir. Gəlmiş kimi varsan. Narahat olma. İndi
Gülgəz aşağı düşüb sənə çay, çörək də düzəldər.
Yox, əziyyət çəkməsin. Mən sizə burda çox əziyyət verirəm. Gərək özümə başqa yer tapım. Daha istəmirəm ki, siz bu qədər əziyyət çəkəsiniz.
Yox, yoldaş Söhbətov. Sənin burda qalmağın bizə çox xoşdur. Bir də ki, gedib tək necə qalacaqsan? Sənin yeməyini, çayını kim verəcək?
Fərrux birdən durub oturdu. Əli ilə işarə elədi ki, siz də əyləşin. Əhmədəli ilə Gülgəz bir-birinə baxdılar. Söhbətovu heç zaman belə gülərüz və köməksiz görməmişdilər.
Amma nə vaxtacan belə olacaq? Həmişə siz mənim qulluğumda
durmayacaqsınız ki! Mən də ev-eşik olmalıyam, ya yox?
Düzdür, yoldaş Söhbətov
Araya sükut çökdü. Gülgəz dinmirdi. Əhmədəli gülümsəyib:
Allah bir halal süd əmmiş yetirsin, subaylığın daşını atasan.
Yetirsin də, yetirsin Hazır var da. Axtarmağa nə gərək.
Anlamadım, ay direktor. Əgər varsa, day nə gözləyirsən?
Məndən asılı heç nə yoxdur. Bu sizdən asılıdır.
Əhmədəli Gülgəzə baxdı, Gülgəz də Söhbətova.
Ay direktor, kimdisə de, biz də qabağa düşək, görək kimdir.
Fərrux pəncərəyə tərəf baxıb:
Yox əşşi, uzağa getmək lazım deyil.
Vallah, mən andıra bilmədim.
Fərrux daha sözü uzatmağın yersiz olduğunu görüb dedi:
Qızınız Aynanı istəyirəm
Gülgəzin elə bil indi dili açıldı. Bayaqdan bəri o susqunluğunu
qoruyub saxlasa da, indi daha Fərruxdan utanmadı da:
Bıy, ay yoldaş Söhbətov, böyük qız dura-dura Aynanı sənə
verə bilmərik. Bir də ki, Ayna səndən çox uşaqdır. Alınmaz bu iş
Əhmədəli çevrilib arvadına baxdı. Arvadı başı ilə Əhmədəliyə yox dedi. Yəni fikrim qətidir.
Hə, alınmaz, ay direktor. Böyük qızı verməmiş, onu kimə
verə bilərik ki
Fərrux Əhmədəlinin böyük qızını görmüşdü. Bayaq Aynanın onu şillələyib əlindən çıxması qıza olan ehtirasını artırmışdı. Artıq o nəyin bahasına olursa-olsun, məhz Aynanı ələ keçirmək istəyirdi. Hələlik isə ortanı səngitmək üçün dedi:
Mən gözləyərəm. Siz də böyük qızı bir az tez baş-göz edin ki
Gülgəz:
Allah qismətini versin. Xeyirlisi. Amma ona hələ çox var dedi və qapıya tərəf getdi.
Əhmədəli də sağollaşıb qapıdan çıxdı.
Həmin gün alt evdəkilərdən daha bir səs çıxmadı. Fərrux ac-susuz
yatsa da, şükür elədi ki, Ayna baş verənləri valideynlərinə danışmayıb. Gözlərini yumub yatmağa çalışdı. Xəyalının bir ucunda gənc, dəli ceyranı xatırladan Ayna, o biri ucunda da yaşıdı, dünyalar gözəli Şəhrizad. Xəyalən gah Aynanın, gah da Şəhrizadın yanında olurdu. Birdən at belində Şəhrizada tərəf gələn Talıbı gördü. Tez gözlərini açdı. Yuxusu ərşə çəkilmişdi Masa üstünə kağız-qələm qoyub oturdu. Moskvaya, Mərkəzi Komitəyə və Fövqəladə komissiyaya Talıbın bu günə kimi azadlıqda qalması barədə donos yazacaqdı
***
Bu yaz erkən quzuların sayı çox idi. Talıb İsmayılı da götürüb mal bazarına satmağa quzu aparırdı. Erkən quzuları satıb şişək alacaqdılar. Hümbət də bu gün qoyunları tövlədən çıxarmayıb onlarla gəlmişdi. Quzuları qabaqlarına qatıb üzü bazara doğru getdilər
Sibir Qəzənfər Tərtərin sahili ilə qardaşı, sədr Süleymanla
pambıq sahələrinə baxa-baxa gəlirdilər. Birdən ön tərəfdən bərk şappıltı gəldi. Atlarını yeyinlədib üzü Kürə tərəf çapdılar. Axan çayın ortasında bir qadının suya batıb-çıxdığını gördülər.
