- ə мин язылдым. Мин "ШəҺри Казан" газетасына язылдым.
12. - Сездə район газеталары юкмы?
- Юк шул. Алар матбугат йортында бар.
- Рəхмəт сезгə.
- Сау булыгыз.
13. - Бу газета яңамы?
- Юк, иске.
- Миңа бҮгенге газета кирəк.
- Яңа газета юк шул.
14. - "Чаян" журналын укыдыңмы?
- əйе, укыдым.
- Аның мӨхəррире кем?
- Рəшит Зəкиев.
- "Чаян" русча чыгамы?
- əйе, русча да татарча да чыга.
Задание 1. Продолжите диалоги.
а) - Миңа "Правда" кирəк иде.
- Юк шул…
б) - Сезгə "Идел" килдеме?
- Юк, ə сиңа?…
в) - Мин быел "Чаян" журналы алам.
- Кызыкмы?…
г) - Син "Татарстан яшьлəре" аласыңмы?
- Юк, мин татарча белмим. ə син?…
д) - Иң кызыклы журнал нинди?
- Белмим. Минемчə, "Татарстан"…
БҮген без кҮп сӨйлəштек.
Дəрес бетте.
Сау булыгыз!
Урок 25
Давнопрошедшее время. Задания.
(Егерме бишенче дəрес)
- Исəнмесез!
- Хəерле кӨннəр!
Продолжаем изучение глагольных времен.
Давнопрошедшее время
Это время образуется добавлением к корню и основе глагола аффиксов - ган иде/-гəн иде и - кан иде/-кəн иде. Спрягается только последняя часть - вспомогательный глагол "иде". Это время выражает действия, давно уже прошедшие или предшествовавшие другому прошедшему действию.
Единственное число
Мин бар-ган иде-м ∙ əйт-кəн иде-м ∙ (я ходил, говорил)
Син бар-ган иде-ң ∙ əйт-кəн иде-ң ∙ (ты ходил, говорил)
Ул бар-ган иде ∙ əйт-кəн иде ∙ (он ходил, говорил)
Множественное число
Без бар-ган иде-к ∙ əйт-кəн иде-к ∙ (мы ходили, говорили)
Сез бар-ган иде-гез ∙ əйт-кəн иде-гез ∙ (вы ходили, говорили)
Алар бар-ган-нар иде ∙ əйт-кəн-нəр иде ∙ (они ходили, говорили)
Поговорим по-татарски.
1. - Мин театрга барган идем, сине кҮрмəдем.
- Мин бармадым. Мин авылга кайткан идем.
2. - Син миңа əйткəн идең: Марат укырга кергəн. - əйе шул.
3. - Ул язган иде, ике кӨннəн кайтам дип. (дип букв. говоря, сказав)
- Кайтмады шул.
- Кайчан кайта соң? (соң - же)
- Белмим бит.
4. - Без быел авылга кайткан идек. Авылда яңа мəктəп салганнар(построили).
- əйе. Без дə кайткан идек. КҮрдек. Бик матур мəктəп.
5. - Быел безнең студентлар колхозга барганнар иде.
- Кайсы авылга?
- Казанбашка.
- Яхшы эшлəгəннəрме соң?
- Бик яхшы эшлəгəннəр.
- Нинди эштə?
- Бəрəңге алганнар.
6. - АйгӨл, син теге китапны алган идеңме?
- əйе.
- Миңа бир əле.
- Мə, Сəрия апа.
- Рəхмəт, АйгӨл.
А теперь переходим к заданиям.
Задание 1. Продолжите диалоги.
а) - Син теге атнада авылга кайткан идеңме?
-
-
-
-
-
б) - Галия апа безгə кайчан килгəн иде?
-
-
-
-
-
в) - Сез аларга Казан турында сӨйлəгəн идегезме?
-
-
-
-
-
г) - Алар кичə урманга барганнар идеме?
-
-
-
-
-
Задание 2. Переведите на русский язык.
Без кичə урманга барган идек. КӨн матур иде. Без Өч сəгать йӨрдек. Урманда Җилəк кҮп иде. Без ике чилəк Җилəк Җыйдык. Җилəк бик тəмле иде. Өйгə сəгать биштə генə кайтып Җиттек. əни варенье кайнатты Һəм безгə бик зур рəхмəт əйтте.
Задание 3. Переведите на русский язык.
Мин бу киноны былтыр караган идем.
Син кичə концертка барган идеңме?
Ул май аенда Америкага барган иде.
Без Сабантуйга машина белəн кайткан идек.
Сез бу китапны кайдан алган идегез?
Алар Казанга кайчан килгəннəр иде?
Задание 4. Ответьте на вопросы.
Алар кайчан кайтканнар?
Ул Хəсəн Туфанны белгəнме?
