Такi напышлiвы i поўны самаўнiжэння пачатак быў прапанаваны мне Зiраю з Карнэлiем. Яны сцвярджалi, што гэта будзе прыемна пачуць арангутанам.
- Выслухайце мяне, о малпы, бо размаўляю я свядома, а не як аўтамат цi папугай. Я думаю, гавару i разумею вас гэтаксама ж цудоўна, як вы мяне. Калi я скончу, калi вашыя шаноўныя вучоныя ўзнагародзяць мяне такiм гонарам, я з задавальненнем як найлепей адкажу на ўсе iх пытаннi.
Але спярша я мушу адкрыць вам сама сэнсацыйны факт: я не проста разумная iстота з душою, што, як гэта нi дзiўна, жыве ў недарэчным чалавечым целе, - я прышэлец з далёкага свету з планеты Зямля, планеты, на якой паводле невытлумачальнай фантазii прыроды менавiта людзi надзеленыя душою i розумам. Я прашу дазволу ўдакладнiць месцазнаходжанне маёй роднай планеты, вядома, не для славутых вучоных, якiх бачу вакол мяне, а для тых нешматлiкiх прысутных, якiя, мажлiва, не зусiм знаёмыя з рознымi зорнымi сiстэмамi.
Я падышоў да чорнай дошкi i з дапамогаю некалькiх чарцяжоў пастараўся паказаць нашую Сонечную сiстэму i яе месца ў Галактыцы. Мае тлумачэннi былi выслуханы як казань у храме. Але калi, скончыўшы з чарцяжамi, я паляпаў далонню аб далонь, каб стрэсцi з iх крэйду, гэты просты жэст выклiкаў неверагоднае захапленне ў гледачоў верхнiх радоў. Павярнуўшыся да аўдыторыi, я гаварыў далей:
- Як я ўжо сказаў, на нашай Зямлi розум дадзены чалавеку. Гэта так, i я не магу тут нiчога зрабiць. У нас людзi эвалюцыянiравалi, тым часам як малпы - i гэтым я найбольш уражаны з тае пары, як адкрыў ваш свет, чамусьцi засталiся ў дзiкiм стане. Мозг развiваўся i ўскладняўся ў чалавека. Менавiта людзi авалодалi моваю, навучылiся здабываць агонь, карыстацца прыладамi. Менавiта яны сталi гаспадарамi планеты i змянiлi яе аблiчча. I нарэшце менавiта людзi стварылi такую высокую цывiлiзацыю, што многiмi сваiмi рысамi яна, о малпы, нагадвае вашую!
Тут я пастараўся прывесцi шматлiкiя прыклады нашых найяскравейшых дасягненняў. Я апiсваў нашыя гарады, заводы, сродкi камунiкацыi, расказваў пра нашыя ўрады, законы, пра тое, у якiх захапленнях бавiм мы вольны час. Пасля, звяртаючыся галоўным чынам да вучоных, я паспрабаваў даць iм уяўленне пра нашыя поспехi ў высакародных галiнах навукi i мастацтва. Спакваля голас мой рабiўся ўсё больш упэўнены. Я пачынаў адчуваць своеасаблiвае ап'яненне, быццам мiльянер, якi выхваляецца сваiмi скарбамi.
Потым я перайшоў да аповяду пра свае прыгоды. Я растлумачыў, як мы даляцелi да сiстэмы Бетэльгейзе i Сароры, як я трапiў у палон i апынуўся ў клетцы, як спрабаваў усталяваць кантакт з Заюсам, але ўсе мае намаганнi засталiся марныя, вядома, па ўласнай вiне, бо я не выявiў вынаходлiвасцi. Нарэшце я расказаў пра пранiклiвасць Зiры i пра найкаштоўнейшую дапамогу, якую яна аказала мне разам з доктарам Карнэлiем. Скончыў я так:
- Гэта ўсё, што я хацеў вам сказаць, о малпы! Рашайце самi, цi справядлiва будзе, калi пасля такiх цяжкiх прыгод мяне зноў пасадзяць у клетку, як неразумную жывёлiну, да канца маiх дзён? Мне застаецца дадаць адно: я прыляцеў да вас без якогась варожага намеру - вяла мяне сюды толькi прага адкрыццяў. З тае пары, як я пачаў зведваць вас, вы мне ўсё больш i больш падабаецеся, i цяпер я проста люблю вас усёй сваёй душою. У мяне ёсць план, пра якi я хачу расказаць найвялiкшым вучоным планеты. Я магу прынесцi вам несумненную карысць сваiмi зямнымi ведамi, з другога боку, за некалькi месяцаў, праведзеных у клетцы, я сам зведаў на Сароры больш, чым за ўсё сваё ранейшае жыццё. Дык давайце з'яднаем нашыя намаганнi! Усталюем кантакт з Зямлёю! Пойдзем, малпы i людзi, уперад, як паплечнiкi, i нiякая сiла ў свеце, нiякiя таямнiцы космасу не ўстояць перад намi!
