Суох, суох, илии үлэтэ. Развиваем физическую силу мужа, диэн быhаардым.
Сити курдук түҥ-таҥ кэпсэтэн, остуолга олоруу буолла. Илиитин сууннараары илии суунарбытыгар аҕаллым. Киhим кыайан тобулбата, көмө көрдөөн илиитин нэлэҥнэттэ. Мин тарбаҕым төбөтүнэн илии суунарбыт үөhүн өрө аспыппар киhим оҕо курдук үөрдэ, ытыhын таhынна. Хаста да өрө анньан, уу кэлэрин одууласта, илиитин суунна.
Автоматик! Экономия! эҥин дэтэлээтэ.
Итинник абыраллаах тэрил ханна атыыланарын, хас сыаналааҕын туоhуласта. Били хас ыалдьыт илиитин сууннаҕын аайы кыбыстар илии суунарым болҕомто киинэ буолбутуттан хата мин үөрдүм.
Остуолга олох табыллыбата, биилкэнэн да, ньуосканан да кыайан аhаабат соро. Эрэйдэнэрин көрө сатаан баран, хата били Кытайга бара сылдьан аҕалбыт палочкаларым баалларын өйдөөн, добуочча өр көрдөөн, аҕалан биэрдим. Астынна аҕай, саҥата-иҥэтэ элбээтэ, туттара-хаптара сыыдамсыйда. Барыны бары амсайда, хайҕаата. Араас норуоттар астарын-үөллэрин туhунан кэпсэтии барда. Үксэ балык аhылыктаахтарын бэлиэтээтэ. Сахалар бары бэйэ аhылыктаах эбиккит диэтэ, экология питания диэн буолла. Харса суох симинэрин көрөн, хата бэйэм куттанан бардым. Үөрүйэҕэ суох искэ убаhа иhэ, хаhата ханан чаалыйан тахсыа биллибэт.
Аны Сардаана бу сайын Дьоппуон сиригэр ыалдьыттаабытын туhунан кэпсээтэ. Токиоҕа тыынарга ыараханын, салгына кирдээҕин, дьоно элбэҕин, сирдэрэ кыараҕаhын аҕынна. Саамай сөхпүтэ диэн уу кырыымчыга. Арай наар ыалдьыттатар профессора дьиэтигэр ыҥырбыт. Эмиэ аhаан-сиэн, кэпсэтэн-ипсэтэн киэhэ утуйуу буолбут. Сардаана үгэhинэн суунаары ванна сураспыт. Дьиэлээх киhи бэрт өр бэлэмнээбит, Сардаананы ыҥырбыт. Сардаана суунан бүттэҕинэ, ууну хайдах ыытарын, ваннаны тугунан сайҕыырын ыйыппыт. Киhитэ ыксаабыт, илиитинэн сапсыммыт: «Ууну отой тохпоккун, ити ууга эн кэннигиттэн мин, кэргэним, оҕолорум суунуохпут», диэбит. Сардаана кини сууммут уутугар дьон суунуохтааҕын истэн сүрэҕэ тохтуу сыспыт, суунартан атыыр аккаас биэрбит.
Били Дьоппуон сирэ сайдыылаах дойду диэн ордугургуу саныырбыт симэлийэн барда. Аата, салгынныын-уулуун, сирдиин-халлаанныын, астыын-үөллүүн бары-барыта кэмчи дойдута буолан таҕыста. Онно холоотоххо, биhиги Сахабыт сирэ нэлэhийэн киэҥэ-куоҥа, салгына ырааhа, уута дэлэйэ, сирин баайа элбэҕэ! Сайыннахпыт аатыран, баары харыстаабакка, барыны бары ыhан-тоҕон, алдьатан-кээhэтэн, хата кэнэҕэски ыччаттарбытыгар туох да хаалыа суох. Эмиэ атын омук курдук от-мас аhылыктанан, салгыннарын атыылаhан тыынар, күөх халлаан диэни билбэт, ууну харыстаан дуоhуйа испэт кэрэгэй дьылҕаланыахтара дии санаатахха тоҕо баҕас ынырыгай?!
Аhаан бүтэн, аны ыалдьыппытын тугунан аралдьытабыт диэн моhуок буолла. Хата Даниил мууhун үлэтин бүтэрэн эрдэ кэлэн абыраата. Бэрт өр суол туhунан тугу эрэ балкыстылар. Даниил ойон туран, суол инженеригэр өрүhү туоруур кыhыҥҥы суолу көрдөрүөххэ диэн этии киллэрдэ.
Үөрэ-көтө хомунан дьиэбититтэн быhа гаражпытыгар тахсан «Марк-II» массыынабытыгар олордубут.
Дьоппуоммут массыынаны көрөн үөрдэ:
Тойота, тойота! Дьапан, Дьапан! диэмэхтээтэ.
