Камаладдин Исфахани (Камаладдин Абу-л-Фазл Исмаил ибн Мухаммад Абдаллах ибн Абдарраззак (1172–1237) - поэт, один из самых крупных представителей "исфаханской литературной школы".
Кафир - неверный, немусульманин, гяур; безбожник, нечестивый; отрицающий религиозные догмы.
Кебаб - шашлык; жареное мясо, жаркое; в поэзии - символ безмерного страдания.
Кей - собственное имя многих древнеиранских царей, ставшее почти нарицательным.
Кейван - планета Сатурн.
Кей-Кавус - царь из мифической династии шахов древних иранцев.
Кей-Кубад - царь из мифической династии шахов древних иранцев.
Кей-Хосров - один из могущественных царей иранского героического эпоса. В поэзии - символ могущества, богатства и величия.
Киёмат - воскресение из мертвых, Страшный суд; переносно - переполох, смятение, суета.
Коран - священное писание мусульман, по легенде, ниспосланное Аллахом пророку Мухаммаду.
Кубад - см. Кей-Кубад.
Лал - рубин; в поэзии символ уст возлюбленной.
Маг - зороастрийский жрец; огнепоклонник; в поэзии - продавец вина, виночерпий.
Майхана (майхона) - питейный дом, кабак.
Ман - мера веса; кубок вина, вмещающий пол-литра, равен одному ману.
Мариам (Марьям) - мать Иисуса, евангельская Мария.
Масих - мессия; Христос.
Махмуд - султан (998-1030), наиболее известный представитель династии Газневидов.
Медресе - школа, высшее духовное учебное заведение у мусульман.
Мехсети Гянджеви (XII в.) - азербайджанская поэтесса, писавшая стихи, главным образом рубаи на персидском языке.
Мисра - стихотворная строка, половина бейта.
Михраб - дугообразная сводчатая ниша во внутренней стене мечети, указывающая направление на Мекку, В поэзии - дуга бровей красавицы.
Муса - библейский Моисей. Обладал якобы даром творить чудеса.
Мустафа - избранник; эпитет пророка Мухаммада.
Муфтий - толкователь шариата; законовед, главный судья, выносящий решения на основании шариата.
Най - дудочка из тростника, флейта.
Намаз - молитвенный обряд у мусульман, комплекс определенных движений, поклонов и молитв, совершаемых пять раз в сутки.
Низами Гянджеви Ильяс Юсиф оглы (1141–1203) - азербайджанский поэт-гуманист, писавший по-персидски.
Нишапур (Нишабур) - город в Хорасане, родина Омара Хайяма.
Ной (Нух) - библейский патриарх, почитаемый также мусульманами.
Парвиз - счастливый, победоносный; Хосров Парвиз (590–628) - сасанидский царь; герой предания о любви царя Хосрова к красавице Ширин.
Парвин - Плеяды.
Пахлаван Махмуд (1247–1326) - поэт, писавший главным образом рубаи. Его гробница находится в городе Хиве.
Пери (пэри) - добрая фея, райская дева; переносно - красавица.
Пехлеви - среднеперсидский язык.
Пир - старик, старец; суфийский духовный наставник.
Рабат - подворье, бесплатный караван-сарай, постоялый двор; иносказательно - бренный мир.
Раджаб - седьмой месяц мусульманского лунного года.
Рамазан - девятый месяц мусульманского лунного года, месяц поста.
Ратл (ратль) - большая чаша, кубок; мера веса.
Рейханский - "вино рейхани" (от "рейхан" - название душистой травы), один из известных во времена Омара Хайяма сортов вина.
Ринд - гуляка, бродяга, кутила; вольный странник; вольнодумец; в персидско-таджикской поэзии - антипод аскета и ханжи.
Рудаки Абуабдулла (Абулхасан) Джафар ибн Мухаммад (ок. 860–941) - основоположник персидско-таджикской литературы.
Руми Джелаладдин (он же Балхи, 1207–1273) - поэт, лирические его газели отличаются напевностью, совершенством поэтической формы. Свои стихи подписывал также тахаллусом (литературным псевдонимом) "Шамс" (солнце) и "Шамси Тебризи".