Задыхнуўшыся, я скончыў сваю прамову ў абсалютнай цiшынi. Я павярнуўся машынальна да стала старшынi, схапiў шклянку з вадою i асушыў яе адным духам. I гэтаксама ж як i тады, калi я стрэсваў крэйду з далоняў, гэты просты жэст зрабiў на малпаў велiзарнае ўражанне i стаў сiгналам для новай буры. Зала нiбыта выбухнула, ахопленая энтузiязмам, якога не апiша нiводнае пяро. Я ведаў, што перамог, але не мог нават уявiць сабе, што якая-небудзь асамблея здольная выказваць свае пачуццi з такiм неверагодным гвалтам. Я быў аглушаны, але ўсё ж убачыў прычыны гэтага фантастычнага грукату: эмацыянальныя па сваёй прыродзе малпы, калi вiдовiшча iм падабаецца, апладзiруюць усiмi чатырма лапамi! Цяпер вакол мяне шалелi тысячы гэтых д'ябальскiх стварэнняў: ледзь утрымлiваючы раўнавагу, яны пляскалi ў свае чатыры далонi, так што здавалася, быццам купал зараз абвалiцца, - i ўсё гэта з вiскам, з крыкамi, з енкамi, скрозь якiя прарываўся толькi глухi роў гарыл. Гэта было адно з апошнiх ясных уражанняў ад таго памятнага пасяджэння. Кружылася галава, я адчуў, што вось-вось упаду. З трывогаю азiрнуўшыся, я ўбачыў, што раззлаваны Заюс ускочыў з месца i, згорбiўшыся i заклаўшы рукi за спiну, ходзiць па эстрадзе, як хадзiў перад маёй клеткаю. Быццам у сне, я ўбачыў ягоны пусты фатэль i плюхнуўся на яго. Гэта было сустрэта новым выбухам авацый, але тут я страцiў свядомасць.
Раздзел IХ
Ачуняў я не вельмi хутка: надта ўжо вялiкае перажыў нервовае напружанне. Я ляжаў на ложку ў незнаёмым пакоi. Зiра i Карнэлiй завiхалiся ля мяне, пакуль гарылы-палiцэйскiя стрымлiвалi журналiстаў i проста цiкаўных, якiя спрабавалi прарвацца ў пакой.
- Гэта было выдатна! - шапнула мне Зiра на вуха. - Ты выйграў.
- Улiс, - сказаў мне Карнэлiй, - нас з вамi чакаюць вялiкiя справы!
Ён паведамiў мне, што толькi што скончылася надзвычайнае пасяджэнне Вялiкага Савета Сароры, на якiм прынялi рашэнне аб маiм неадкладным вызваленнi.
- Сёй-той спрабаваў пратэставаць, - дадаў ён, - але грамадская думка была на вашым баку, i яны не маглi прыйсцi да якогась iншага рашэння.
Ён спытаўся, цi згодны я супрацоўнiчаць з iм, i, атрымаўшы маю згоду, загадзя пацiраў рукi ад задавальнення пры думцы пра дапамогу, якую я змагу аказаць яму ў яго пошуках.
- Жыць вы будзеце тут, - абвёў рукамi пакой Карнэлiй. - Спадзяюся, кватэра вас задаволiць. Мая зусiм непадалёк, у гэтым самым крыле iнстытута: тут жывуць толькi старшыя навуковыя супрацоўнiкi.
Я збянтэжана азiраўся, думаючы, што ўсё гэта мне снiцца. Пакой быў надзiва ўтульны. Пачыналася новая эра ў маiм тутэйшым жыццi. Гэтак доўга i пакутлiва чакаў я гэтага часу - i тут мяне чамусьцi агарнула самота. Вочы мае сустрэлiся з вачыма Зiры, i я зразумеў, што пранiклiвая шымпанзэ ўгадала мае думкi.