Абалаах да баҕайы, доҕор онтон! Биhиги Дьоппуон сиригэр тиийдэхпитинэ, Саха сирэ тугу оҥорон таhаарбытын көрөн хаһан үөрэбит!? Кыhыылаах баҕайы. Бары-барыта баар уонна туох да оҥоhуллубат
Түргэнник сырылатан тиийэн, Хатастан Павловскайдыыр хайысханан өрүс мууhун халыҥатан уу ыстара сылдьалларын көрдүбүт-иhиттибит. Акакамурабыт видеокамератын араарбат, бары-барыта киниэхэ сонуна сүрдээх быhыылаах.
Төннөн иhэн, өрүс төбүлэҕэр муус ыла сылдьар дьону көрөн дьиктиргээтэ.
Тоҕо мууhу алдьаталларый? Ити кутталлаах эбээт! диэтэ.
Тохтоон, кыhын иhэр уубут маннык бэлэмнэнэрин кэпсээтибит. Дьэ өйдөөтө, эhиги дьиэҕит аттыгар муустар бааллар этэ диэн. Дистиллированнай уу уонна эмиэ экология диэн буолла. Олус үлэhит дьон аатырдыбыт.
Видеокамералаах кус-хаас тойугун түhэрбит дьону көрөн, баҕыырынан муус хостуу сылдьар үлэ таҥастаах уол биhиэхэ чугаhаата, туох дьоммутун сураста.
Ээ, дьоппуон ыалдьыппытын саарата сылдьабыт, диэтим.
Дьиҥнээх дьоппуон дуо? Тоҕо дьоппуоннуу саҥарбат? уолбут мичээрдээтэ, хоруолук бэргэhэтин өрө аста.
Ха, дьиҥнээх буолумуна, тылбаасчыта английскайдыы быhаарсар. Дьоппуоннуу билэр тылбаасчыт булбатахтар быhыылаах.
Уолбут тоҥхоҥноото, дьоппуоннуу тылынан тугу эрэ этэн субурутта. Бэйэтин тылын истэн, Акакамура-сан соhуйда. Мичээрдээн уоhа ыпсыбат буола түстэ. Тоҥхоҥнуу-тоҥхоҥнуу бэрт өр тугу эрэ сэлэстилэр.
Дьоппуон тылын хантан билэрбин ыйытар. Университекка илиҥҥи тыллар факультеттарыгар үөрэнэбин. Саха сиригэр дьоппуоннуу хас онус киhи билэр диэтим, уолбут быhаарар.
Тоҕо үчүгэйэй! Биhиги биир да омук тылын баhылаабатахпыт иhин, хата ыччаттарбыт сайдыбыттара бэрт да бэрт. Атын омугу кытта толлубакка, наадатын тэҥҥэ быhаарсар уолу сөҕө-махтайа, хайҕыы-астына көрөбүн. Киhи киэн туттар оҕото!
Уолбут:
Тылбаасчыт көрдүүргүт буолаарай? диэн Дина уйатыгар уу киллэрэр.
Үлэтин былдьатартан ыксаабыт Дина:
Тоҥнум, бардыбыт, диэн ыксаппытынан барар.
Сүүс сүүрбэтэ тоҥхоҥноон, массыынабытыгар олорон дьиэбитигэр төннөбүт.
Сылаас сиргэ киирэн, медовай тортаах чэйбитин иhэбит. Дьиэтийэн, дьоппуоммут ыhа-тоҕо тугу сөхпүтүн-махтайбытын үллэстэр, биhигини эргитэ сылдьан хаартыскаҕа түhэрэр. Биhиги күлсэбит, Дьоппуон сиригэр хаhыакка тахсар буоллубут быhыылаах дэhэбит.
Лоп курдук сэттэ чааска массыыналара ыла кэлэр. Ыалдьыппыт өр тоҥхоҥноон, элбэх элбэҕи саҥаран арахсар:
Аныгыскыга кэллэхпинэ, хайаан да эhиэхэ кэлиэм диир, Дина тылбаастыыр.
Даниил:
Абааhы аhаабыт сириттэн арахпат, дьоппуон баара, диэн күллэртиир.
Киhибитигэр, биллэн турар, атыннык тылбаастыыбыт: «Этэҥҥэ айаннаа!» диэн.
Сарсыныгар Сардаана төлөпүөнүнэн махтанар:
Хатастан дьоппуоҥҥутун уларытан аҕалбыккыт диэтилэр, били өспөччү өhөн сылдьыбыт киhигит уоhа ыпсыбат, ыраас баҕайытык «Хатас-Хатас!» дии-дии киhиэхэ барытыгар сахалар үчүгэйдэрин туhунан кэпсээн таҕыста, диир.