Рустам - легендарный богатырь, герой эпических сказаний древних иранцев, является одним из основных действующих лиц "Шахнаме" Фирдоуси.
Саади (Са’ди) Муслихиддин Абу Мухаммад Абдулла ибн Мушриф (1203–1292) - поэт, автор популярных до настоящего времени дидактических сборников "Гулистан" ("Розовый сад") и "Бустан" ("Плодовый сад").
Саки (соки) - виночерпий, кравчий.
Сана’и Абульмадж Маждуд ибн Адам (1081–1141?) - поэт, крупнейший теоретик суфизма.
Симург - см. Анка.
Сулейман - библейский царь Соломон.
Табут - погребальные носилки, гроб.
Тараз - древнее название города Аулие-Ата в Казахстане (ныне город Джамбул), славился своими красавицами. В поэзии - "обитель красавиц".
Терьяк - опиум.
Туран - древнее наименование территории к северу от Ирана (лежавшей в правую сторону от реки Амударьи), куда входила, в основном, современная Средняя Азия.
Тус - город в Хорасане (Иран).
Фаридун - могущественный царь, персонаж эпической поэмы "Шахнаме" Фирдоуси.
Хакани (Хагани) Афзаладдин (1120–1199) - азербайджанский поэт, мастер панегирической оды, писавший стихи по-персидски.
Хамза - родственник пророка Мухаммада, верблюдицу которого некий араб изувечил в припадке раздражения.
Ханака - дервишская обитель; монастырь.
Харабат - питейный дом, винный погребок; развалины, где в средневековых мусульманских городах жили преимущественно зороастрийцы, торговавшие вином.
Хатам (Хатем, Хотам) ибн Абдаллах Аттаи (кон. VI - нач. VII в.) - доисламский арабский поэт-воин, прославленный во многих сказаниях своей щедростью и благородством.
Хафиз Шамсаддин Мухаммад (1325–1390) - поэт, мастер газели.
Хашимит - здесь: Мухаммад (570–632) - основатель мусульманской религии - ислама. Хашим - родоначальник одного из десяти родов, на которые распадалось племя курейш, составляющее основное население города Мекки до возникновения в VII в. ислама. По преданию, к этому роду принадлежал Мухаммад.
Хашиш - гашиш, наркотик.
Ходжа - первоначально потомок одного из первых халифов; духовное лицо, наставник; хозяин, господин; вежливое обращение к уважаемому человеку.
Хосров - имя многих царей древнего Ирана (см. Парвиз).
Хум - большой глиняный сосуд для хранения вина, масла, зерна и т. п.
Хумаюн (Хума) - феникс, мифическая птица, по поверью приносящая счастье тому, на кого падает ее тень.
Хызр (Хизр) - таинственный чудотворец в мусульманских легендах, отождествляемый с пророком Ильей; хранитель "живой воды".
Хырка - рубище, носимое суфиями и дервишами.
Чанг - струнный музыкальный инструмент, арфа, лира; рука, лапа; коготь.
Човган - клюшка для игры в конное поло ("чавгонбози"). В поэзии - локоны красавицы.
Шабан - восьмой месяц мусульманского лунного года.
Шаввал - десятый месяц мусульманского лунного года, следующий месяц после рамазана - месяца поста.
Шариат - свод мусульманских религиозных и юридических законов, составленных на положениях Корана.
Шахиншах - "шах шахов", титул верховного правителя Ирана.
Шейх - старец, наставник; глава суфийской общины.
Шербет - сладкий напиток.
Эдем - рай.
Эмир - титул правителя в Иране и в Средней Азии.
Юсуф - библейский Иосиф Прекрасный, любимый сын Иакова. Согласно легенде, братья продали его в рабство в Египет, а отцу принесли окровавленную рубашку и объявили, что его задрал волк. Образ Юсуфа широко используется в персидско-таджикской литературе как символ красоты и жертвы предательства.
Яздан (Йездан, Ездан) - бог, господь; дух, ангел, творящий добро.