- Але, - сказала яна, - тут у цябе Новы не будзе.
Пачырванеўшы, я пацiснуў плячыма, прыўзняўся i сеў.
Сiлы вярнулiся да мяне, i я хацеў як мага хутчэй акунуцца ў новае жыццё.
- Як ты сябе пачуваеш? - спыталася Зiра. - Ты не стомiшся ад маленькае вечарыны? Мы запрасiлi, каб адзначыць гэты вялiкi дзень, некаторых сяброў, адных шымпанзэ.
Я адказаў, што мне гэтая вечарына будзе вельмi прыемная, але я ўжо больш не хачу хадзiць голы. I толькi тут заўважыў, што на мне пiжама: Карнэлiй пазычыў мне адну са сваiх уласных. Але калi я мог яшчэ неяк нацягнуць на сябе пiжаму шымпанзэ, то ў любым з яго гарнiтураў выглядаў клоўнам.
- Заўтра ў цябе будзе поўны гардэроб, а да сённяшняга вечара табе сшыюць файны гарнiтур, - супакоiла мяне Зiра. - Вось i кравец.
У пакой увайшоў i пакланiўся мне з вытанчанай пачцiвасцю маленькi шымпанзэ. Я даведаўся, што, пакуль быў у непрытомнасцi, лепшыя краўцы аспрэчвалi гонар апрануць мяне. Перамог гэты славуты майстар, якi шыў на сама знакамiтых гарыл сталiцы.
Майстэрства i спрытнасць краўца былi адметныя. Менш чым за дзве гадзiны яму ўдалося сшыць мне прыстойны вячэрнi гарнiтур. Але надзеўшы яго, я адчуў, што мне ўжо няёмка ў адзежы. Зiра ўтаропiлася на мяне, вытрашчыўшы вочы. Пакуль майстар падганяў усялякiя драбнiцы, Карнэлiй упусцiў у пакой журналiстаў, якiя даўно ўжо iмкнулiся прарвацца да мяне, i я ажно на гадзiну апынуўся ў цэнтры iх увагi: мяне закiдвалi пытаннямi, абстрэльвалi ўспышкамi фотаапаратаў, патрабавалi ўсё новых i новых цiкавых падрабязнасцей пра Зямлю i жыццё людзей. Я пакорлiва даваў iнтэрв'ю. Сам журналiст, я разумеў, якой знаходкаю з'яўляюся я для маiх тутэйшых калег, апроч таго, улiчваў, што прэса можа забяспечыць мне вялiкую падтрымку.
Калi журналiсты нарэшце пайшлi, было ўжо досыць позна, i мы паспяшалiся да Карнэлiя, дзе нас чакалi яго сябры. Але толькi мы выйшлi з пакоя, нас затрымаў Занам. Напэўна, ён быў у курсе апошнiх падзей, бо пакланiўся мне ледзь не да самае падлогi. Занам прыбег сказаць Зiры, што ў аддзяленнi не ўсё ў парадку. Раззлаваная маёй доўгай адсутнасцю, Нова ўсчала неверагодны гвалт. Неўзабаве яе шаленства перадалося ўсiм астатнiм палонным, i цяпер iх не ўтаймаваць нiякiмi пiкамi.
- Зараз прыйду, - адказала Зiра вартаўнiку. - А вы чакайце мяне тут.
Я ўмольна зiрнуў на яе. Яна вагалася, але потым пацiснула плячыма.
- Калi хочаш, хадзем са мною, - сказала яна. - Урэшце, ты вольны i, магчыма, здолееш супакоiць яе хутчэй за мяне.
Услед за Зiраю я ўвайшоў у аддзяленне. Прыкмецiўшы мяне, палонныя адразу ж супакоiлiся, i гвалт змянiўся напружлiвай цiшынёю. Яны, несумненна, пазналi мяне, нягледзячы на адзежу, i, здавалася, разумелi, што з'яўляюцца сведкамi нейкай дзiвоснай метамарфозы.
Услед за Зiраю я ўвайшоў у аддзяленне. Прыкмецiўшы мяне, палонныя адразу ж супакоiлiся, i гвалт змянiўся напружлiвай цiшынёю. Яны, несумненна, пазналi мяне, нягледзячы на адзежу, i, здавалася, разумелi, што з'яўляюцца сведкамi нейкай дзiвоснай метамарфозы.