Абый театрга киткəнме?
əнилəр дачага кичə барганнармы?
əбилəр Сабантуйга кайсы авылга киткəннəр?
Малайлар бу машинаны кайда кҮргəннəр?
Алар Казан университетында кайчан укыганнар?
Ул президент белəн кайчан очрашкан?
Кызлар стадионга кайчан киткəннəр?
Абыйлар авылдан кайчан килгəннəр?
əби Өчпочмакны кайчан пешергəн?
Задание 5. Поставьте глагольные сказуемые в прошедшем категорическом времени.
Минем əтием заводта -.
Аның əнисе базарга -.
Синең абыең колледжда -?
Безнең дуслар диңгезгə ял итəргə -.
Сезнең апагыз МəскəҮдə -?
Аларның əтилəре университетта -.
Сез институтта -?
Задание 6. Проспрягайте следующие глаголы в настоящем времени в единственном и множественном числах. Составьте с ними предложения.
Бар, яз, кил, кайт, əйт, сӨйлə, пешер, чык, эшлə, ал, кер, тҮлə.
Задание 7. Составьте диалоги с этими глаголами.
Задание 8. Найдите в пословицах слова в местно-временном падеже. Переведите пословицы.
Берлектə - кӨч.
Татулыкта - бəрəкəт.
Дус беленер авырлыкта, ир беленер батырлыкта.
Дуслык ашта тҮгел, эштə беленə.
Яхшылык Җирдə ятмый.
Акыл яшьтə тҮгел - башта.
Башыңда белем аз булса, аягыңа авырлык кҮп килə.
Завершаем наш урок. И на прощание опять пословицы.
Кыскалыкта - осталык [къыскъалыкъта осталыкъ]. - В краткости - мастерство.
Теллəр белгəн - иллəр белгəн [теллəр белгəн - иллəр белгəн] - Знающий языки - знает и страны.
Изге кеше Идел кичкəн [изге кеше Идел кичкəн]. - Святой человек переплывает Итиль (Волгу).
Ватаны юк - Җыры юк сандугач [- атаны йукъ - Җыры йукъ санду"ач]. - Человек без родины, что соловей без песни.
Сау булыгыз!
Сезгə уңышлар телим!
Урок 26
Татарская кухня. Диалоги. Задания.
(Егерме алтынчы дəрес)
- Хəерле кич, дуслар!
- Исəнмесез!
Сегодня наш урок будет радостным и веселым. Наша тема - татарская кулинария.
Татарская кухня
Вспомним знакомые слова, познакомимся с новыми словами и запомним их.
Аша - ешь, кушай
эч - пей
тəмле - вкусный
тəмсез - невкусный
тозлы [тозло] - соленый
татлы - сладкий
ачы - горький
əче - кислый
аш - суп; блюдо
токмач [токъмач] - лапша
коймак [къоймакъ] - блины, оладьи
чҮпрə - дрожжи
ботка [боткъа] - каша
шулпа - бульон
кисəк - кусок
пилмəн - пельмени
бал - мед
каймак [къаймакъ] - сметана
катык [къатыкъ] - катык
əйрəн - айран
ширбəт - сладкий напиток
кабартма [къабартма] - лепешка, пышка
гӨбəдия - губадия
Өчпочмак [Өчпочмакъ] - треугольник
кыстыбый - кыстыбый
чəкчəк - чакчак
бəлеш - бялиш
вак бəлеш [- акъ бəлеш] - мелкий бялиш
пəрəмəч - перемяч
тутырган тавык [тутыр"ан та - ыкъ] - фаршированная курица
кош теле - хворост
бавырсак [ба - ырсакъ] - баурсак
кымыз [къымыз] - кумыс
кəлəвə кəлə-ə] - калява
калак [къалакъ] - ложечка
кашык [къашыкъ] - ложка
чəнечке - вилка
Өстəл - стол
тəлинкə [тəлиңкə] - тарелка
ашьяулык [ашйа - лыкъ] - скатерть
пычак [пычакъ] - нож
камыр [къамыр] - тесто
мəҖлес - прием гостей (торжество)
сыйла - угощай
хуҖа - хозяин
хуҖа хатын, хуҖабикə - хозяйка
Үзе - сам(а)
Үзең - ты сам(а)
Үзем - я сам(а).
Вот, кажется, пока все.
Используя эти слова, поговорим по-татарски:
1. - Син нəрсə яратасың?
- Мин Өчпочмак яратам. ə син?
- Мин гӨбəдия яратам.
- Син гӨбəдияне Үзең пешерəсеңме?
- əйе.
- Тəмлеме?
- Бик тəмле.
2. - БҮген нəрсə пешерəсең?
- Тавык.
- ə син?