УКАЗАТЕЛЬ ПЕРВЫХ СТРОК НА ЯЗЫКЕ ОРИГИНАЛА
1. Хар руз бар онам, ки кунам шаб тавба
2. Рузе бини маро ту маст афтода
3. Ин чарх, чу тосест, нагун афтода
4. Обе будем дар камар бинхода
5. Эй нек накардаву бадихо карда
6. Акнун зи сабо домани гул чок шуда
7. Чанд аз паи хиеру оз тан фарсуда
8. Афсус, ки рафт умр бар бехуда
9. Эй ёр, зи рузгор бош осуда
10. Гар аспи Бурок асту ва-гар фируза
11. То чанд зи масчиду намозу руза
12. Катра бигирист, ки аз бахр чудоем хама
13. Хар тавба, ки кардем, шикастем хама
14. Мо ошику ринду майпарастем хама
15. Пире дидам ба хоби масти хуфта
16. Он, к-у дари майхона ба сиблат руфта
17. Эй рафтаву бозомадаву хам гашта
18. Эй дил, зи замена расми эхеон маталаб.
19. Дар рохи ниёз хар дилсро дарьёб
20. Рузе, ки ду мухлат аст, мехур маи ноб
21. Рузе, ки ба даст барнихад чеми шароб
22. Моему маю мутрабу ин кунчи хароб
23. Чандон бихурам шароб, к-ин буи шароб
24. Бо бат мегуфт: мохии дар табу тоб
25. Моем харидори май кухнаву нав
26. Эй монда ба тазвири фиребанда гарав
27. Чун бода хури, зи акл бегона машав
28. Хайём, замона аз касе дорад нанг
29. Дил наъразанон мулки чахон металабад
30. З-он пеш, ки номи ту зи олам биравад
31. Он гах, ки нихоли умри ман канда шавад
32. З-он пеш, ки гуре ба ман оганда шавад
33. То рохи каландари напуи, нашавад
34. То мадрасаву манора вайрон нашавад
35. Аз руфта калам хеч дигаргун нашавад
36. Шаб нест, ки акл дар тахайюр нашавад
37. Май хур, ки танат ба хок дар зарра шавад
38. Чун гунчаи гул каробапарвоз шавад
39. Ишке, ки мичози бувад, обаш набувад
40. Савдозадаро бода пару бол бувад
41. Сад сол дар оташам агар мах(а)л бувад
42. Ман май хураму, хар ки чу ман ахл бувад
43. Чонам ба фидои он, ки у ахл бувад
44. Табъам хама бо рун чу гул пайвандад
45. Аз ранч кашндан одами хурр гардад
46. Гардун зи сахоб настарон мерезад
47. Хайё, ки ба кудрат сару ру месозад
48. Як чуръаи май мулки чахон меарзад
49. Як чоми шароб сад дилу дин арзад
50. Мавман ба чаханнаму сагар кай сузад
51. Мохи рамазон бирафту шаввол омад
52. Мохи рамазон чунсн, ки имсол омад
53. Хар гах, ки бунафша чома дар ранг запад
54. Хам донаи уммед ба хармаи монад
55. Хар чуръа, ки сокияш ба хок андозад
56. Рузе фалакам чома дихад - мир кунад
57. Гар бода ба кух бардихи ракс кунад
58. Май хур, ки туро бехабар аз хеш кунад
69. Ин кофилаи умр ачаб мегузарад
60. Дарьёб, ки умри нозанин мегузарад
61. Гар як нафасат зи зиндагони гузарад
62. Умрат то кай ба худпарасти гузарад
63. Хар субх, ки рун лола шабнам гирад
64. Дасти чу мане, ки чому согар гирад
65. Магзор, ки гусса дар канорат гирад
66. Чун нест дар ин замона суде зи хирад
67. Пири сару барги носавобе дорад
68. Дар дахр хар он, ки ними ноне дорад
69. Бемораму таб дар имтихонам дорад
70. Гарчи гаму ранчи май дарози дорад
71. Гардун зи замин хеч гуле бар н-орад
72. Май хур, ки зи дил киерату киллат бибурад
73. Май гарчи харом аст, вале то ки хурад
74. Бадхохи касон хеч ба максад нарасад
75. Чун даст ба домани хавас менарасад