Дьэ бэрт, атын омук саха дьоно майгыта үчүгэйин, үлэhитин, мындырын билиммит буоллаҕына, биhиги даҕаны тоҕо бэйэбитин намтата, сэнэнэ сананыахтаахпытый?! Биhиги да дириҥ силистээх-мутуктаах, баай тыллаах-өстөөх, мындыр өйдөөх-санаалаах улуу урааҥхайдар буоллахпыт эбээт.
Бастакы булт
Оо, ийэм барахсан астаабыт аhын сыта таhырдьаттан биллэр!
Мила аччыктаан куртаҕа курулаабытын дьэ өйдөөтө. Таах даҕаны бүгүн өр тардылынна. Алта уруок кэнниттэн кылаастарын сууйбуттара, онтон үс чаастан математика олимпиадатыгар кыттыахтаах оҕолорго эбии дьарык буолбута.
Аhыы охсор баҕалаах Мила аанын тутааҕын харбаата.
Бары ханна дьөлө түhэн хааллыгыт? Аскытын хаhыс да сылытыым, Мила ийэтэ Аана үгэhинэн мөҕүттэ тоhуйда. Аҕаҥ мааҕын сарсыарда хонтуоралаабытын айыыта ол. Эбиэккэ кэлбэтэ, арааскыта, мас тиэйтэрэ ыыттылар быhыылаах. Дьиэ эргин сылдьабын диэн уhун остоох саппыкытын кэппэтэҕэ, атаҕа сытыйда буолуо. Быраатыҥ эмиэ суох. Хотоммор тахсарбар Маара уолаттарын кытта хаалбыттара, киирбитим мэлигирдэр
Аана, кэпсиирин быыhыгар тиэтэйэ-саарайа туран кыыhыгар остуол тарта. Кыыстаах ийэ утарыта олорон чэйдээн бардылар.
Эн тоҕо хойутаатыҥ?
Ээ, Мария Михайловна математика олимпиадатыгар кыттыаҥ диэн эбии дьарыктаата. Онтукабыт буоллаҕына саас биирдэ буолар.
Эс, оччо кыhанар киhиэхэ дьарыктаммаккаҕын Туох эрэ тахсыа диэн эбии дьарыктыыр буоллаҕа дии, аккаастана олордоххунуй! Эрдэттэн бэлэмнэннэххэ, элбэхтик дьарыктаннахха эрэ үлэ түмүктээх буолар баҕайыта. Ыллыҥ да, тугу да тоҕо көппөккүн Эhэҕин баппыккын быhыылаах, сүрдээх суоччут оҕонньор этэ, суотун туорааҕа биир кэм лаhырҕаан олороро. Биhиэхэ кимиэхэ да ахсаан иҥмэтэх дьонобут. Иhиккин сайылыы охсон баран, порка бырааккын көрөн кэлбэккин ээ Ардах түhээри гынна, сордоох оҕо эмиэ тымныйан балыыhаланыа
Онтон Мааралаахха суохтар дуо?
Суохтар. Маара эбиэтигэр кэлэн баран, бэйэтэ биhигиттэн сураспыта. Эбиэттээт, үлэтигэр ойбута, үлэ киhитэ олорбоот Саатар дьыссааттара хаhан аhыллан абырыыр, ити оҕолор кэрийэллэрэ тохтуо этэ. Сураҕа, тымныыта бэрт үhү, аҕаҥ онно мас тиэйэ барда ини, Аана сылыппыт үүтүн ылан сэппэрээтэрдээн барда.
Мила иhитин сууйан, дьиэтин чөкөтөн баран, таhырдьа таҕыста.
Быраатын көрөр-истэр, такайар кини эбээhинэhэ. Сэттэ сыл балыс быраата Максим дьонун сотору-сотору ууга-уокка түhэрэр бэрт түбүктээх киhи. Муҥурун эпэрээссийэлэппитигэр иhигэр тампон хаалан, онто сытыйан өлө сыhан, сылы-сылынан балыыhаланан бэрт эрэйинэн киhи буолта. Ону да ийэтэ дьирээлэhэн балыыhаҕа санитарканан киирэн, бэйэтэ көрөн-истэн Аны бэттэх кэлэн иhэн, атаҕын тоhутан дьонун баттаҕын маҥхаппыта. Быйыл оскуолаҕа киириэхтээҕин сэниэлэнэ, улаата түстүн диэн дьоно тохтоппуттара. Онон дьыссаата да, оскуолата да суох, бэйэтэ этэринэн, дьиэ бөҕө. Уол уола өтөн харыстаммат, доруобай оҕолору кытта тэҥҥэ хачыпайдана сатыыр да, кыаллыбат. Ол иhин бэйэтиттэн балыс уолаттары саллаат оҥостуталыыр. Маара уолаттара диэн, ыалларын Гаврильевтар уолаттара: алталаах Артем, биэстээх Гоша. Аҕалара Уйбаан Дьөгүөрэбис учуутал, ийэлэрэ Мария Ивановна, норуокка биллэринэн, Маара атыыhыт.