Стрымлiваючы дрыготку, я накiраваўся да клеткi Новы, да маёй клеткi. Я наблiзiўся да яе, усмiхнуўся, загаварыў з ёю, на нейкае iмгненне ў мяне з'явiлася адчуванне, што яна мяне разумее i вось-вось адкажа мне. Але гэта, вядома, было немагчыма. Проста мая прысутнасць супакоiла яе, гэтаксама як i астатнiх. Яна ўзяла кавалачак цукру, якi я ёй працягнуў, i ўсё яшчэ грызла яго, калi я з цяжкiм сэрцам iшоў да выхаду.
Пра гэтую вечарыну, наладжаную ў модным кабарэ, - Карнэлiй вырашыў адразу ж пачаць далучаць мяне да малпiнага жыцця, бо цяпер я мусiў кантактаваць пастаянна з малпамi, - у мяне захавалiся ўражаннi вельмi цьмяныя i дзiўныя.
Прычынаю iх цьмянасцi быў выпiты мною ў пачатку вечара алкаголь, ад якога мой арганiзм на Сароры адвык. А дзiўнасць тлумачылася, бадай, асаблiвым пачуццём, якое i пасля не раз авалодвала мною: паступовым згасаннем у маёй свядомасцi ўяўлення пра ўсiх тых, хто быў вакол мяне, як пра малпаў - я ўсё часцей успрымаў iх у залежнасцi ад iх прафесii цi становiшча ў грамадстве. Метрдатэль, напрыклад, якi ўгодлiва сустрэў нас i правёў да нашага стала, быў для мяне перш за ўсё метрдатэлем i толькi потым самцом-гарылаю. Гiдка нафарбаваная арангутанка ў гадах успрымалася мною як старая какетка, а калi я танцаваў з Зiраю, то зусiм забываўся, што яна шымпанзэ, адчуваў толькi гнуткую талiю партнёркi. Аркестр шымпанзэ быў усяго толькi звычайным аркестрам, i элегантныя малпы, якiя жартавалi за нашым сталом, нiчым не адрознiвалiся ад звычайных свецкiх жартаўнiкоў.
Не буду расказваць падрабязна пра тое, якiя пачуццi выклiкала ў малпаў мая прысутнасць. Скажу толькi, што апынуўся ў цэнтры ўвагi. Мне прыйшлося бясконца раздаваць аўтографы, i два вартаўнiкi-гарылы, якiх Карнэлiй прадбачлiва прывёў з сабою, ледзь баранiлi мяне ад нападаў самак усiх узростаў i парод, якiя спрачалiся за права выпiць са мною цi патанцаваць.
Заседзелiся мы да глыбокай ночы. Я ўжо быў добра п'яны, як раптам успомнiў пра прафесара Антэля. Гэтая думка абудзiла ўва мне сама горкiя згрызоты сумлення. Я ледзь не зароў ад сораму, падумаўшы пра тое, што сяджу вось цяпер тут, баўлю бесклапотна вольны час, п'ю з малпамi, а мой няшчасны таварыш дрыжыць на саломе ў клетцы заасада.
Зiра спыталася, што мяне так засмучае. Я адказаў. Тады Карнэлiй паведамiў мне, што ўжо цiкавiўся прафесарам i той пачувае сябе добра. Цяпер нiшто не перашкаджае яго вызваленню. У адказ я рашуча заявiў, што не магу больш чакаць нi хвiлiны i хачу перадаць яму гэтую навiну неадкладна.
Ї Урэшце, - падумаўшы, згадзiўся Карнэлiй, - у такi дзень вам нi ў чым нельга адмовiць. Хадземце! Я знаёмы з дырэктарам заасада.
Мы выйшлi ўтраiх з кабарэ i неўзабаве дабралiся да заалагiчнага сада. Разбуджаны дырэктар паспяшаўся нам насустрач. ён ужо ведаў маю гiсторыю. Карнэлiй адкрыў яму сапраўднае паходжанне аднаго з людзей, выстаўленых тут у клетцы. Дырэктар не верыў сваiм вушам, але таксама не рашыўся адмовiць мне.