76. Гар бода хурад гадо ба мири бирасад
77. Зохид ба карам туро чу мо нашносад
78. Тавба макун аз май, агарат май бошад
79. Май хохам хурд, то ки чонам боигад
80. Хар роз, ки андар дили доно бошад
81. Гуянд: "Бихишту хуру кавсар бошад"
82. Тавба накунад, хар ки саботаш бошад
83. Вакте, ки тулуън субх арзак бошад
84. Ёрон, чу ба иттифок меод кунед
85. Ёрон, ба мувофикат чу дидор кунед
86. Гар ёри манед, тарки томот кунед
87. Эй хамнафасон, маро зи май кут кунед
88. Чун мурда шавам, хоки маро гум созед
89. Ин чархи чафопешаи олибуньёд
90. То Зухраву Мах дар осмон гашт падид
91. Гуянд, ки мохи рамазон гашт падид
92. Бо он ки шароб пардаи мо бидарид
93. Дар дахр касе ба гулъизоре нарасид
94. Дардо, ки дилам хеч ба дармон нарасид
95. Пиронасарам ишки ту дар дом кашид
96. То хоки маро ба колиб омехтаанд
97. Ин коса, ки бас иакуш пардохтаанд
98. Онро, ки ба сахрон илал тохтаанд
99. Аз оби адам тухми маро коштаанд
100. Онхо, ки кашандаи шароби нобанд
101. Онхо, ки кухан шуданду инхо, ки наванд
102. Кавме зи газоф дар гурур афтоданд
103. Моро зи харобот хароб оварданд
104. Он руз, ки тавсани фалак зин карданд
105. Онон, ки чахон зери кадам фарсуданд
106. Онхо, ки мухити фазлу одоб шуданд
307. Онхо, ки асири аклу тамьиз шуданд
108. Ёрони мувофик хама аз даст шуданд
109. Онхо, ки даромаданду дар чуш шуданд
НО. Гуянд, хар он касон, ки бопархезанд
111. Хуршид каманди субх бар бом афканд
112. Ачром, ки сокинони ин айвонанд
113. Бо ин ду-се нодон, ки чуион медонанд
114. Бар ман калами казо чу бе ман ронанд
115. Онхо, ки хулосаи чахон эшонанд
116. Дар вакти ачал, чу корам омода кунанд
117. Рузе, ки маро зи хеш бегона кунанд
118. Он кавм, ки саччодапарастанд, - харанд
119. Ин чамъи акобир, ки муносиб доранд
120. Ин кузагарон, ки даст бар гил доранд
121. Афсус, ки номи пухта хомон доранд
122. З-он пеш, ки гамхот шабехун оранд
123. Кам кун тамаъ аз чахону мези хурсанд
124. Ин халк хама харони боафсусанд
125. Дар чарх ба анвоъ суханхо гуфтанд
126. Онхо, ки ба хикмат дурри маъни суфтанд
127. Эй дил, маталаб висоли маълуле чанд
128. Дар куи харобот чигарсузе чанд
129. Оион, ки ба кори акл дармекушанд
130. Онон, ки асоси зухд бар зарк ниханд
131. Дар дахр чу овози гули тоза диханд
132. Акнун, ки зи хушдили ба чуз ном намонд
133. Дар дил натавон дирахти андух нишонд
134. Оранд якиву дигари бирбоянд
135. Бар чашми ту олам арчи меороянд
136. Вактест, ки аз сабза чахон ороянд
137. Онхо, ки фалак дидаву дахр ороянд
138. Дар cap хаваси бутони чун хурам бод
139. Додам ба умед рузгоре бар бод
140. Пайваста харобот зи риндон хуш бод
141. Кас мушкили асрори ачалро нагушод
142. Он кас, ки замину чарху афлок ниход
143. Сайёди ачал дона чу дар дом ниход
144. Бо мохрухе бар лабн чую маю вард
145. Хон, то нанихи бар тани худ гуссаву дард
146. Як руз фалак кори маро соз накард
147. Ид омаду корхо наку хохад кард
148. Изад ба бихишт ваъда бар мо май кард
149. Ман домани зухду тавба тай хохам кард