Süleyman Sibir Qəzənfərdən cavan olduğundan atını durdurub gimnastyorkasını çıxartdı. Cəld atdan enib Tərtərə baş vurdu. Sibir Qəzənfər də sahədəki kəndlilərə səslənib köməyə çağırdı. Süleyman üzə-üzə özünü batan qadına çatdırıb bir əli ilə qadının qolları altından yapışdı, o biri əli ilə isə üzməyə çalışdı.
Kənd cavanlarından bir neçəsi özünü çaya atıb, Süleymanın
köməyinə yetişdi. Sibir Qəzənfər artıq sahilə yaxınlaşan Süleymandan və suda olan kənd cavanlarından suda batanın kim olduğunu xəbər aldı.
İsmayılın anası Nəsibə arvaddı, Süleyman boğuq səslə qışqırdı.
Sibir Qəzənfər:
Yazıq arvad, əri öləndən necə havalanıbsa
Sibir Qəzənfər Nəsibəni evə aparmalarına göstəriş verdi.
Talıbgil hələ qayıtmamışdılar Nəsibəni daxmasında yatağa uzatmışdılar. Şəhrizad, Nübar, Xoşqədəm onun yanında idilər. Şəhrizad bu zavallı qadının halına acıyır, bugünkü hadisənin hələ bazarda olan İsmayıla evə qayıtdıqda necə təsir edəcəyini düşünürdü.
Tamamilə əldən düşən Nəsibə isə ayağa qalxa bilməsə də, buna cəld edirdi. Şəhrizad və Nübar onu güclə qaldırdılar. Handan-hana Nəsibə sakitləşib gözlərini yumdu.
Xoşqədəm Nəsibə arvadın yanında qaldı. Şəhrizad da arabir Nəsibə arvada baş çəkirdi. Axşama yaxın Talıb, İsmayıl və Hümbət bazardan geri döndülər. Aldıqları şişəklər sağlam görünürdü. Yaxşı da qiymətə almışdılar. Yol boyu xeyli deyib-gülmüşdülər
İsmayılı gülməyə məcbur edən o idi ki, qoyun satanlara yaxınlaşdıqda Talıb uzaqdan hansı qoyunun şişək, hansının erkək olduğunu deyirdi. Hümbət isə ağızlarını açıb dişlərinə, digər yerlərinə baxmamış bunu deyə bilmirdi. İsmayıl da Hümbətə üzünü tutub, ayə, ay Hümbət, sən gözünü açandan qoyunların içində böyümüsən, çobanlıq etmisən, amma hələ də hansı quzunun erkək, hansının da şişək olduğunu bilmirsən. Amma bəy oğlu Talıb bəy bunu uzaqdan baxmaqla edir. İndi sən mənə de görüm, sən çobansan, yoxsa çobanlığın da əldəqayırmadır?
Hər üçü İsmayılın bu sözlərinə xeyli gülmüşdü, Hümbət də özünü sındırmayıb, Talıb qağam hər şeyi, adamları da uzaqdan tanıyır, demişdi.
Belə görünürdü ki, hər üçünün kefi kökdür. Amma həyətə daxil olduqda Şəhrizad və Nübarın İsmayılgilin qapısı ağzında, əli qoynunda dayandıqlarını gördülər.
Daxmalarını hər dəfə tərk edəndə xəstə anasına nə isə ola biləcəyindən daim narahat olan İsmayılın ürəyi sürətlə döyünürdü. İrəli qaçıb, anama bir şey olub? deyə Şəhrizad və Nübardan xəbər aldı.