- Вядома, прыйдзецца дачакацца дня, - сказаў ён, - каб выканаць сякiя-такiя фармальнасцi, неабходныя для вызвалення вашага прафесара, але нiшто не замiнае вам пагаварыць з iм хоць цяпер.
Ён абраўся праводзiць нас.
Ужо пачынала свiтаць, калi мы спынiлiся перад клеткаю, у якой небарака-прафесар жыў, нiбыта якая жывёлiна, разам з паўсотняю iншых мужчын i жанчын. Палонныя яшчэ спалi, уладкаваўшыся парамi цi групамi па чатыры-пяць чалавек. Калi дырэктар запалiў у клетцы святло, усе расплюшчылi вочы.
Я нядоўга шукаў майго таварыша па няшчасцi. Як i ўсе астатнiя, ён ляжаў скурчыўшыся на саломе, i побач з iм была жанчына, як здалося мне, досыць маладая. Убачыўшы прафесара, я здрыгануўся i ледзь не заплакаў ад спагады да старэйшага сябра дый да сябе самога, згадаўшы, што перажыў за гэтыя чатыры месяцы.
Я быў такi ўсхваляваны, што не мог гаварыць. Але разбуджаныя людзi не дзiвiлiся нам анi кроплi. Яны ўжо былi прыручаныя i добра выдрэсiраваныя, таму адразу ж сталi выконваць свае звычайныя трукi, спадзеючыся атрымаць што-небудзь ва ўзнагароду. Дырэктар кiнуў iм жменю пячэння. Адразу ж, як i ўдзень, пачалася штурхатня i калатнеча, а ўмудроныя старыя паспяшалiся ўладкавацца на кукiшках перад самымi кратамi, з мальбою працягваючы нам рукi.
Прафесар Антэль далучыўся да папрашаек. Ён прыцiснуўся як мага блiжэй да дырэктара i пачаў выпрошваць у яго ласунак. Такiя несамавiтыя паводзiны спачатку абурылi мяне, але неўзабаве маё горкае пачуццё перайшло ў вялiкую занепакоенасць. Я стаяў за тры крокi ад прафесара, ён глядзеў мне ў самы твар - i не пазнаваў. Вочы яго, яшчэ нядаўна такiя жывыя i пранiклiвыя, здавалiся цяпер патухлымi i пустымi, як у iншых палонных, -я не заўважыў у iх анiводнай iскрынкi розуму! Я ўсё больш i больш пераконваўся з жахам, што не выклiкаю ў прафесара нiякiх пачуццяў, апроч недаўмення: пры выглядзе чалавека ў адзежы ён паводзiў сябе гэтаксама ж, як i ўсе палонныя.
Я жудасна напружыўся i загаварыў, каб прагнаць нарэшце гэты кашмар:
- Прафесар, - сказаў я, - мэтр, гэта я, Улiс Меру. Мы ўратаваныя. Я прыйшоў, каб паведамiць вам пра гэта...
I тут я змоўк у поўнай збянтэжанасцi. Пачуўшы мой голас, прафесар уцягнуў галаву ў плечы i адступiў ад кратаў - зусiм як любы яго iншы сусед па клетцы!
- Прафесар, прафесар Антэль! - ледзь ужо не плакаў я ўмольна. - Гэта я, Улiс Меру, ваш спадарожнiк па вандроўцы. Я вольны, i праз некалькi гадзiн вас таксама вызваляць. Малпы, якiх вы бачыце цяпер - нашы сябры. Яны ведаюць, хто мы такiя, i прымаюць нас як братоў.
Нi слова ў адказ. Здавалася, Антэль нiчога не зразумеў. Ён толькi зноў адступiў назад, сцiснуўшыся, усё роўна як спалоханая жывёлiна.
Я быў у бязмерным адчаi, малпы здзiўлена пазiралi на нас. Задуменны Карнэлiй хмурыўся. Мне прыйшло ў галаву, што, магчыма, прафесар сiмулюе неразуменне, баючыся малпаў. Тады я папрасiў iх адысцi куды-небудзь, каб пакiнуць нас сам-насам, што яны i зрабiлi адразу ж. Калi малпаў не стала, я абышоў клетку, каб быць блiжэй да кута, у якi забiўся прафесар, i зноў загаварыў з iм:
- Мэтр, - малiў я яго, - я разумею вашую асцярожнасць. Я ведаю, што пагражае людзям Зямлi на гэтай планеце. Але цяпер мы адны, клянуся вам, i вашыя выпрабаваннi мiнулi. Гэта я вам кажу, я, ваш спадарожнiк, ваш вучань, ваш сябра, я, Улiс Меру!