150. Аз вокеае туро хабар хохам кард
151. Гам куштаи чоми якмани хохам кард
152. Шохо, фалакат аспи саодат зин кард
153. Чун рузию умр бешу кам натвои кард
154. Дар майкада чуз ба май вузу натвон кард
155. Чун ишки азал буди маро иншо кард
156. Ин косагаре, ки косаи сархо кард
157. Онро манигао, ки зуфунун ояд мард
158. Як нон ба ду руз агар шавад хосили мард
159. Рузест хушу хаво на гарм асту на сард
160. Дидам ба сари иморати марде фард
161. Гах шарбати айш соф бошад, гах дурд
162. Хайём, агарчи хиргахи чархи кабуд
163. Гуянд: бихишту хуру-ин хохад
164. Гар мулки ту Мисру Руму Чин хохад буд
165. Хуш бош, ки олам гузарон хохад буд
166. Хуш бош, ки гусса бскарон хохад буд
167. Аз бас ки набошаму чахон хохад буд
168. Чун кор на бар муроди мо хохад буд
169. Рузе, ки чазои хар сифат хохад буд
170. Гуянд: "Ба хишр гуфтугу хохад буд
171. Бо май ба канори чуй мебояд буд
172. Дар олами чон бахуш мебояд буд
173. Чандон караму лутф зи огоз чи буд
174. Дар мулки ту аз тоати ман хеч фузуд
175. Чун рузеи ту худой кисмат фармуд
176. Дехкони казо басе чу мо кишту дуруд
177. Аз омадаиам набуд гардунро суд
178. Мискин тани ман, ки дар гариби фарсуд
179. Харгиз дили ман зи илм махрум нашуд
180. Бар чархи фалак хеч касе чир нашуд
181. Хуррам дили он касе, ки маъруф нашуд
182. Хуш бош, ки мохи ид нав хохад шуд
183. Не кор ба тадбири ту наку хохад шуд
184. Аз дафтари умр пок мебояд шуд
185. Як катраи об буд, бо дарье шуд
186. Афсус, ки номаи чавони тай шуд
187. Табъам ба намозу руза чун моил шуд
188. Афсус, ки сармоя зи каф берун шуд
189. То чанд асири рангу бу хохи шуд
190. Овард ба изтнробам аввал ба вучуд
191. Гах-гах дили ман дар ин кафас танг ояд
192. Бар пушти ман аз замона ту меояд
193. Он мард паям, к-аз адамам бим ояд
194. Моро чи аз он, ки нокасе бад гу яд
195. Ин акл, ки дар рохи саодат ну яд
196. Озори дили халк ночуем шабе
197. Олам хама гар чу гуй афтад ба гаве
198. Аз дафтари умр баркушудам фоле
199. Гар омаданам ба худ буди, н-омаламе
200. Гар ман ба му роду ихтиёри худаме
201. Бар шохи умед агар баре ёфтаме
202. Гар даст ба лавхаи казо доштяме
203. Гар з-он, ки ба дастат ояд аз май ду мани
204. Шохо, зи маю мутрибею анчумане
205. Эй дуст, хакикат шунав аз ман сухане
206. То кай гами он хурам, ки дорам, ё не
207. Ман тавба кунам аз хама чиз, аз май не
208. Тунге май лаъл хохаму девоне
209. Гар даст дихад зи магзи гандум ноне
210. Эй он, ки зи кунхи ту хирад огах не
211. Ё раб, бигушой бар ман аз ризк даре
212. Бар кузагаре парер кардам тузаре
213. З-он кузаи май, ки нест дар вай зараре
214. Аз кузагаре куза харидам боре
215. Зинхор кунун, ки метавони, боре
216. Афтода маро бо маю масти коре
217. Пире дидам ба хонаи хамморе
218. Чун огахи эй дуст, зи хар асроре
219. Дуньё - нафасею ман дар у як нафасе
220. Аз кибр мадор хеч дар дил хавасе
221. Эй хушписари ишвагари рангом ез
222. Бо мардуми поку ахлу окил омез
223. Оби рухи наваруси раз пок марез
224. Эй пири хирадманд, пагохтар бархез