- Мин пилмəн пешерəм.
3. - Чəкчəк яратасыңмы?
- Яратам.
- Үзең пешерəсеңме?
- Юк шул.
- Кем пешерə?
- Кулинариядəн сатып алам.
- Килосы ничə сум?
- Сиксəн сум.
- Ай-яй, кыйбат.
- Кыйбат шул, лəкин тəмле.
4. - əни, бҮген кыстыбый пешер əле.
- Ярар, улым…
- əни, кайчан пешə?
- Хəзер, улым.
5. - Кунаклар, утырыгыз!
- Рəхмəт.
- Рəйханə ханым, Сез монда(сюда)килегез.
- Рəхмəт.
- Камил əфəнде, монда утырыгыз.
- Рəхмəт.
6. - Фəридə, Өстəлгə эскəтер Җəй (накрой).
- Хəзер, əни.
- Фəридə, тəлинкəлəр дə кирəк.
- Хəзер, əни.
- Рəхмəт, кызым.
- Фəридə, пычаклар, чəнечкелəр дə кирəк.
- Хəзер, əни.
- Рəхмəт, кызым. Кызым, салфеткалар да бир əле.
- Хəзер, əни.
- Рəхмəт, кызым.
7. - Базарда бал бармы?
- Бар.
- Ничə сум?
- Килосы 50 сум.
- Ай-яй!
8. - Өрек алдыңмы?
- Алдым.
- əйбəтме?
- Бик əйбəт.
- Тəмлеме?
- Тəмле.
9. - Шулпа салдыңмы?(бульон поставила ли?)
- Салдым.
- Кайчан пешə?
- Өч сəгатьтəн.
10. - Рəйсə, катык бир əле.
- Мə. Тəмлеме?
- Бик тəмле. Рəхмəт.
11. - Токмач яратасыңмы?
- Яратам.
- Токмачны кем кисə(режет)?
- Үзем.
12. - əни кичə вак бəлеш пешерде, тəмле булды!
- Кемнəр килде?
- Апа, абый килделəр.
13. - Миңа бер кисəк бəлеш бир əле.
- Рəхим ит.
14. - Сездə дӨге(рис)боткасы бармы?
- Бар.
- Бирегез əле.
- Мəгез.
- Рəхмəт.
15. - Сездə каймак бармы?
- Бар.
- Бер стакан каймак, коймак, бер чəй, бер əфлисун бирегез əле.
- Мəгез.
- Рəхмəт.
16. - Компот баллымы?
- Баллы тҮгел, əче.
17. - Аш тозлымы?
- Юк, əйбəт.
- Тəмлеме?
- Тəмле.
18. - Син əйрəн эчəсеңме?
- Эчəм.
19. - Тəлинкəлəр чистамы?
- Чиста.
- СӨлге чистамы?
- Чиста.
- Миңа салфетка бир əле.
- Мə.
- Рəхмəт.
20. - Камырың бик яхшы булган.
- əйе шул.
- Нəрсə салган идең (положил)?
- Ак май, Үсемлек(растительный)мае, ике йомырка(яйца), каймак, шикəр, чҮпрə (дрожжи), сӨт(молоко).
21. - Бəлешне кем пешергəн?
- əби.
- Ай, тəмле!
- Нинди ит салган?
- Сарык (овца) ите(баранина).
- Тагын?(Еще?)
- Бəрəңге.
- Тагын?
- Суган.
- Тагын?
- Май.
- Тəмле булган!
22. - Минераль су кирəкме?
- Кирəк.
- Хəзер бирəм.
23. - əчегəн бал(медовуха) кирəкме?
- Кирəк.
- Кем ясаган(сделал)?
- Бабай.
- Ай, шəп! (отлично!)
24. - Чəй тəмлеме?
- Тəмле.
- Өрек салыйммы? (положить ли?)
- əйе.
- Лимон кирəкме?
- Кирəк.
- Шикəр кирəкме?
- Кирəк.
- Ничə кисəк?
- Ике. Рəхмəт.
25. - Кунаклар, рəхим итегез. Утырыгыз.
- Рəхмəт.
- БҮген бездə бəйрəм. БҮген Хафиз пенсиягə чыкты.
- əйдəгез, Җитешегез(приступайте).
- Рəхмəт.
26. - Рəхилə апа, Сезгə бик зур рəхмəт. Пирогларыгыз бик тəмле булды.
- Сезгə рəхмəт, ГҮзəл. Тагын килегез.
27. - Чəйлəрегез тəмле булды. Рəхмəт сезгə!
- Сау булыгыз. Тагын килегез!
28. - Бу салатны кем ясады?
- Кызым.
- Бик тəмле булган.
- Рəхмəт инде.
29. - Бу нинди чəй, бик тəмле?