Ён зноў адскочыў назад, спалохана гледзячы на мяне. Я ўвесь дрыжаў, не ведаючы, якiмi ж словамi пераканаць яго. Раптам прафесар разявiў рот.
Божа, мне нарэшце ўдалося пераканаць яго?! Я глядзеў на яго затаiўшы дыханне. Але пачуўшы яго, здранцвеў ад жаху. Так, прафесар разявiў рот, ды гэта не быў свядомы рух чалавека, якi збiраецца загаварыць. З ягонага горла вырваўся гук, якi выдаюць дзiўныя людзi гэтай планеты, каб выказаць сваю задаволенасць або страх.
Прафесар Антэль стаяў перада мною ў клетцы i, не варушачы вуснамi, злосна ўлюлюкаў. Сэрца маё халадзела.
ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
Раздзел I
Сон у мяне гэтай ноччу быў неспакойны. Я рана прачнуўся, але доўга круцiўся ў ложку i працiраў вочы, пакуль не прыйшоў у сябе. Вось ужо месяц я ўсё яшчэ не мог прызвычаiцца да цывiлiзаванага жыцця i кожнае ранiцы прачынаўся ў трывозе, бо не чуў шаргацення саломы i не адчуваў побач з сабою цёплага цела Новы.
Я займаў у iнстытуце адно з найлепшых памяшканняў - малпы ва ўсiм надзвычай высакародна ставiлiся да мяне. Я меў пакой з асобнаю ваннаю, вопратку, кнiгi, тэлевiзар. Я чытаў усе газеты, быў вольны, мог выходзiць на вулiцу, гуляць у горадзе, наведваць любыя вiдовiшчы. Маё з'яўленне ў грамадскiх месцах заўсёды выклiкала ў малпаў цiкаўнасць, але ажыятаж першых дзён пачаў ужо сцiхаць.
Цяпер навуковым кiраўнiком iнстытута быў Карнэлiй. Заюса звольнiлi, даўшы яму, зрэшты, iншы важны пост i ўзнагародзiўшы яшчэ адным ордэнам, а на яго месца назначылi Зiрынага жанiха. У вынiку адбылося амаладжэнне навуковых кадраў i iстотнае павелiчэнне колькасцi вучоных-шымпанзэ, што адразу ж узняло актыўнасць ва ўсiх сектарах. Зiра стала вучоным сакратаром новага кiраўнiка.
Ну а я цяпер удзельнiчаў у работах Карнэлiя не як падвопытны трус, а як супрацоўнiк. Праўда, Карнэлiй дамогся гэтага з вялiкай цяжкасцю, зламаўшы супрацiўленне Вялiкага Савета. Вiдаць, улады дагэтуль вельмi неахвотна прызнавалi маю сапраўдную сутнасць i паходжанне.
Я хутка адзеўся, выйшаў са свайго пакоя i накiраваўся да будынка iнстытута, у якiм сам колiсь быў палонным, да сектара Зiры, якiм яна ўсё яшчэ кiравала, нягледзячы на свае новыя абавязкi. Са згоды Карнэлiя я вёў там сiстэматычныя назiраннi за людзьмi.
I вось я ў зале з клеткамi, спакойна iду па праходзе памiж iмi як адзiн з гаспадароў гэтае планеты. Цi ж трэба казаць, што я заходжу сюды часта, нашмат часцей, чым гэта неабходна для маiх даследаванняў? Часам акружэнне малпаў пачынае стамляць мяне, i я знаходжу тут своеасаблiвы спакойны прыстанак.
Палонныя цяпер выдатна мяне ведаюць i слухаюцца. Цi адрознiваюць яны мяне ад Зiры або вартаўнiкоў, якiя прыносяць iм ежу? Мне хацелася б у гэта верыць, але я сумняваюся. Вось ужо месяц я працую з iмi, але мне ўсё яшчэ не ўдаецца навучыць iх хоць нечаму больш складанаму, чым звычайныя трукi, якiя можа выконваць любая добра выдрэсiраваная жывёлiна. Аднак я iнстынктыўна адчуваю, што яны здольныя на большае.